О. Щ. Мирзяйев нефт-газ мядян аваданлыгларынын техники диагностикасы нын ясаслары bakı 012 Rəycilər
Obyektin dağıtmadan nəzarət növləri, onun
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1.6. Obyektin dağıtmadan nəzarət növləri, onun
standartlaşması və metroloji təminatı Diaqnostikanın tipik proqramı müxtəlif növ nəzarət metodlarından, ilk növbədə obyektin dağıtmadan nəzarə- tindən (DN) istifadə olunmasını nəzərdə tutur. DN xüsusi bahalı cihaz və avadanlığın tətbiqini və yüksəkixtisaslı mütəxəssislərin cəlb olunmasını tələb edir. O, həm diskret, həm də sabit monitorinq yolu ilə mürəkkəb və bahalı olan təhlükəli istehsal obyektlərində həyata keçirilə bilər. Dağıtmadan nəzarətdə informasiyanın alınması fiziki sahələrin və Ģüalanmanın, həm də kimyəvi qarĢılıqlı əlaqə və proseslərin bütün növlərindən istifadə olunur. DN-nin ilkin tətbiqi 1895-ci ildə rentgen Ģüalanmanın ixtirası və bu üsulla qapalı taxta qutu içərisində metal əĢyanın aĢkar olunması ilə mümkün olmuĢdur. Keçən dövr ərzində DN- nin bir sıra müxtəlif növ və metodları iĢlənib hazır- lanmıĢdır. QOST 18353-79-a əsasən DN-nin növlərinin klas- sifikasiyası sahə və ya maddənin nəzarət obyekti ilə qarĢılıqlı əlaqəsinin fiziki proseslərinə əsaslanır. Texniki diaqnostika məsələlərinin həllində diaq- nostika ediləsi obyekt haqqında daha obyektiv məlumat verən fiziki prosesin optimal seçimi durur. Fiziki prin- siplərə görə DN-nin doqquz növü fərqləndirilir: akustik, 33 maqnit, istilik, elektrik, optik, radiasiyalı və radiodalğanın nüfuzuna imkan verən növlər. DN-nin hər bir növü aĢağıda göstərilən əlamətlərlə fərqlənən metodlara ayrılır: - sahə və ya maddənin obyekt ilə qarĢılıqlı əlaqəsinin xarakteri ilə fərqlənən metodla sahənin və ya maddənin vəziyyətinin uyğun dəyiĢmələri müəyyənləĢdirilir; - nəzarət prosesində dəyiĢən sahə parametrləri fərq- lənir; - sahə və ya maddə parametrləri dəyiĢir. QOST 18353-79-ə əsasən dağıtmadan nəzarət metodlarının klassifikasiyası cədvəl 1.2 və 1.3-də veril- miĢdir. Cədvəl 1.2 N əzar ətin növl əri Dağıtmadan nəzarət metodlarının klassifikasiyası Fizik i sah ən in n əzar ət o b y ek ti il ə qar Ģı lıq lı tə sir in in xa rak - ter in ə gör ə Ġ lk in n fo rma siy a p ara m et rin ə gör ə Ġlk in in fo rm asiy an ın alın m a üs ulu na gör ə 1 2 3 4 Maqnitli Maqnitli Koertitiv güc Maqnittozlu Maqnitlənmə Ġnduksion Qalıq induksiya Ferrozondlu Maqnit nüfuzluğu Holl effekti Gərginlik Maqnitqrafik Barkqauzen effekti Pondemotorlu Maqnitrezistorlu Elektriki Elektriki Elektropotensiallı Elektristatiktozlu Triboelektriki Elektriktutumlu Elektrikparametrli Termoelektriki Elektrikqığılcımlı 34 1 2 3 4 Rekombinasiyalı Ģüalanma Ekzoelektro emissiya Gurultulu Kontakt potensial fərqi Burulğan cərəyanlı Keçən Ģüalanma Amplitudlu Transformatorlu Əks olunan Ģüalanma Fazlı Tezlikli Spektrallı Çoxtezlikli Radiodal- ğalı Keçən Ģüalanma Amplitudlu Detektorlu (diodlu) Əks olunan Ģüalanma Fazlı Bolometrik PaylanmıĢ Ģüalanma Tezlikli Termistorlu Rezonanslı Zamana görə Ġnterferensiyalı Polyarizasiyalı Qoloqrafik Həndəsi Maye kristallı Termokağızlı Termolyuminaforlu Fotoidarəolunan yarımkeçirici lövhələr Kalorimetrik Ġstilik Ġstilik kontaktlı Termometrik Pirometrik Konvektiv Ġstilikmetrik Maye kristallı Xüsusi Ģüalanmalı Termorənglər 35 1 2 3 4 Termoasılı parametrlər Optiki interferensiyalı Kalorimetrik Optiki Keçən Ģüalanma Amplitudlu Ġnterferensiyalı Əks olunan Ģualanma Fazlı Nefelometrik PaylanmıĢ Ģüalanma Zamana görə Refraktometrik Ġnduksiyalı Ģualanma Tezlikli Vizual-optik Həndəsi Spektral Radia- siyalı Keçən Ģüalanma Enerji selinin sıxlığı Stinsiyasiyalı Əks olunan Ģüalanma Spektral Ġonizasiyalı Aktivasiyalı analiz Ġkinci elektronlar Xarakteristik Ģüalanma Radioqrafik Avtoemis- siyalı Radioskopik Akustik Keçən Ģüalanma Amplitudlı Pyezoelektrik Əks olunan Ģüalanma (exo-metod) Fazlı Elektromaqnit- akustik Rezonanslı Zamana görə Mikrofonlu Ġmpedanslı Tezlikli TozĢəkilli Xarakteristik Ģüalanma Spektral Avtoemissi- yalı 36 Cədvəl 1.3 Nüfuzedici maddələrlə nəzarət metodlarının klassifikasiyası Maddənin nəzarət obyekti ilə qarĢılıqlı təsirinin xarakterinə görə Ġlkin informasiya parametrinə görə Ġlkin informasiyanın alınma üsuluna görə Molekulyar Mayeli Parlaq (axromatik) Qazlı Rəngli (xromatik) Lyuminesentli Lyuminesent-rəngli Filtrlənən hissəciklər Mass-spektrometrik Hava boĢluqlu Manometrik Halogenli Radioaktiv Katarometrik Kimyəvi Qalıq dayanıqlı deformasiya Akustik DN-nin heç bir metodu universal deyildir. Bunların hər biri verilmiĢ Ģəraitdə müəyyən qüsurların aĢkarlan- masında istifadə oluna bilər. Məsələn, metodların bir çoxu yalnız müəyyən növ metallarda nəzarət üçün istifadə olu- na bilər: radiodalğalı – radioĢəffaf dielektrik materiallar- da; elektrik tutumlu – cərəyanı az keçirən qeyri-metallar- da, burulğan cərəyanlı elektropotensial – yaxĢı elektrikke- çiriciləri üçün; maqnitli – ferromaqnitlilər üçün; akustik – uyğun tezlikdə kiçik gurultuların sönməsinə malik materiallar üçün. DN-nin uyğun metodunun həssaslığı ortaya çıxan qüsurların ən kiçik ölçüləri ilə: səthi qüsurlar üçün detal 37 səthi üzərində açılmıĢ eni, uzunluğu və dərinliyi ilə; gizli qüsurlar üçün – ölçüləri və dərinliyi ilə qiymətləndirilir. Müxtəlif nəzarət metodlarının müqayisəsini yalnız o Ģəraitdə aparmaq olar ki, bir neçə metodun tətbiqi mümkün olsun. DN-nin təklif olunan metodlarının siyahısı konkret obyektlərin texniki diaqnostikasının normativ- texniki sənədlərində göstırilir. Müxtəlif Ģəraitdə alınan nəticələrin tələb olunan gərginliyini əldə etmək üçün nəzarət zamanı normativ- texniki sənədlər sistemi iĢlənib hazırlanmıĢdır. Bu sənədlərə QOST-lar, nəzarət qaydaları və metodikalar daxildir. Buraya DN-nin metodlarının klassifikasiyası, terminologiya, nəzarət vasitələrinin əsas parametrləri, onların metroloji yoxlanıĢını aparan DN metodikası, iĢçilərə olan tələbatlar və s. daxildir. Dağıtmadan nəzarət vasitələrini indikatorlu və ölçü vasitələrinə ayırırlar. Ġndikatorlu nəzarət vasitələrinin ölçü hissələri olmayıb, yalnız qüsurları qeyd olunur. Ölçü hissələri olan nəzarət vasitələri periodik olaraq metroloji yoxlamaya məruz qalır. Periodiklik ölçü vasitələrinin pasportunda göstərilir və adətən bir il təĢkil edir. Yoxlama həmçinin standart nümunələrdə aparılır ki, bu nümunələr ölçü vasitələrinin sazlanması və iĢə baĢlanmasında istifadə olunur. Dağıtmadan nəzarət mütəxəssislərinin klassifikasi- yası uyğun attestasiyanın nəticələrinə əsasən qurulur və təsdiqlənir. “Dağıtmadan nəzarət sahəsində çalıĢan iĢçi- lərin attestasiya qaydaları”na uyğun olaraq DN aĢağıdakı növlər üzrə aparılır: ultrasəs (US), akustik-emission (AE), radiasiyalı (RN), maqnitli (MN), burulğan cərəyanlı (BC), nüfuzedən maddələrlə, kapilyarlı (NMK), vizual və ölçü 38 ilə (VÖN), vibrodiaqnostik (VD), elektrik (EN), istilik (ĠN) və optik (ON). DN mütəxəssislərinin attestasiyası onların klassifi- kasiyasından asılı olaraq üç səviyyədə aparılır. Klassifika- siyanın I səviyyəli mütəxəssisləri, konkret obyektin DN-ni təsdiqlənmiĢ təlimat üzrə II və III səviyyəli mütəxəssis- lərin nəzarəti altında aparırlar və alınan nəticələri qiymət- ləndirməyə ixtiyarları yoxdur. II səviyyəli mütəxəssis isə I səviyyənin biliyinə malik olmaqla texnoloji təlimatı və nəzarət xəritəsini iĢlək normativlərə və metodik sənədlərə əsasən aparır, nəzarət texnologiyasını və vəsaitləri seçir, nəzarət nəticələri barədə ya özü, ya da onun nəzarəti altında I səviyyəli mütəxəssis tərəfindən aparılır. III səviyyəli mütəxəssis DN metodu üzrə ixtiyari əməliyyatlara rəhbərlik edir, o cümlədən I və II səviyyəli mütəxəssislərin iĢinə nəzarət edib, texnoloji sənədləri yoxlayır, qaydaya salır, I və II səviyyəli mütəxəssislər tərəfindən yerinə yetirilən iĢləri bir daha nəzərdən keçirir. DN üzrə mütəxəssislər periodik olaraq təkrar attes- tasiyadan keçirlər: I və II səviyyəli mütəxəssislər - üç ildən bir, III səviyyəli - hər beĢ ildən bir. Hər bir mütəxəssisin vəsiqəsində DN-nin növü ilə yanaĢı, nəzarətində olduğu avadanlığın növü də göstərilir. DN metodunun düzgün seçimi üçün onların xüsusiyyətlərini, tətbiq sahələrini və nəzarət texnologi- yasını bilmək lazımdır. Daha sonra neft-qaz avadanlığının texniki diaqnostikasında geniĢ tətbiq olunan sökülmədən nəzarət metodları açıqlanır. |