O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

elektr faolligi
kuzatiladi. S hu sababli bu elektr faolligini k o ‘p in c h a
spontan elektr fa o llig i
deb a ta sh a d i. U d o im o r o ‘y b e ru v e h i ritm ik e l e k tr
te b ra n is h la r id a n a m o y o n b o ‘ la d i. B a q a n i n g u z u n c h o q m iy a s id a n e l e k t r
p o tc n s ia lla r in i a j r a t i b o lg a n I.M . S e c h e n o v sh u s p o n ta n te b r a n is h la r n i 
birinchilardan b o ‘lib aniqlagan edi. C h astotasi se k u n d ig a 10 dan 4 0 gacha b o ‘!gan 
va am plitudasi hujayradan tashqariga elek tro d q o ‘y ish d a 100 
mkv
keladigan e le k tr 
potensiallari ayirm asining tebranishlari nerv m arkazlarining spontan faolligi u chun 
xarakterlidir. M ark aziy nerv sistem asining h o la tig a q ara b tebranishlar c h a sto tasi 
va am plitudasi o 4zgaradi.
ToMqinsimon ele k tr feolligi - n ey ro n la r v a sin a p sla rd a ro ‘y beruvehi h a r xil 
elektr ja ra yonlariningyig‘indi ifodasidir. S huning uchun elektr faolligini tekshirishga
73
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

aso slan ib , m iyaning te k sh irila y o tg an tarkibiy qism idagi intim ja rayonlam i aniq
ta sav v u r qilib bo ‘lm aydi.
30-yillardan boshlab, E. E drian ¡shlaridan keyin, retseptorlaryoki afferent nervlar 
t a ’s irla n g a n d a r o ‘y b e r u v c h i a ffe re n t im p u lsla rg a ja v o b a n m a rk a ziy nerv 
sistem asining m uayyan q ism i - o rq a m iya, miyacha, k o ‘ruv do'm b o q lari, katta 
y arim sharlar p o ‘stlo g ‘in in g tu rli qism larida kelib chiqqan ele k tr reaksiyasi keng 
ta d q iq etilm oqda. Bu ele k tr reaksiyasi 
yuzaga chiqarilgan potensial
deb ataladi. 
Y u za g a chiqarilgan p o te n sia lla m i qayd qilib, m iyaning tu rli tarkibiy qism lariga 
ax borot o ‘tadigan yoMlami v a ta ’sim i qabul qiluvchi sensor sistem alarjoylashishini 
y etarlic h a aniq tekshirish m um kin.
R e ts e p t o r l a m i n n g m u a y y a n g u r u h id a n a f f e r e n t im p u ls la r o la d ig a n n e rv
m a rk a z la rid a y u z a g a c h iq a r ilg a n p o te n s ia lla r am p litu d asi k a tta ro q , latent d av ri e sa 
k a lta ro q b o ‘ladi.
Shu nerv m arkazlarida y u z a g a chiqarilgan p o tensiallar birlam chi jav o b lar deb 
ataladi. A fferent nervga y a k k a elek tr Stimuli berilganda turli nerv markazlarida ro ‘y 
bergan birlamchi ja v o b la m in g e g ri chiziqlari ko‘rsatilgan. X arakterli birlamchi javob 
q o id a o ‘laroq 4 0 0 -6 0 0
mkv
am plitudali ikki davrli potensialdan iborat. A w a! 10-12 
msek
uzunlikdagi m u sb at te b ra n ish qayd beradi. B irlam chi patensiallar muayyan 
m intaqaga tarqaladi, m u a y y an se n so r signallari k eladigan m intaqani shu tufayli 
aniq bilish m um kin. 0 ‘sha m intaqadan 
(Maksimalfaollikfokusidcm)
uzoqlashgan 
sayin ajratib olinadigan p o te n sia lla r xarakteri o 'z g a ra d i: ja v o b n in g latent davri 
uzayadi, ayrim fa z a la m in g am plitudasi kam ayadi, uzunligi oshadi, qo'shim cha
tebranishlar kelib chiqadi.
Afferent nerv turli vaqt o ralig‘ida ketma-ket ikki elektr Stimuli bilan ta’sirlanganda 
birlam chi javobiam i qayd qilib, birlam chi javob ajratiladigan neyronlardagi refrakter 
d a v r uzunligini o ‘lchash m um kin. T urli nervlar yoki retsep to rlar turli izchillik bilan 
ta ’sirlansa, n eyronlam ing b ir g u ruhiga h ar xil im p u h la r kelishini aniqlash, ya ni 
afferen t y o ‘llar k o n v erg e n siy asi bor-yo‘qligini bilish m um kin. H ar xil afferent 
signallam i qabul q ilu v ch i n ey ro n la m in g o ‘zaro ta ’sirini harn shu usulda o ‘rgansa 
b o ‘ladi.
Kaltaroq latent d a v rb ila n ro ‘y beruvchi javoblardan tashqari, nerv markazlarida, 
jum ladan katta yarim sh a rla r p o ‘stlo g ‘ining turli sohalarida