qondan kanalchalar b o ‘shlig‘iga sekrektor yo‘l bilan o ‘tishi. Bu jarayon ko‘pchilik
ionlami tezekskresiya bo'lishini ta’minlaydi. Bunday ionlargakaliy misol boMishi
mumkin. Sekresiya hisobigaorganik kislotalar (siydik kislotasi) va asoslari (xolin,
guanidin), organizm uchun yot moddalar, antibiotiklar (penitsillin), rentgenkontrast
moddalar (diodtrast), b o ‘yoqlar (fcnol qizil) paraam inogippur kislotasi -P A G .
Sekresiya jarayoni gemostazni ushlab turish m exanizm laridan bin hisoblanadi.
Kanalchalaming proksimal va distal qismi epitelial hujayralari sekretsiyaqilish
hususiyatiga ega. Proksimal kanalga hujayralar organik birikmalami sekretsiya qiladi.
Buning uchun maxsus tashuvchilar zarur. U lardan b a ’zilari
organik kislotalam i
(PAG, diodrast, fenolrot, penitsillin...) boshqalari organik asoslari (guanidan,
piperidin, tiamin, xolin, xinin, serotonin, m o rfin ...). Vodorod ionlari sekretsiyasi
proksimal kanalchalarda distal qismga nisbatan k o ‘proq.
Kaliy sekretsiyasi distal kanalchalar va yig‘uvchi nay larda sodir bo‘ ladi. Kaliy
sekretsiyasi ald estero n gorm oni is h tiro k id a
b o sh q a rilib , reab so rb siy asin i
kamaytiradi. Hujayralaming o ‘zida hosil b o ‘lgan am m iak sekretsiyasi kanalcha-
lami proksimal hamda distal qismlarida am alga oshiriladi.
Siydik m iqdori, tark ib i va xossalari. Vaqt birligi ichida ma’lum miqdorda siydik
ajralib chiqadi. Bir sutkada ajralib chiqqan sutkalik diurez miqdori 0 ,7 -2 ,0 1 tashkil
qiladi. Ko‘p suyuqlik, oqsilli mahsulotlar iste’mol qilgandan so‘ng diurez kuchayadi.
Iste’mol qilingan suyuqlikning65-80% siydik bilan chiqarilibyuboriladi. N orm al
holda suyuqlik iste’mol qilib ko‘p terlanganda diu rez ozayadi. Siydik hosil boMishi
sutka davomida o ‘zgarib turadi. Kechqurun kunduzgiga nisbatan sekinlashadi.
Siydik och sariq rangli, solishtirmaog‘irligi 1,005-1,025 gateng. Siydik tarkibidagi
anorganik va organik moddalar uning solishtirma o g ‘irligini belgilaydi. U esa iste’mol
qilingan suyuqlik miqdoriga bog‘liq.
Siydikning rN muhiti kuchsiz kislotali b o ‘lib, PH 5,0-7,0 ga teng. O qsilli
mahsulotlami ko‘p iste’mol qilinsa, kislotali tom onga, o ‘simlik mahsulotlariga k o ‘p
iste’mol qilinsa ishqoriy tomonga o ‘zgaradi. Siydik tiniq suyuqlik bo‘lib, ozgina
qoldiq qismi ham boMadi. Agar siydik sentrifiigalansa tubidaqoldiq qismi b o ‘lib,
bu qism ju d a oz m iqdorda eritrotsitlar, leykotsitlar va epiteliy hujayralardan iborat
bo‘ladi. Bundan tashqari siydik kislotasi kristallari, uratlar, kalsiy, oksalat (rN kislotali
muhit bo‘!sa)yoki kalsiyfosfat va kalsiy karbonat, ammoniy kristallari (rN i ishqoriy
bo‘lsa) dan tashkil topgan.
Siydikda oqsil b o ‘lmaydi uning qoldiqlari b o 'lis h i mumkin. A m inokislotalar
miqdori bir kunda 0,5 g dan ortmaydi.
Siydik tarkibida mochevinaning miqdori 2% to*g‘ri keladi. Bir kecha kunduzda
ajralgan miqdori esa 20-3 0 g ga teng.
Siydik tarkibida siydik kislotasi (1 g), am m iakpurin asoslari, kreatinin,
uncha
ko‘p bo‘ Imagan m iqdorda ichakda oqsillar b ijg‘ ishi natijasida hosil bo‘ Igan indol,
skatol, fenollar boMadi.
Azotsiz organik moddalardan siydik tarkibida
Movul
kislotasi, sut kislotasi,
keton va suvda eruvchi vitaminlar uchraydi.
Oddiy holatda siydik tarkibida glukoza boMmaydi. Buyrak va siydik y o ‘llar
315
kasalliklarida siydik tarkibida eritrotsitlar paydo boladi (gematuriya).
Siydik tarkibida
pigmentlar (urobilin, uroxrom) bo‘lib, unga rang berib turadi.
Siydik tarkibida k o ‘p miqdorda anorganik moddalar bo‘ladi. Ular ichida eng
k °‘pi -1 0 -1 5 g kaliy, xlorid 3-3,5 g, sulfat tuzlar 2,5 g, fosfat tuzlar 2,5 g, elektrolitlar
ham ajralib chiqadi: N a+, K \ Cl*, Ca**, M g ^ .
Siydik tarkibida gorm onlar va ulam ing metabolitlari,
fermentlar, vitaminlar
bo‘ladi.
Dostları ilə paylaş: