O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

Prolaktin -
adenogipofizning atsidofil hujayralarini ishlab chiqaradi. Bu gorm on 
hazm b e z la ri ferm entlari ta’sirida o so n p arc h ala n ad i, shuning u chun uni teri ostiga 
yoki venaga yuborish kerak. B u g o rm o n qu y id ag i efFektlami y u z a g a ch iqaradi:
1. S u tb ez larid a proliferativ ja ra y o n la m i v a o ‘sishini tezlashtiradi.
2 . S u tn i h osil b o ‘lishi v a a jr a lis h in i k u c h a y tira d i. P ro la k ta n se k re tsiy a
hom iladorlik davrida ortadi va k o ‘k rak b ila n g o ‘dakni b o qqanda re fle k to r ravishda 
stim ullanadi.
3. B uyraklarda natriy va suvni rea b so rb siy asin i kuchaytiradi, bu h o i su t hosil 
b o ‘lishda m uhim aham iyat kasb etadi.
4. S ariq tana hosil boMishini v a u n d an p rogesteronning ajralishini kuchaytiradi.
P ro la k tin sekretsiyasi g ip o ta la m u s n in g p ro la k to sta tin v a p ro la k to lib e rin
gorm onlari orqali idora etiladi.
Gipofizning orqa bo ‘lagi. Antidiuretik gormon
(A D G ) ta ’siri o rg a n z m d a ikki 
xil effektni yuzaga chiqaradi.
1. B u gorm on ta ’sirida b u y rak n in g d istal k analchaiarida suvni q a y ta s o ‘rilishi 
o rtadi, buning natijasida h ara k atla n ay o tg an qonning hajm i o rtad i v a sh u bilan 
b o g 'liq h o ld a arterial bosim ham o rtad i. D iu rez kam ayib, siydikning n isb iy zichligi 
ortadi. S uvning qayta so'rilishi n a tija sid a h u jayralararo su y u q lik d a o sm o tik bosim
p asayib ketadi. Distal kanalch alard a su v n in g qayta so ‘rilish id a ad e n iia tsik laz a 
ferm enti k atta aham iyat kasb etadi.
163

---

Z A D G k atta d o za la rd a a rte rio la la m in g torayishini, b u o ‘z n avbatida arterial 
bo sim n i k o ‘tarilishiga olib k elad i. G ip ertin ziy an in g riv o jlan ish id a, A D G gorm on 
ta ’sirida qon-tom ir devorlari katexolam inlam ing toraytiruvchi ta ’siriga sezuvchanligi 
kesk in o rtib ketadi. A D G a rte rial b o sim n i oshirganligi uchun uning ikkinchi nomi 
« v az o p ressin » deb y u ritila d i. A D G n in g v azokonstriksiya effek ti faq at katta 
dozalardagina nam oyon b o ‘ladi. F iziologik jarayonlarda esa buning ahamiyati aytarli 
k a tta em as. A D G u zo q m u d d a t y e ta rlic h a sekretsiyalanm asa, q an d siz d iabet 
k asallig ig a olib keladi. U n in g a s o siy belgilari kuchli chanqash (polidipsiya) va 
siyish orqali k o ‘p suyuqlik y o ‘q o tish (poliuri) -b e m o r sutkasiga 1 0 -2 0 litrgacha 
siyishi kuzatiladi. B em om ing b u belg ilari sintetik vazopressin yoki hayvon gipofizi 
o rq a boM agidan tayyorlangan p re p a ra t yuborilganda y o ‘qoladi.
Oksitotsin.
Bu g o rm o n n in g efFekti ikki y o ‘nalishda nam oyon boMadi:
1) o ksitotsin bachadon silliq m uskulini qisqartiradi. H ayvonlarda gipofiz olib 
ta sh lan sa, tu g ‘ruq q iyinlashadi v a u zo q davom etadi. O ksitotsin norm al tu g ‘ruq 
kechishini ta ’m inlaydi (n o m i h am shundan kelib chiqqan, oxu-kuchli, tokos -
tu g ‘ru q );
2) o ksitotsin laktatsiya ja ra y o n in in g idora etilishida ham ishtirok etadi. U sut 
b e z la rid a m ioepitelial h u ja y ra la m in g qisqarishini kuchaytiradi va shu sababdan 
s u t a j r a lis h i g a ijo b iy t a ’s ir k o ‘r s a ta d i. O k s ito ts in n in g q o n d a g i m iq d o ri 
hom iladorlikning oxiri va hom iladorlikdan keyingi davrida yuqori b o ‘ladi. G o‘dakni 
k o ‘k rak b ilan b oqilg an d a ham re fle k to r ravishda oksitotsin sekretsiyasi ortadi.
Gipofizning oraliq bo ‘¡agi.
H ay v o n la rd a va odam g ipofizining oraliq boMagi 
oldin g i boMagidan ajralgan va o rq a boMakka yopishgan boMadi. O raliq boMak 
gorm oni-interm edin yoki m elanin stim ullovchi gormon orqa boMak gormonlari bilan 
birga chiqadi. O dam terisin ing pigm ents iz qismlariga, teri ichiga intermedin gormoni 
yuborilganda, shu qism lar rangi sekin-asta normal holiga keladi. Intermedin gormoni 
o d am d a teri pigm entatsiyasini b oshqaradi.
Q a lq o n s im o n bez. Q alq o n sim o n b ez n in g asosiy m arfo-ftinksionai birligi bu 
follik u lalard ir. F o llikulalar o v al sh a k lid a boMib, uning devori b ir q ato r kubsim on 
epiteliy alard an tashkil topgan. F o llik u la la rk o llo id suyuqligi b ilan toMgan boMadi, 
u n d a tiroksin va triyodtironin g o rm o n la ri tiroglobulin oqsili bilan birikkan holda 
boM adi. F o llik u lalar o rasid a g i b o ‘sh liq d an kapillarlar o ‘ta d i va uni qon bilan 
ta ’m inlaydi. Q alqonsim on b e z d a q o n n in g hajm tezligi bosh q a a ’zolarga nisbatan 
ancha yuqori. F ollikulalararo b o ‘sh liq d a parafollikuiyar hujayralar ham joylashadi. 
B u h u ja y ra la rtire o k a lsito n in g o rm o n in i ishlabchiqaradi.