O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V



Yüklə 12,57 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə65/236
tarix21.10.2023
ölçüsü12,57 Mb.
#159277
1   ...   61   62   63   64   65   66   67   68   ...   236
Normal-fiziologiya

Katta yarim sharlarni olib tashlash va urimg oqibatlari.
X IX asm in g birinchi 
choragidayoq F lu ra n sq u sh la rb o sh m iyasining katta yarim sharlarini birinchi marta 
o lib ta sh la g a n ( e k s tirp a ts iy a q ilg a n ). K ey in ch alik k o ‘p g in a ta d q iq o tc h ila r 
sutem izuvchi hayv o n lam in g k a tta yarim sharlarini yoki u la m in g p o ‘stlog‘ini olib 
ta sh la sh d i.
K a tta yarim sh a rla rn i y o k i u la rn in g p o ‘stlo g ‘ ini o lib ta sh la sh ta jrib ala ri 
operatsiyadan keyin h ay v o n n in g qaysi funksiyalardan m ahrum boMishini va qaysi 
funksiyalari saqlanib qolish in i b ilish m aqsadida qilinadi.
Q u s h b o sh m iy a s in in g k a t ta y a rim sh a rla ri o lib ta s h la n g a c h h a v o g a
uloqtirilganda ucha oladi, q afa sd a turganda itariisa yurib ketadi. O peratsiya qilingan 
q u sh larg a ta ’sir etilm asa, u la r k o ‘p soatlab qim irlam ay turaveradi. U lar eshituv va 
k o ‘ruv ta ’sirlariga reaksiya k o ‘rsatish qobiliyatidan to ‘la m ahrum boMmay, keskin 
soya beruvchi to‘siqlam i ch etlab o ‘ta biladi. Fazodagavda vaziyatining o ‘zgarishiga 
ja v o b an norm al reaksiya k o ‘rsatad i. Q ushlar bosh m iyasining k atta yarim sharlari 
o lib tashlangach ro ‘y b era d ig an xarakterli o ‘zgarishlar shundan iboratki, xulq- 
atv o m in g individual turm ush darajasida kasb etilgan m urakkab harakatlar buziladi. 
O p eratsiy a qilingan q u sh la r o ‘z ic h a ovqat topib yeya olm aydi; ulam i su n ’iy y o ‘l 
b ila n bo q ish g a va su v b e rib tu rish g a to ‘g ‘ri keladi. H ayvon qoMga o ‘rganish 
qobiliyatidan ham m ahrum boMadi.
S utem izuvchilar b o sh m iy a sin in g k atta yarim sharlari o lib tashlangach xulq- 
atv o ry a n ad a buziladi. Bosh m iy a k atta yarim sharlariningpo‘stlog‘i olib tashlangan 
itda operatsiya oqibatlari y o ‘q olib, ja ro h a t tuzalgach it harakatlana oladi, ayni vaqtda 
y etarlic h a aniq uyg‘un h a ra k a tla r q ila oladi. Buning sababi shuki, hayvonning 
v aq td a fazodagi vaziyati va harakatlanishi o ‘rtam iya, ko‘ruv d o ‘m boqlari va targMl 
ta n a funksiyalariga bogMiq, o p era tsiy a vaqtida m iyaning bu boMaklari avaylab 
b e s h ik a s t q o ld irila d i. B u n d a y h a y v o n n in g y u rish -tu rish i k u z a tilg a n d a faqat 
h ara k atla r chaqqonligi, tekisligi va aniqligi kam ayganligi q ayd qilinadi, xolos.
K atta yarim sharlar p o ‘s tlo g ‘idan m ahrum qilingan itlarda jin s iy instinkt ju d a
susayadi. U yqu v a tiyraklik no rm al ravishda alm ashinadi; it u zoqroq uxlaydi.
S en so r funksiyalar k esk in d a ra ja d a buziladi. It operatsiyadan keyin k o ‘r va 
qism an k arga o ‘xshab qoladi. T o ‘siqlarga kelib uriladi, egasini tanim aydi, laqabini 
aytib chaqirilganda indam aydi, oldiga ovqat qo ‘yilsa yaqin kelm aydi, hidning farqiga 
borm ay d i; terin in g k u c h siz t a ’sirla n ish ig a javoban ro ‘y b era d ig an reaksiyalar 
susayadi. Shu bilan birga, k a tta yarim sharlar p o ‘stlog‘i olib tashlangach, itning 
b a ’zi ko ‘ruv va eshituv sezg ilari saqlanib qoladi. M asalan, bo sh ig a ju d a ravshan
112


yorugMik tushirilsa, boshini bura oladi; qorachiq refleksi qayd qiíinadi. Katta yarim
sharlar p o ‘stlog‘i olib tashlangach ta ’m bilish sezg ilari saqianib turadi: ovqatga 
b iro rta ach ch iq n arsa q o ‘sh ilsa, h ayvon o v q a tn i tu fla b ta sh la b , tu m sh u g ‘ini 
burishtiradi.
K atta yarim sharlar p o ‘stlog‘idan m ahrum q ilin g an it um rini cho‘zish uchun 
eksperim entator im ing o g ‘ziga ovq at solib va suv q u y ib , uní su n ’iy yo ‘l bilan 
boqib turadi. G. P. Z eleniyning tajribalariga qaraganda, o peratsiya qilingan ¡t ovqat 
yutganda m e’da shirasining norm al relek to r sekretsiyasi yuzag a chiqadi.
Itboshli m aym unlar (m acacus rhesus)n¡ng katta yarim sharlar po‘stlog‘i olib 
tashlangach, yanada keskin o ‘zgarishlar ro‘y beradi. B unday maymunlar operatsiyaga 
chidash bermay, te zn o b u d b o la d i. Individual hayot d av rid a turli ta ’sirlargajavoban 
kelib chlqqan reaksiyalar y o ‘qo!ib ketadi. O peratsiya qilingan maymunda harakat 
aktlari ro ‘y-rost buziladi. Unda ixtiyoriy harakatlar m utlaqo yuzaga chiqmaydi, mimika 
v ajestikulyatsiyayo‘qo!adi. Tashqi ta ’sirlarg ajav o b an bajariladigan harakatlar sust 
va bo ‘sh b o ‘ladi. Katta yarim sharlar p o ‘stlog‘idan m ahrum qilingan m aym unga 
ta ’sir etilmasa, u qim ir etm ay turaveradi; k o ‘proq uxlaydi.
Bosh m iya katta yarim shariari po ‘stlog‘idan m ahrum b o ‘lib tu g ‘ilgan b o lalar 

Yüklə 12,57 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   61   62   63   64   65   66   67   68   ...   236




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin