O n q I z I l qaydas I

Şəxsiyyət. Maraqlı  şəxsiyyətlər haqqında söhbət açmaq 
maraqsız, adi adamdan bəhs etməkdən daha cəlbedicidir. Hamıya 
yaxşı  məlumdur ki, məşhur adamlar heç kəsə  məlum 
olmayanlardan daha çox maraq doğurur. Amma bunun həmişə belə 
olması mütləq deyil. Yeni parlaq şəxsiyyətlər tapın. 
    
Maraqlılıq.  Xəbər kimin üçün nəzərdə tutulmuşsa, onda 
maraq oyatmalıdır. Zaman keçdikdə uzanan hadisə yeni məlumatlar 
alındıqca təsvir oluna bilər və bu vaxt auditoiryanın hadisələri 
addım-addım izləməyə imkanı olacaq. Son ana kimi nəticəsi 
məlum olmayan xəbər (süjet) jurnalistlər arasında  cliff hanger 
(auditoriyanı  gərginlikdə saxlayan radio və ya teleserial) 
adlandırılır. 
 
Xüsusi (redaksiyanın). Redaksiya və ya reportyor aşkara 
çıxardığı xüsusi xəbəri bəzən digər xəbərlərdən daha üstün hesab 
edir. Bir çox reportyorlar haqlı olaraq elə düşünürlər ki, onlar 

 
 
32 
hansısa materialın ilk və yeganə sahibidirlər. Redaksiyaların 
əksəriyyəti radio və televiziya efirində  və ya qəzetlərin 
səhifələrində    məhz belə  xəbərlərə üstünlük verirlər. Lakin xüsusi 
(redaksiya) xəbərlərə aludə olaraq digər xəbərlərin yolunu 
bağlamaq yaramaz. Təəssüf ki, bir çox redaksiyalarda «özgə» 
xəbərələrinin üstündən sükutla keçirlər. Buna görə də belə xəbərlər 
oxucuların, tamaşaçıların və dinləyicilərin məhdud qrupunun malı 
olur, geniş dairələrin nəzərinə çarpmadan keçib gedir. 
 
Əhəmiyyətlilik.  Xəbərləri seçərkən reportyor ancaq öz 
hisslərinə qapılmamalıdır, sağlam düşüncəyə  əsaslanmalıdır. 
Demokratik cəmiyyətin jurnalistikanın qarşısına qoyduğu vəzifəni 
yerinə yetirmək məqsədilə reportyor həqiqətən insanlar üçün, 
onların həyat  şəraiti üçün mühüm olan cəhətləri işıqlandırmalı, 
onların ölkədə və dünyada baş verənləri başa düşmələrinə və dərk 
etmələrinə kömək göstərməlidir. 
 
                    «BÖYÜK BALIĞA TİLOV ATMALI…» 
 
 
Xəbərləri seçərkən jurnalistin bunlara verdiyi qiymət 
bunlardan istifadə edənlərin tələbləri ilə üst-üstə düşməlidir. 
Auditoriyanın istəklərinə cavab verən informasiya materiallarını 
təmin edə bilməyən redaksiyalar tez bir zamanda onlara olan 
marağı itirirlər. Məhz bu amil xəbərlərin seçilməsi və 
qiymətləndirilməsi işində mövcud qaydaları bir daha nəzərdən 
keçirməkdə bizə mane olur. Tamaşaçıların, dinləyicilərin, 
oxucuların rəğbətini kim itirmək istər? 
 
Təsəvvür edin ki, informasiya axını çaydır, xəbərələr isə 
böyük və kiçik balıqlardır. İlk növbədə elə növ balıqları tutmalıyıq 
ki, bizim kütlə artıq ona öyrənmişdir, onu hazırlamağı  və yeməyi 
bacarır. Ona tanış olmayan növləri isə yararsız hesab edəcək. 
Madam ki bizim kütlə ala balıq yeməyə adət edib, deməli, biz ala 
balıq ovlamalıyıq. Bunun üçün uyğun alətlərdən istifadə etmək 
lazımdır. 
 
Mənim təxminlərimə görə, dərc olunan və efirə verilən 
informasiya materialının böyük bir hissəsi məhz gözlənilən 

 
 
33 
xəbərlərədən ibarət olamlıdır.  Əks təqdirdə, tamaşaçılar və 
dinləyicilər sadəcə olaraq proqramı son xəbərlər kimi qəbul 
etməkdən imtina etməli olacaqlar. Fransada «Le Provensal» 
gündəlik qəzetinin məzmununun öyrənilməsi göstərmişdir ki, bu 
nəşrin dərc etdiyi materialların 80 faizi oxucuların tələblərinə 
uyğun gəlir. Təyyarə  qəzası haqqındakı  məlumat xəbərələrin 
növbəti buraxılışına hökmən daxil edilməlidir. Nazirlər kabinetinin 
istefası birinci səhifənin xəbəri olmalıdır. Müəssisənin aldığı böyük 
sifariş, zavodun yeni baş direktorunun təyin edilməsi – bu qəbildən 
olan informasiyalar kiçik xəbər  şəklində verilməlidir. Yazılmamış 
bu cür qanunlara əməl etməyən nəşrlər, radio və televiziya 
stansiyaları öz auditoriyasının etibarını itirəcəklər. 
 
Buna baxmayaraq, günlərin bir günü hər şeyi bilmək istəyən 
istedadlı jurnalist birdən tapacaq ki, midyə  nəinki yeməlidir, həm 
də çox dadlıdır. Digəri isə çayın qolunda nadir, dadlı  qızıl balıq 
tutacaq. Üçüncü jurnalist isə çayın daşları altından eybəcər qurbağa 
tapacaq. Bizim sənətin ən maraqlı cəhəti ondan ibarətdir ki, adi bir 
şeydə təzəlik tapasan, özgələrin görə bilmədiyini görəsən. 
 Auditoriyamızın ənənəvi tələbləri haqqında danışdıqlarımız 
çoxlarına bayağı, hətta qəbuledilməz kimi də görünə bilər. Bəs nə 
etməli? Kütlənin ardıncamı getməli? Heç vəchlə! Məhz bu 20 faiz 
intəhasız rəngarənglik üçün bizə imkan verir. İnformasiya və 
xəbərlərin çatdırılması prosesində  iştirak etmək ilk növbədə 
hamının alışdığı balıq növlərini ovlamaq ilə öz yaşayışını  təmin 
etməkdir. Bunu etdikdən sonra biz təmiz vicdanla çayın qollarında 
və burulğanlarda nadir balıq növlərini tutmaq  idmanı ilə  məşğul 
ola bilərik.   
 
 
Oxu  üçün  ədəbiyyat
: 
 
Fallows Cames: Breaking the News, How the Media Undermine Amerijan Demojrajy. 
Pantheon Books, New York, 1966/ 
Meritt Davis Buzz: Publij Cournalism & Publij Life, Why Telling the News is Not 
Enough. Lawrenje Erlbaum Ass. Publishers, 1995. 
Rosen Cay and Meritt Davis: Publij Cournalism: Theory & Prajtije. Kettering 
Foundation, 1994. 

 
 
34 
Jhanel Alain: Penser la formation des cournalistes. Un. Robert Sjhuman, Stasbourg, 1996. 
Iyengar Shanto: Is anyone responsible? How Television Frames  Politijal Issuers. 
University of Jhikago Press, 1991. 
Sjhodson Mijhael: The Power of News, Harvard Un. Press, 1995. 
                                             
 
 
 
 
 

 
 
35 
PLANLI ŞƏKİLDƏ  ÇALIŞMALI! 
 
 
 
 Harada 
nə baş verdiyini öyrənərək təsvir edən reportyor və 
informasiyanın toplanıb yayılmasını  təşkil edən redaksiya olmasa, 
xəbərlər heç vaxt işıq üzü görə bilməz. 
 
Bir qayda olaraq, jurnalistikada söhbət baş verən hadisələri 
nəzarətdə saxlamaq və izləmək kimi işdən gedir. Amerika 
jurnalistlərinin jarqonunda deyildiyi kimi, hər bir jurnalistin öz beat 
– sahəsi var və öz rayonunda patrul xidməti göstərən polis dəstəsi 
kimi jurnalist də bu sahəni nəzarətdə saxlamalıdır. To cover a beat 
– öz sahəndə patrul olmaq deməkdir. 
 
 
 
 
POLİSLƏ ƏLAQƏ 
 
 
To cover a beat – əslində planlı şəkildə çalışmaq deməkdir. 
Bu cür iş üsuluna tipik misal polislə telefon əlaqəsidir.  İsveç 
redaksiyalarında bu vəzifə əsasən təzə işçilərə tapşırılır, halbuki bu 
işin öhdəsindən gəlmək üçün kifayət qədər təcrübəli jurnalist olmaq 
lazımdır. Bir neçə il ərzində mən öz şəxsi təcrübəmdə bu işin bütün 
çətinliklərini görmüşəm. 
 Reportyor 
kimi 
işə başladığım zamanlar mən hər gün 
əvvəlcədən müəyyən olunmuş 
cədvələ 
əsasən bizim 
radiostansiyaınn  əhatə etdiyi rayonların polis məntəqələrinin 
növbətçi patrul rəislərinə zəng vururdum. 
 
Hər gün də eyni sualı verirdim: «Hə, bu gün təzə nə var?» 
Bu sualın cavabında oğurluq, bədbəxt hadisə  və yanğınlar barədə 
qısa məlumatlar  əldə edirdim. Yerli kütləvi informasiya 
vasitələrinin xəbərlər şöbələri və redaksiyaları ilə hər gün aparılan 
söhbətlər polislər üçün adi iş olmuşdu və onlar da xəbərlərin 
seçilməsi işini yaxşı qavramışdılar. 
 Lakin 
eyni 
yeknəsəq məşğuliyyət hər gün təkrar olunursa, 
bu halda sayıqlığı itirmək çətin deyil. Öz işinə  həvəslə yanaşan 

 
 
36 
jurnalistin hər şeyə maraq gösətərməsi əhəmiyyətlidir və bu həvəs 
onu hər gün polisə darıxdırıcı  zənglərdən xilas edir. Nə vaxtsa 
müəyyən olunmuş qaydaya kor-koranə riayət edən şəxs mühüm və 
maraqlı hadisəni gözdən qaçıra bilər. Bir neçə il redaksiyada 
çalışarkən mən özüm bundan zərər çəkmişəm. 
 Bir 
dəfə polis məntəqələrinə  zəng edərkən Norrteldəki 
növbətçi mənə xəbər verdi ki, bu şəhərin yaxınlığındakı kiçik uçuş 
meydançasına yanğın komandası  və  təcili yardım maşını ilə polis 
dəstəsi getmişdir. Polis dedi ki, havada olan kiçik idman 
təyyarəsinin şassisində nasazlıq müəyyən edilmişdir,  yəni təyyarə 
yerə enərkən çevrilə bilərmiş. 
 -Bəs nəticəsi necə oldu? – deyə mən polisdən soruşdum. 
 
Məlum oldu ki, hər  şey yaxşı qurtarmışdır. Təyyarə uçuş 
meydançasının üstündə dövrə vurarkən sərnişinlərdən biri ştokun 
köməyi ilə  şassini aça bilmişdir. Polislər, təcili yardım və 
yanğınsöndürənlər artıq öz yerlərinə qayıtmışlar. Təyyarə yerə 
enmişdir. 
 -Bəs qətl və cinayətlər barədə  nə var? – deyərək mən öz 
ənənəvi sualımı verdim. 
 Norrteldə bu gün nə  qətl, nə  də  oğurluq olmuşdu. Mən 
rahatca evə yollana bilərdim. Maraqsız hesab etdiyim bu hadisə 
haqqında xəbər verməmək qərarına gəlib evə getdim. «Dagens 
Nyheter» adlı iri gündəlik qəzetin reportyoru isə hadisə yerinə 
gedərək maraqlı reportaj hazırlamışdı. 
 Polislə telefon əlaqəsi xəbərlərin planlı  şəkildə axtarışına 
misaldır və bu əlaqə redaksiyaya informasiyanın gündəlik axınını 
təmin edir. Bu, xırda arxlar deyil, səylə çəkilmiş dərin kanaldır. 
 
 
 
SƏRHƏDLƏRİ MÜƏYYƏNLƏŞDİRMƏLİ 
 
 Yerli 
qəzetin  əməkdaşı, həmçinin beynəlxalq müxbir öz 
diqqəti  əhatəsində olan sahənin coğrafi sərhədləri barədə  dəqiq 
təsəvvürə malik olmalıdır. Bu nə sahəsidir?  Şəhərdir, yoxsa 
bələdiyyə dairəsidir? Ölkədir, yaxud bütün dünyadır?  Sərhədlərin 
müəyyənləşdirilməsi redaksiya siyasətinin nisbi ifadəsidir: bizim 

 
 
37 
tamaşaçılarımız, dinləyicilərimiz, oxucularımız və potensial reklam 
verənlərimiz haradadır? Lakin fəaliyyət zonasının 
müəyyənləşdirilməsi reportyorun özü üçün də az əhəmiyyətli deyil. 
«Toxunma! Bu mənimdir!» anlayışının  əhəmiyyətini azaltmaq 
lazım deyil. Xarici müxbirlərdən də çox öz sərhədlərini qoruyan 
yoxdur. Hətta beynəlxalq mövzuda yazan jurnalistlər də öz 
redaksiyasından tapşırıqla onun zonasına gələn reportyorlara bəzən  
ciddi təhlükə kimi baxırlar.  
 Öz 
sərhədlərini müəyyən etməyin digər üsulu işin 
mövzularını  və ya ixtisaslaşmanı müəyyən etməkdir. Hər bir 
redaksiyada iş bölgüsü  mövzu maraqlarına və reportyorların və ya 
jurnalist qrupunun biliklərinə görə aparılır. 
 
 
 
 
MƏNBƏLƏRİ TAPMALI 
 
 Reportyorun 
fəaliyyət gösətərəcəyi coğrafi zona  və ya onun 
mövzuları müəyyənləşəndən sonra  burada informasiyanın hansı 
mənbələri olduğu aydınlaşdırılmalıdır. Söhbət cəmiyyət üçün 
əhəmiyyətli olan istər şifahi, istərsə də yazılı mənbələrdən gedir. 
 Yerli 
qəzetin, televiziya və ya radio stansiyasının redaktoru 
müəyyən etməlidir ki, şəhərdə və ya vilayətdə baş verən hadisələr 
haqqında hansı instansiyaların və  şəxslərin məlumatı ola bilər. 
Söhbət təkcə yerli polis idarəsindən və yanğınsöndürmə 
komandasından deyil, bir sıra təşkilat və idarələrdən gedir. Şəhər 
məclisi üzvlərinin və müxtəlif komitələrin iclasları  nə vaxt  və 
harada keçiriləcək, müzakirələr  necə ola bilər, konkret olaraq bu 
məsələləri kim bilir, nəyi müzakirə edəcəklər,  nə üçün məhz belə 
qərar qəbul edilmişdir? Məhkəmə  və hüquq instansiyalarında, 
məktəblərdə, uşaq və məktəbəqədər tərbiyə ocaqlarında hadisələrin 
gedişini izləmək üçün hansı məmurlarla əlaqə saxlamaq lazımdır? 
Mümkün mənbəlrin siyahılarını tutmaq üçün bu suallara cavab 
tapmaq lazımdır. 
 
           
 
YAZILI MƏNBƏLƏR 
 

 
 
38 
 
İsveçdə kütləvi informasiya vasitələrinin informaisya alması 
konstitusiya ilə  tənzimlənir.  Əsas Qanunda informaisyanın azad 
şəkildə verilməsi, mənbənin anonimliyi, vətəndaşların rəsmi 
sənədlərə sərbəst buraxılması (aşkarlıq prinsipi) haqqında maddələr 
var və bunlar redaksiyalara informasiyanın müntəzəm axınını təmin 
edir. Əsas prinsip ondan ibarətdir ki, ictimaiyyət İsveçin hökumət 
və  bələdiyyə  təşkilatlarına daxil olan bütün yazılı  sənədlərlə 
(məktublar, hesabatlar, protokollar və s.) tanış ola bilər. Nəinki 
jurnalistin, həmçinin hər bir vətəndaşın  öz adını göstərmədən və 
marağının səbəbini izah etmədən təşkilatlarda qeydə alınmış 
məktublar və  sənədlərlə tanış olmaq ixtiyarı var. İsveçdə  aşkarlıq 
prinsipi 1766-cı ildə mətbuat azadlığı haqqında ilk qanunda təsbit 
olunmuşdur. O vaxt bu çox nadir hadisə idi, elə bu günün özündə 
də çox az ölkədə belə qanunlar var. 
 
             Azad  fikir  mübadiləsinə  və informasiyanın geniş 
yayılmasına rəvac vermək məqsədilə hər bir vətəndaşın rəsmi 
sənədlərlə tanış olmaq hüququ təmin edilməlidir. 
Mətbuat azadlığı haqqında qanun,  
fəsil 2, paraqraf 1
 
 
Aşkarlıq prinsipi hər bir vətəndaşa ictimaiyyətə açıq hesab 
edilən  bütün sənədlərlə tanış olmağa imkan verir. Belə  sənədlərə 
idarələrə daxil olan və ya burada hazırlanmış  o rəsmi kağızlar 
aiddir ki, onlar məxfilik haqqında qanuna uyğun olaraq məxfi 
sayılmır. 
 
Lakin qanunun mövcud olması  hələ o demək deyil ki, 
vətəndaşlar və ya jurnalistlər onları maraqlandıran sənədi maneəsiz 
əldə edə bilirlər.  İsveç cəmiyyətində  aşkarlıq  ənənələri xeyli 
güclüdür, ancaq bəzən  bu və ya digər sənədi jurnalistə verməmək 
üçün idarənin də öz əsası olur. 
 Reportyor 
onu 
maraqlandıran sənədi axtararkən gələn və 
göndərilən sənədlərin qeydə alındığı kitabdan istifadə edir (belə 
kitablar bir çox idarələrdə var). Yaxud uçot aparan məmurdan xahiş 

 
 
39 
edir ki, bir şəxsin bu idarəyə göndərdiyi məktubla tanış olmasına 
imkan versin. 
 
Məmur ictimaiyyətə açıq olan sənədi «dərhal və ya qısa 
müddət  ərzində  təqdim etməyə borcludur», ancaq «mühüm 
maneələrin olması» (Mətbuat haqqında qanun, fəsil 2, paraqraf 12) 
halları istisna edilir. Ədliyyə kanslerinin idarəsi mətbuat haqqında 
qanuna və söz azadlığı haqqında qanuna əməl olunmasına nəzarət 
edir və bir qayda olaraq, sənədlərin təqdimində süründürməçiliyə 
yol verənlərlə amansız davranır. Qaydaya görə, sənəd bir neçə 
dəqiqə ərzində təqdim olunmalıdır. Ancaq bəzən bir və ya bir neçə 
gün ləngimə halları ola bilir. 
 
«İctimai sənədi nəzərdən keçirmək tələbinə  təxirə 
salınmadan baxılmalıdır. Sənədin verilməsi haqqında məlumat 
həmin gün bildirilməlidir, ləngimə ancaq o hallarda mümkündür ki, 
kağızın məzmunu, onun xarakteri və ya yayılma dairəsi vəzifəli 
şəxsin bu sənədin ictimaiyyətə açıq olub-olmaması, aşkarlanıb-
aşkarlanmaması barədə  qərar qəbul etməsilə bağlı olsun» (JO 
89:1583). 
 
                                 ŞİFAHİ MƏNBƏLƏR 
 
          Hər halda şifahi mənbələr jurnalistin işi üçün daha 
əhəmiyyətlidir. Ağla sığan və geniş  əhatəli informasiyanı çap 
olunmuş şəkildə nadir hallarda tapmaq olur. Reportyor həmişə kimi 
və ya kimlərisə axtarır ki, hər hansı bir sənədi izah etsin, hadisənin 
tarixçəsini başa salsın,  əlavə  məlumat üçün hara müraciət etmək 
lazım gəldiyini bildirsin. Bir qayda olaraq hər idarədə, müəssisədə, 
təşkilatda elə adamlar var ki, onlar informasiya axtarmaqda 
müxbirə kömək edirlər. Bunlardan bəzisi öz xidməti borclarına 
görə kömək edir, başqaları isə bunu informasiyanın azad şəkildə 
verilməsi və  mənbənin gizli saxlanılması  təminatı haqqında öz 
konstitusiya hüququndan istifadə etməklə görürlər. Mənbələrlə 
işləyərkən mən öz şəxsi təcrübəmdə  yəqin etdim ki, mühüm 
məlumata malik olan adamlar öz məlumatlarını çox vaxt 
inandıqları jurnalistlə bölüşürlər.  

 
 
40 
 
Şifahi mənbələri müəyyən etmək üçün jurnalist ilk növbədə 
müəssisələrdə, idarələrdə  və  təşkilatlarda informasiyanı yaymaq 
vəzifəsi ilə görəvləndirilmiş  şaxslər haqqında məlumat almalı, 
onları necə  və harada tapmağı, onlarla necə  əlaqə yaratmağı 
öyrənməlidir ki, vaxt azlığı zamanı,  bir hadisə olarkən onlarla 
təcili əlaqə yarada bilsin. Az sonra isə şəxsi marağına görə onunla 
şifahi  əlaqə yaratmaq istəyənlərin  şəbəkəsini təşkil etsin. Çoxları 
jurnalistlərə  məlumatı  təmənnasız verir, lakin anonimliklərinin 
saxlanılması onlar üçün çox vacibdir. Axı söhbət informatorun 
çalışdığı yerdən də gedə bilər. Qulluqçu özünün çalışdığı idarənin 
şöbəsində baş verən biabırçılıqlar haqqında məlumat vermək 
istəyir. Əgər şef informasiyanın kimdən sızdığından xəbər tutsa, bu 
zaman o adamın işi yaxşı olmayacaq. Müəssisənin  əməkdaşı  
çalışdığı firmada baş verən qalmaqal və çəkişmələrdən bəhs etmək 
istəyir. Lakin sahibkar bilsə ki, jurnalistlə məhz o danışıb, onda işlə 
vidalaşmalıdır. Bir çox mənbənin anonim kimi çıxış etməyə  əsası 
var. 
 Sadə  fəhlə, xəstəxananın dayəsi, dükanda satıcı, hətta 
yüksək vəzifəli şəxslər, diplomatlar və siyasətçilər onların adlarının 
çəkilməsi riski olmadan öz iş yerlərində  nələr olduğu barədə 
danışmaq və  məlumatları bölüşmək imkanından istifadə edə 
bilməlidirlər.  İnformasiyanı vermək azadlığı  və  mənbənin anonim 
saxlanılması – bunlar demokratiyanın bir növ qoruyucu 
klapanlarıdır. Reportyor kimi çalışdığım uzun illər  ərzində    mən 
mənbələrlə işləmək üçün öz prinsiplərimi müəyyənləşdirmişəm: 
 
*Mənbənin həmişə açıq çıxış etməsinə çalışmaq. 
*İnformasiyanın verilməsi  şərtlərini mənbələr ilə  dəqiq 
razılaşdırmaq. 
*Mənbələri heç vaxt açmamaq. 
*İnformasiya mənbələrinə tənqidi yanaşmaq. 
*Mənbənin sənə olan etibarını qazanmaq və qorumaq. 
 
             
 

 
 
41 
       ON THE RECORD (MƏTBUAT ÜÇÜN) 
 
 Sağlam mühit olan müəssisədə, idarədə, siyasi partiyada və 
ya təşkilatda aşkarlıq atmosferi hakim olmalıdır. Bu, azad fikir 
mübadiləsinin əsaslarının əsasıdır.  
 
       Hər bir İsveç vətəndaşının yazıçıya və ya digər  
müəlliflərə, habelə naşirlərə, redaksiyalara, informaisya  
agentliklərinə, film və səsyazma istehsal edən firmalara  
istənilən sahədə məlumatlar verə bilmək hüququ, bu  
məlumatların radio proqramlarında, filmlərdə və səs 
yazmalarda açıqlanması üçün təminatlı hüququ var.  
Vətəndaş həmçinin  informasiya verilməsi, yaxud  
sonradan açıqlanması üçün istənilən sferada məlumat  
toplamaq hüququna malikdir. Bu hüquqlar bu əsas  
qanundan irəli gələn tələblər istisna olmaqla digər  
heç bir əsasnamələrlə məhdudlaşdırıla bilməz. 
                                         Söz azadlığı haqqında qanun, 
                                                          fəsil 1, paraqraf 2   
 
Sonradan yayılmaq üçün toplanan o informasiyaya üstünlük 
verilir ki, jurnalistə məlumat verən, bunu «on the record» (protokol 
üçün)    şəklində edir, yəni adını  və  vəzifəsini göstərir və 
söylədiklərinin istənilən hissəsini sitat kimi göstərəməyə icazə 
verir. Söhbətin başlanğıcında hələ ilk sualını verməzdən  əvvəl 
müxbir bildirməlidir ki, müsahibə açıq aparılacaq. Bunu ondan ötrü 
edirlər ki, müsahibənin məzmunu aşkar olsun və müxbir bu söhbəti 
özü üçün saxlamasın. 
Sitatı bildirən dırnaqlar və müsahibin sözlərini göstərən tire 
o deməkdir ki, müsahibə aparılan şəxsin sözləri bütünlüklə verilir. 
Təəssüf ki, İsveçin kütləvi informasiya vasitələrində    çıxışlardan 
gətirilən sitatlara laqeyd münasibət bəslənilir. Respondentin 
söylədiklərinin reportyor tərəfindən xülasə şəklində verilməsi geniş 
yayılmışdır. Əgər müsahibənin məzmunu təhrif olunmamışsa, bunu 
qəbul etmək mümkündür, amma bu halda mətni dırnaq arasına 

 
 
42 
almaq olmaz. Biz çox vaxt uzun müsahibələrdən xüsasə vermək 
məcburiyyətində qalırıq, bu halda sitatlarla jurnalistin mətni 
arasında dəqiq sərhəd qoymaq lazımdır. 
 
 
 
RAZILAŞMA 
 
Açıq çıxışlar informasiya toplamağın əsas prinsipidir, lakin 
iş elə  gətirə bilər ki,  reportyorun, deməli, ictimaiyyətin məlumat 
alması və  hadisənin gizlin qalmaması üçün mənbənin anonimliyini 
qorumaq lazım gələr.  İnformasiyanın azad şəkildə verilməsi 
jurnalistin bilavasitə  vəzifəsi olduğuna görə, o, mənbənin 
anonimliyini qorumalıdır.  İsveçdə informatorun adı bir qayda 
olaraq redaksiya tərəfindən kifayət qədər yüksək dərəcədə 
mühafizə olunur. Bu, demokratiyanı qorumaq və 
möhkəmləndirmək yolunda bir addımdır. Vətəndaşların bu və ya 
digər nöqsanları  və pozuntuları ifşa etmək imkanları olmalıdır ki, 
cəmiyyət hakimiyyət orqanlarının yol verdikləri sui-istifadəni 
dayandıra bilsin, yaxud qarşısını ala bilsin. 
İnformasiyanın azad şəkildə verilməsinin və  mənbənin 
anonimliyinin digər mühüm aspekti ondan ibarətdir ki, bunlar 
jurnalistə hadisələri daha yaxşı  dərk etməkdə  və müxtəlif 
məsələlərin dərinləklərinə varmaqda kömək edir. Diplomatiya 
aləmində yaxşı  həll olunmuş  və düşünülmüş qaydalar var. 
Diplomatın və ya xarici işlər nazirliyinin əməkdaşının ciddi əsasları 
ola bilər ki, bu və ya digər məsələ ilə bağlı müxbirə  məlumat 
verərkən ona istinad etməmyi və adını çəkməməyi xahiş etsin. 
Təsəvvür edək ki, İsveç jurnalisti amansız diktaturanın 
hökm sürdüyü üçüncü dünya ölkələrindən birinə  gəlmişdir.  İsveç 
səfiri ilə keçirdiyi «fon üçün» söhbət zamanı reportyor öyrənir ki, 
ölkəni korrupsiyaya qurşanmış, ağlı başında olmayan diktator idarə 
edir. Səfir bu ölkənin həbsxanalarında əzab çəkən siyasi dustaqlar 
və  İsveçin imkan daxilində bu adamlara kömək etmək cəhdləri 
barədə  məlumat verir. Beləliklə, diplomat ölkənin vəziyyətinə 
nüfuz etməkdə müxbirə kömək göstərir. Rejim nümayəndələrinin 
və onun təbliğatçılarının informasiyası şəraitin düzgün təsviri üçün 

 
 
43 
çətin ki müxbirə bir şey verə bilərdi. Bu şəraitdə səfirdən qəzetdə, 
radio və ya televiziya proqramında açıq çıxış etməsini istəmək 
mənasızdır. Bu söhbətin  şərtləri  əvvəlcədən razılaşdırılmışsa, 
jurnalist səfirlə söhbətindən aldığı informasiyadan köməkçi 
məlumat kimi istifadə edə bilər. 
Siyasət aləmində də belə şeylərin olması mümkündür. Şəhər 
məclisində böyük bir partiyanı  təmsil edən nümayəndə açıq çıxış 
etməkdən və mer haqqında öz fikirlərini deməkdən çəkinə bilər. 
İdman cəmiyyəti idarə heyətinin üzvü təşkilatda kök salmış 
maxinasiya və korrupsiyanı açıq şəkildə ifşa etməkdən qorxa bilər. 
Amma hər ikisi etibar etdikləri müxbirə məlumat verməyə hazırdır. 
Hökumətdə çox dolaşıq məsələ, deyək ki, işsizlik üzrə müavinətin 
səviyyəsi və bu tədbirin maliyyələşdirilməsi imkanları barədə 
kəskin müzakirələr keçirilir. Formal olaraq hökumət qəbul edilmiş 
qərar üçün kollektiv məsuliyyət daşıyır. Qərar qəbul olunduqdan 
sonra  əvvəlki fikir ayrılıqlarına baxmayaraq nazirlər öz birlik və 
həmrəyliklərini nümayiş etdirməlidirlər. Bəs bağlı qapı arxasında 
nələr baş vermişdir? Qərarın lehinə  və  əleyhinə hansı  səbəbələr 
göstərilmiş, iclasda kimlər çıxış etmiş, nə söyləmiş, nə ilə izah 
etmişdir? Bütün bunların cəmiyyət üçün əhəmiyyəti var, ancaq 
aydındır ki, qapalı iclasın necə keçdiyi barədə heç bir nazir açıq 
şəkildə danışmaz. İnformasiya almaq üçün yeganə üsul məlumatlı 
adamlarla söhbətdir. İclasın təfərrüatını bilən adam və ya bilavasitə 
iclasda iştirak edən şəxs etibar etdiyi jurnalistə bu barədə məlumat 
verə bilər. Reportyor aldığı informasiyadan istifadə edir, bəlkə  də 
söylənənlərin ayrı-ayrı hissələrini  deyir, ancaq bu fikirlərin 
müəllifinin adını çəkmir. 
 
 
    OFF THE RECORD (MƏTBUAT ÜÇÜN DEYİL) 
 
Kimsə deyə bilər ki, yuxarıda göstərdiyimiz misallardakı 
siyasətçi və ya diplomat jurnalistlə «off the record» (mətbuat üçün 
deyil)  şərti ilə danışmışdır. ABŞ-da geniş yayılmış bu məfhum 
İsveçdə demək olar ki işlənmir. Amerika jurnalistikasında «mətbuat 

 
 
44 
üçün deyil» və ya «protokoldan xaric» anlayışları  rəsmən təsbit 
edilmiş və  kifayət qədər dəqiq müəyyənləşdirilmişdir. 
NATO-nun mənzil-qərargahı  rəsmi olaraq «vəzifəli 
şəxslərin kütləvi informasiya vasitələrinin nümayənləri ilə 
görüşlərinin  əsas qaydalar»nı    işləyib hazırlamışdır. Hər iki 
tərəfdən də  qəbul olunan bu qaydalar alınan informasiyanın 
jurnalistlər tərəfindən  istifadəsini  tənzimləyir*.