О. Щ. Мирзяйев нефт-газ мядян аваданлыгларынын техники диагностикасы нын ясаслары bakı 012 Rəycilər


Obyektin dağıtmadan nəzarət növləri, onun



Yüklə 2,61 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə12/51
tarix25.12.2016
ölçüsü2,61 Mb.
#3052
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   51
1.6. Obyektin dağıtmadan nəzarət növləri, onun 
standartlaşması və metroloji təminatı 
 
Diaqnostikanın  tipik  proqramı  müxtəlif  növ  nəzarət 
metodlarından,  ilk  növbədə  obyektin  dağıtmadan  nəzarə-
tindən (DN) istifadə olunmasını nəzərdə tutur. DN xüsusi 
bahalı  cihaz  və  avadanlığın  tətbiqini  və  yüksəkixtisaslı 
mütəxəssislərin cəlb olunmasını tələb edir. O, həm diskret, 
həm də sabit monitorinq yolu ilə mürəkkəb və bahalı olan 
təhlükəli istehsal obyektlərində həyata keçirilə bilər. 
Dağıtmadan nəzarətdə informasiyanın alınması fiziki 
sahələrin və Ģüalanmanın, həm də kimyəvi qarĢılıqlı əlaqə 
və  proseslərin  bütün  növlərindən  istifadə  olunur.  DN-nin 
ilkin  tətbiqi  1895-ci  ildə  rentgen  Ģüalanmanın  ixtirası  və 
bu üsulla qapalı taxta qutu içərisində metal əĢyanın aĢkar 
olunması ilə mümkün olmuĢdur. Keçən dövr ərzində DN-
nin  bir  sıra  müxtəlif  növ  və  metodları  iĢlənib  hazır-
lanmıĢdır. 
QOST  18353-79-a  əsasən  DN-nin  növlərinin  klas-
sifikasiyası  sahə  və  ya  maddənin  nəzarət  obyekti  ilə 
qarĢılıqlı əlaqəsinin fiziki proseslərinə əsaslanır. 
Texniki  diaqnostika  məsələlərinin  həllində  diaq-
nostika  ediləsi  obyekt  haqqında  daha  obyektiv  məlumat 
verən  fiziki  prosesin  optimal  seçimi  durur.  Fiziki  prin-
siplərə  görə  DN-nin  doqquz  növü  fərqləndirilir:  akustik, 


 
33 
maqnit, istilik, elektrik, optik, radiasiyalı və radiodalğanın 
nüfuzuna imkan verən növlər. 
DN-nin  hər  bir  növü  aĢağıda  göstərilən  əlamətlərlə 
fərqlənən metodlara ayrılır: 
- sahə və ya maddənin obyekt ilə qarĢılıqlı əlaqəsinin 
xarakteri  ilə  fərqlənən  metodla  sahənin  və  ya  maddənin 
vəziyyətinin uyğun dəyiĢmələri müəyyənləĢdirilir; 
-  nəzarət  prosesində  dəyiĢən  sahə  parametrləri  fərq-
lənir; 
- sahə və ya maddə parametrləri dəyiĢir. 
QOST  18353-79-ə  əsasən  dağıtmadan  nəzarət 
metodlarının  klassifikasiyası  cədvəl  1.2  və  1.3-də  veril-
miĢdir. 
Cədvəl 1.2 
 
N
əzar
ətin
 
növl
əri
 
Dağıtmadan nəzarət metodlarının klassifikasiyası 
Fizik
i sah
ən
in
 
n
əzar
ət o
b
y
ek
ti 
il
ə 
qar
Ģı
lıq
lı 

sir
in
in
 xa
rak
-
ter
in
ə 
gör
ə 
 Ġ
lk
in
 
 n
fo
rma
siy

p
ara
m
et
rin
ə 
gör
ə 
Ġlk
in
 
in
fo
rm
asiy
an
ın
 
alın
m

üs
ulu
na 
gör
ə 
 




Maqnitli  Maqnitli 
Koertitiv güc 
Maqnittozlu 
 
 
Maqnitlənmə 
Ġnduksion 
 
 
Qalıq induksiya 
Ferrozondlu 
 
 
Maqnit nüfuzluğu  Holl effekti 
 
 
Gərginlik 
Maqnitqrafik 
 
 
Barkqauzen 
effekti 
Pondemotorlu 
 
 
 
Maqnitrezistorlu 
Elektriki  Elektriki 
Elektropotensiallı  Elektristatiktozlu 
 
Triboelektriki 
Elektriktutumlu 
Elektrikparametrli 
 
Termoelektriki 
 
Elektrikqığılcımlı 


 
34 




 
 
 
Rekombinasiyalı 
Ģüalanma 
 
 
 
Ekzoelektro 
emissiya 
 
 
 
Gurultulu 
 
 
 
 
Kontakt potensial 
fərqi 
Burulğan 
cərəyanlı 
Keçən 
Ģüalanma 
Amplitudlu 
Transformatorlu 
 
