O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

Gipofizning oldingi bo'lagi.
G ipo fizn in g oldingi b o ‘lagi bosh yoki xrom ofob 
hujayralardan (55 — 6 0 % ) vaxro m o fil: a t s id o f i! ( 3 0 - 3 5 % ) v ab a zo fil (5 - 1 0 % ) 
hujayralardan ta sh k il topgan. A d enogipofizda 6 ta gorm on ishlab chiqariladi, 
ulardan 4 tasi tro p g o rm o n la r (ad renokortikotrop yoki kortikotropin, tireotrop 
gorm on yoki tire o tro p in ) va 2 ta g o nadotrop gorm on - (follikulostim ullovchi va 
lyuteinlovchi v a 2 t a e s a effek to r g orm onlar som atotrop gorm on va prolaktin).
A d ren o k o rtik o tro p gorm on y o k i kortikotropin.
T u rli h a y v o n la r n in g
adrenokortikotrop gorm onlari (A K T G ) tuzilishi va o ‘z faolligi bilan bir- biridan farq 
qiladi. U lar p o lip e p tid la r b o ‘lib, m olekulalari 39 am inokislota qoldig‘idan tuziigan. 
K ortikotropin b u y ra k usti bezlari p o ‘stlog‘ining tutam li v a turli sohasini o 'stirib va 
shu bezlardan ch iq ad ig a n gorm onlar sintezini kuchaytiradi. H ayvonning gipoflzini 
oiib ta sh la n g an d a, b u y ra k usti bezlari p o ‘stlo g ‘inm g tutam li va turli sohalari 
atrofiyaga uchraydi, lekin buyrak usti bezlari p o ‘stlog‘iningkoptokcha sohasi m ag‘iz 
qavati esa atrofiyaga uchram aydi. Bu holat A K TG buyrak usti bezlari p o ‘stlog‘ining 
faqat tutam li v a tu rli so h a larig a m axsus ta ’s ir etishini k o ‘rsatadi.
O rg a n iz m d a s tr e s s h o la ti v u ju d g a k e lg a n d a , g ip o fiz d a n A K T G ch iq ish i 
kuchayadi. B u n d a y t a ’sirla r refleks y o ‘li bilan, shuningdek, buyrak usti bezlari 
m ag‘iz qavatidan adren alin chiqishini kuchaytiradi, nalijada gipotalamus yadrolariga 
la ’sire ta d i va u la id a b iologik faol m o d d alar hosil boMishi k o ‘payadi. Bu m oddalar 
esa gipofizdan A K T G sekretsiyasini kuchaytiradi.
160

---

4 9 -ra s m . G ip o fiz g o rm o n la ri v a u la m in g v a z ifa ia ri.
A K T G b u y rak usti b e z ig a t a ’s ir e tib , g lu k o k o rtik o id la r h o sil b o 'H sh in i 
k o ‘p aytiradi v a ular esa organizm ning noqulay om illar ta ’sirig a chidam ini oshiradi. 
K ortikotropinning hosil boMishi g ip o ta la m u sn in g k o rtik o lib erin i y o rd am id a idora 
etiladi.
Tireotrop gormon yoki tireotropin.
T ireotropin ta ’sirid a q alq o n sim o n bezda 
tiroksin va triyodtironin g o rm o n la rin in g sekretsiyasi kuch ay ad i.
T ire o tro p in p ro teaza fa o llig in i o sh irib , q a lq o n sim o n b e z d a tireo g lo b u lin
p arch alan ish in i kuchaytiradi, n a tija d a q o n g a tiroksin v a triy o d tiro n in k o ‘plab 
chiqadi. B undan tashqari, q alq o n sim o n bezdagi h u ja y ra lar sonini v a faolligini 
oshiradi. T ireotrop gorm oni h a y v o n larg ay u b o rilsa , q alq o n sim o n b e z o ‘sib ketadi, 
g ip o fiz o lib tashlangan yosh h a y v o n la rd a esa qalqonsim on b ez i rivojlanm aydi. 
G ipofizi olib tashlangan h ay v o n lard a asosiy alm ashinuv v a o q s illa r alm ashinuvi 
su sa y a d i. O rg a n iz m g a tiro k s in y o k i tir e o tro p g o rm o n la rn i y u b o rib , aso siy
alm ashinuvni va oqsillar alm ashinuvini k o ‘tarish m um kin. H ay v o n organizm iga 
u zoq vaqt h ar kuni yetarli m iq d o rd a tire o tro p gorm oni y u b o rilsa , xuddi odam larda 
uchraydigan B azedov kasalligi sim p to m larin i kuzatish m um kin. T ireotropinning 
q a n c h a m iq d o rd a ajralib c h iq ish i q o n d a g i q a lq o n sim o n b e z g o rm o n la rin in g
k o n se n tra tsiy asig a b o g ‘!iq, q o n d a q a lq o n sim o n b e z g o rm o n la ri k o ‘p b o ‘lsa, 
tire o tro p in sekretsiyasi susayadi v a aksincha. Shunday q ilib , bu y erd a teskari 
b og'lanish mexanizmi amalga oshadi. T ireotropinning hosil boMishi gipotalam usning 
tireoliberini orqali idora etiladi.