O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

gastromukopreteid
yoki 
Kasî
ichki fa kto ri
ishlab chiqariladi, m e ’d a shirasida, shuningdek, aminokislotalar va
siydik kislotalari ham bor.
M e ’d a d a sh ira ajra lish m in g boshqarilishi. //azmdan tashqari vaqtda me’da 
bezida faqat shilimshiq modda va pilorik shira ajraladi. Ovqatni ko'rganda, hidi 
sezilganda, o g ‘iz b o ‘shlig‘iga tushganida me’dada shira ajralishi boshlanadi. 
M e’dad a shira ajralishini bir necha davriarga bo‘lish mumkin: murakkab reflektor
(miya), m e’da va ichak davrlari.
Murakkab reflektor (miya) davri -
shartli va shartsiz reflektor mexanizmlardan 
iborat. M e’da shirasini shartli reflektor y o ‘li bilan ajralishi hidlov, ko‘ruv, eshituv 
retseptorlarini qitîqlanishi natijasida paydo boMadi. Bu retseptorlardan afferent 
yo‘llari orqali kelgan impulslar talam us, gipotalamus, limbik tizimi va bosh miya 
p o ‘stlog‘ini q o ‘zg‘atadi, uzunchoq miya sohasidagi hazm markazi qo‘zg‘aladi va 
m e’da bezlarining shira ajratish faoliyati boshlanishiga turtki boMadi. Bu vaqtda 
ajralgan shirani (ishtaha shirasi) deb atagan. Me’dadan shartsiz reflektor shira 
ajralishi oziq m odda tasirida ogMz bo'shligM, halqum, qizilo'ngach retseptorlari 
q o ‘zg ‘algan dan so‘ng boshlanadi.
Afferent impulslar til ( V juft), tilhalqum ( IX juft) vayuqoridagi hiqildoq (X juft) 
nervlari orqali uzunchoq miyadagi m e’daning shira ajratish markaziga tushadi. 
M arkazdan adashgan nervning efferent tolalari orqali me da bezlariga keladi va 
shira ajralish in i kuchaytiradi. M e’dadan boshlangMch davrda ajralgan shira 
proteolitik fermentlarga boy boMadi va hazmda katta ahamiyat ega boMadi.
O rqa m iya m arkazlaridan kelayotgan simpatik tolalar qo'zgalishi me da 
bezlaridan shira ajralishini tormozlaydi.
Shira ajralishming m e ’da davri .
Oziq modda me’daga tushganidan so‘ng 
boshlanadi. Bu davr adashgan nerv, periferik refleks va gumoral oinillar hisobiga 
amalga oshadi. M e’daning shilliq qavatidagi retseptorlarqo‘zg‘aiishi bilan bogMiq, 
bu yerdan impulslar adashgan nervning effekt tolalari orqali uzunchoq miyaga 
boradi va u yerdan adashgan n erv n in g effekt tolalari orqali me daning bez 
hujayralariga keladi. Adashgan nerv m e’daga bir necha yo‘ l bilan m e’daning bosh, 
yopqichsim on va qo‘shimcha hujayralari bilan bevosita aloqasi priferik refleks va 
gumoral omillar orqali ta’sir qiladi. Adashgan nerv tolalari me’daning pilorik qismida 
joylashgan gastrin ishlab chiqaruvchi hujayralami innervatsiya qiladi. Gastrin bosh
282

---

hujayralar ham da yopqich hujayralar faolligini oshiradi. Shuningdek, g o 'sh t, 
sabzavotlar ekstrakt, oqsilningmahsuilari va bom bezinlar gastrin ishlabchiqarishini 
kuchaytiradi. M e’daning antral qism ida PH ning pasayishi gastrin chiqishini 
kamaytiradi. Adashgan nerv ta’sirida me’daning HC2 hujayralarida gistamin ishlab 
chiqarilishi kuchayadi. Gistamin, yopqich hujayralarining H2-gistamin retseptorlari 
bilan muloqotda b o ‘ladi va me’dani yuqori kislotali, pensinogenni kam saqlovchi 
shira ajralishini ta ’minlaydi.
Shira ajralishining ichak davri
ximus m edadan ichakka o ‘tganidan so ‘ng 
boshlanadi. Ximus ichakning xemo-, osmo-, m exanoretseptorlariga ta’sir qilib 
reflektor yo‘I bilan m e’dadagi shira ajralishini o ‘zgartiradi. Oziq m oddalam ing 
gidrotizga uchraganlik darajastga qarab, m e’da shira ajralishini kuchaytiradi yoki 
susaytiradi. Shira ajralishini kuchayishi mahalliy va markaziy reflekslar tom onidan 
adashgan nerv, periferik refleks va gumoral om illar gastrin orqali amalga oshiriladi 
Bu faza yashirin davrining uzunligi va davom liligi bilan xarakterlanadi. M e'd ad a 
shira ajralishi sekretin, xkk-pz lar ta’sirida torm ozlanadi, xlorid kislota ishlab 
chiqarilishi pasayadi, lekin pensinogen ajralishi kuchayadi, shuningdek, glukagon, 
gip, Vip, neyretenzin, somatostatin, seratinin, bulbogasren va yog g idrolizi 
mahsullari ta ’sirida ham xlorid kislota ajralishi to‘xtaydi.
M e’daning h a ra k a t faoiiyati. Me’daning harakat faoliyati lining silliq muskullari 
tomonidan ta’minlanadi. Me’da och holatida m a’lum birtaranglikda bo‘ladi. U nda 
davriy harakati kuzatiladi (