Əks olunan 
Ģüalanma 
Fazlı 
 
 
 
 
 
Tezlikli 
 
 
 
Spektrallı 
 
 
 
Çoxtezlikli 
 
Radiodal-
ğalı 
Keçən 
Ģüalanma 
Amplitudlu 
Detektorlu (diodlu) 
 
Əks olunan 
Ģüalanma 
Fazlı 
Bolometrik 
 
PaylanmıĢ 
Ģüalanma 
Tezlikli  
Termistorlu 
 
Rezonanslı 
Zamana görə 
Ġnterferensiyalı 
 
 
Polyarizasiyalı 
Qoloqrafik 
 
 
Həndəsi 
Maye kristallı 
 
 
 
Termokağızlı 
 
 
 
Termolyuminaforlu  
 
 
 
Fotoidarəolunan 
yarımkeçirici 
lövhələr 
 
 
 
Kalorimetrik 
Ġstilik 
Ġstilik 
kontaktlı 
Termometrik  
Pirometrik  
 
Konvektiv 
Ġstilikmetrik  
Maye kristallı 
 
Xüsusi 
Ģüalanmalı 
 
Termorənglər 


 
35 




 
 
 
Termoasılı 
parametrlər 
 
 
 
Optiki 
interferensiyalı 
 
 
 
Kalorimetrik 
Optiki 
Keçən 
Ģüalanma 
Amplitudlu 
Ġnterferensiyalı 
 
Əks olunan 
Ģualanma 
Fazlı 
Nefelometrik 
 
PaylanmıĢ 
Ģüalanma 
Zamana görə 
Refraktometrik 
 
Ġnduksiyalı 
Ģualanma 
Tezlikli  
Vizual-optik 
 
 
Həndəsi 
 
 
 
Spektral  
 
Radia-
siyalı 
Keçən 
Ģüalanma 
Enerji selinin 
sıxlığı 
Stinsiyasiyalı 
 
Əks olunan 
Ģüalanma 
Spektral 
Ġonizasiyalı 
 
Aktivasiyalı 
analiz 
 
Ġkinci elektronlar 
 
Xarakteristik 
Ģüalanma 
 
Radioqrafik 
 
Avtoemis-
siyalı 
 
Radioskopik 
Akustik 
Keçən 
Ģüalanma 
Amplitudlı 
Pyezoelektrik 
 
Əks olunan 
Ģüalanma 
(exo-metod) 
Fazlı 
Elektromaqnit-
akustik 
 
Rezonanslı 
Zamana görə 
Mikrofonlu 
 
Ġmpedanslı 
Tezlikli  
TozĢəkilli 
 
Xarakteristik 
Ģüalanma 
Spektral  
 
 
Avtoemissi- 
yalı 
 
 


 
36 
Cədvəl 1.3 
 
Nüfuzedici maddələrlə nəzarət metodlarının klassifikasiyası 
Maddənin 
nəzarət obyekti 
ilə qarĢılıqlı 
təsirinin 
xarakterinə görə 
 
Ġlkin informasiya 
parametrinə görə 
 
Ġlkin informasiyanın alınma 
üsuluna görə 
Molekulyar 
Mayeli 
Parlaq (axromatik) 
 
Qazlı 
Rəngli (xromatik) 
 
 
Lyuminesentli 
 
 
Lyuminesent-rəngli 
 
 
Filtrlənən hissəciklər 
 
 
Mass-spektrometrik 
 
 
Hava boĢluqlu 
 
 
Manometrik 
 
 
Halogenli 
 
 
Radioaktiv 
 
 
Katarometrik 
 
 
Kimyəvi 
 
 
Qalıq dayanıqlı deformasiya 
 
 
Akustik 
 
DN-nin  heç  bir  metodu  universal  deyildir.  Bunların 
hər  biri  verilmiĢ  Ģəraitdə  müəyyən  qüsurların  aĢkarlan-
masında istifadə oluna bilər. Məsələn, metodların bir çoxu 
yalnız müəyyən növ metallarda nəzarət  üçün istifadə olu-
na  bilər: radiodalğalı – radioĢəffaf dielektrik materiallar-
da;  elektrik  tutumlu  –  cərəyanı  az  keçirən  qeyri-metallar-
da, burulğan cərəyanlı elektropotensial – yaxĢı elektrikke-
çiriciləri üçün; maqnitli – ferromaqnitlilər üçün; akustik – 
uyğun  tezlikdə  kiçik  gurultuların  sönməsinə  malik 
materiallar üçün. 
DN-nin  uyğun  metodunun  həssaslığı  ortaya  çıxan 
qüsurların  ən  kiçik  ölçüləri  ilə:  səthi  qüsurlar  üçün  detal 


 
37 
səthi üzərində açılmıĢ eni, uzunluğu və dərinliyi ilə; gizli 
qüsurlar  üçün  –  ölçüləri  və  dərinliyi  ilə  qiymətləndirilir. 
Müxtəlif  nəzarət  metodlarının  müqayisəsini  yalnız  o 
Ģəraitdə  aparmaq  olar  ki,  bir  neçə  metodun  tətbiqi 
mümkün olsun. DN-nin təklif olunan metodlarının siyahısı 
konkret  obyektlərin  texniki  diaqnostikasının  normativ-
texniki sənədlərində göstırilir. 
Müxtəlif  Ģəraitdə  alınan  nəticələrin  tələb  olunan 
gərginliyini  əldə  etmək  üçün  nəzarət  zamanı  normativ-
texniki  sənədlər  sistemi  iĢlənib  hazırlanmıĢdır.  Bu 
sənədlərə    QOST-lar,  nəzarət  qaydaları  və  metodikalar 
daxildir.  Buraya  DN-nin  metodlarının  klassifikasiyası, 
terminologiya,  nəzarət  vasitələrinin  əsas  parametrləri, 
onların  metroloji  yoxlanıĢını  aparan  DN  metodikası, 
iĢçilərə olan tələbatlar və s. daxildir. 
Dağıtmadan  nəzarət  vasitələrini  indikatorlu  və  ölçü 
vasitələrinə ayırırlar. Ġndikatorlu nəzarət vasitələrinin ölçü 
hissələri  olmayıb,  yalnız  qüsurları  qeyd  olunur.  Ölçü 
hissələri  olan  nəzarət  vasitələri  periodik  olaraq  metroloji 
yoxlamaya  məruz  qalır.  Periodiklik  ölçü  vasitələrinin 
pasportunda göstərilir və adətən bir il təĢkil edir. Yoxlama 
həmçinin  standart  nümunələrdə  aparılır  ki,  bu  nümunələr 
ölçü vasitələrinin sazlanması və iĢə baĢlanmasında istifadə 
olunur. 
Dağıtmadan  nəzarət  mütəxəssislərinin  klassifikasi-
yası  uyğun  attestasiyanın  nəticələrinə  əsasən  qurulur  və 
təsdiqlənir.  “Dağıtmadan  nəzarət  sahəsində  çalıĢan  iĢçi-
lərin  attestasiya  qaydaları”na  uyğun  olaraq  DN  aĢağıdakı 
növlər üzrə aparılır: ultrasəs (US), akustik-emission (AE), 
radiasiyalı (RN), maqnitli (MN), burulğan cərəyanlı (BC), 
nüfuzedən  maddələrlə,  kapilyarlı  (NMK),  vizual  və  ölçü 


 
38 
ilə  (VÖN),  vibrodiaqnostik  (VD),  elektrik  (EN),  istilik 
(ĠN) və optik (ON). 
DN  mütəxəssislərinin  attestasiyası  onların  klassifi-
kasiyasından asılı olaraq üç səviyyədə aparılır. Klassifika-
siyanın I səviyyəli mütəxəssisləri, konkret obyektin DN-ni 
təsdiqlənmiĢ  təlimat  üzrə  II  və  III  səviyyəli  mütəxəssis-
lərin nəzarəti altında aparırlar və alınan nəticələri qiymət-
ləndirməyə ixtiyarları yoxdur.  
II  səviyyəli  mütəxəssis  isə  I  səviyyənin  biliyinə 
malik olmaqla texnoloji təlimatı və nəzarət xəritəsini iĢlək 
normativlərə  və  metodik  sənədlərə  əsasən  aparır,  nəzarət 
texnologiyasını  və  vəsaitləri  seçir,  nəzarət  nəticələri 
barədə  ya  özü,  ya  da  onun  nəzarəti  altında  I  səviyyəli 
mütəxəssis tərəfindən aparılır. 
III  səviyyəli  mütəxəssis  DN  metodu  üzrə  ixtiyari 
əməliyyatlara rəhbərlik edir, o cümlədən I və II səviyyəli 
mütəxəssislərin  iĢinə  nəzarət  edib,  texnoloji  sənədləri 
yoxlayır,  qaydaya  salır,  I  və  II  səviyyəli  mütəxəssislər 
tərəfindən yerinə yetirilən iĢləri bir daha nəzərdən keçirir. 
DN  üzrə  mütəxəssislər  periodik  olaraq  təkrar  attes-
tasiyadan  keçirlər:  I  və  II  səviyyəli    mütəxəssislər  -  üç 
ildən  bir,  III  səviyyəli  -  hər  beĢ  ildən  bir.  Hər  bir 
mütəxəssisin  vəsiqəsində  DN-nin  növü  ilə  yanaĢı, 
nəzarətində olduğu avadanlığın növü də göstərilir. 
DN  metodunun  düzgün  seçimi  üçün  onların 
xüsusiyyətlərini,  tətbiq  sahələrini  və  nəzarət  texnologi-
yasını bilmək lazımdır. Daha sonra neft-qaz avadanlığının 
texniki  diaqnostikasında  geniĢ  tətbiq  olunan  sökülmədən 
nəzarət metodları açıqlanır. 


 
39 

Yüklə 2,61 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   51




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin