O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

Makromolekülalarni so'rilishi
fag o tsito z v a pinotsitozlar orqali a m alg a 
oshiriladi. Bu mexanizmlar 
endotsitozga
xos. Endotsitoz bilan hujayra ichi hazm i 
b o g liq holda b o la d i, lekin ayrim moddalar endotsitoz orqali hujayraga kirib, undan 
ekzotsitoz
orqali hujayra oraliq bo‘sh!iqqa chiqadi. Bunday tashilish 
tram sitoz
deb ataladi. Bu mexanizm orqali immunoglobulinlar, vitaminlar, fermentlar va boshqa 
moddalar ichakdan qonga o‘tadi. Chaqaloqlarda transsitoz mexanizmi orqali o n a 
suti oqsili tashiladi.
Ayrim m oddalar tashilishi hujayra oraliq b o ‘shlig‘i orqali amalga oshirilishi 
mumkin. Bunday tashilish 
persobsiya
deyiladi. B u mexanizm yordamida qism an 
suv, elektrolitlar, hamda oqsillar (antitela, allergenlar, fermentlar) va bakteriyalar 
o ‘tadilar.
Mikromolekutalar so
‘rilishida
uch xil tashilish mexanizmlari ishtirok etadi: 
passiv
tashish, osonlashgan diffxaiya vafaol tashish.
Passiv tashish diffiiziya, osmos va 
flltratsiyalardan iborat. 
Osonlashgan diffuziya
m axsus tashuvchilar yordam ida 
energiya sarfisiz am alga oshiriladi. 
Faol tashish
m oddalar elektrokimyoviy v a 
qonsentratsion gradiyentiga qarshi, energiya sarfi bilan va maxsus tashish tizim i 
(hujayra pardasi kanallari, tashuvchilar) ishtirokida am alga oshiriladi.
So‘rilish tezligi ichakdagi moddalar xossalariga bogMiq. Neytral izotonik muhitda, 
ichakdagi b o sim o rtg an d a s o 'rilis h te z la s h a d i. Shuningdek, vo rsin k a v a
mikrovorsinkalaming harakati so‘rilishni tezlashtiradi.
Yo gon ichakda ko*p miqdorda suv va o z m iqdorda glukoza, aminokislotalar va 
boshqa moddalar so'riladi.
Inkretoryoki ichkisekretsiya
faoliyati - deyilganda hazm tizimida o sh q o zo n - 
ichak yoMlalari faoliyatini boshqarishda ishtirok etuvchi birqatorgormonlami ishlab 
chiqarilishi tushuniladi. Bularga gastrin, sekretin, xolitsistokinin-pankreozimin, 
motilin va boshqalar kiradi.
Ekskretorfaoliyati-melaboUim
natijasida hosil bo 'lg an moddalar (m ochevina, 
ammiak, o‘t pigmentlari) suv, organizmga tashqaridan tushgan og‘ir metal tuzlari, 
dorivor moddalami hazm bezlari tomonidan oshqozon-ichak yo‘liga va u yerdan 
tashqariga chiqarib yuborilishidir.
273

---

Oshqozon-ichak yoMlari hazm dan tashqari - suv-tuz almashinuvida, mahalliy 
immunitetda, gemopoez, fibrinoliz va boshqa faoliyatlarda ishtirok etadi.
H azm tizim ining o * rg an ish u sullari. 
Experim ental usullar.
O
7
kir tajribalar.
OMkir tajriba narkoz ostidagi hayvonlarda o ‘tkaziladi. 0 ‘tkir 
tajriba butun organizm da yoki ajratib olingan to'qim a, a ’zo yoki hujayralarda
o ‘tkazilishi mumkin.
Surunkali tajriba usullari.
Bu usulda hayvon jarrohlik yoMi bilan tayyorlanadi, 
ayrim sohaga naychalar oMkazish, hazm bezlarningyoMlarini tashqariga chiqarib 
qo‘yish va h. k. H ayvonlar so g ‘aygandan so‘ng ularda tajriba oMkaziladi.
V. A. Basov ( 1842) itlar m e’dasiga fistula qo‘ygan. 1 -P. Pavlov laboratoriyasida 
V. Basov fistulasi qo‘yilgan itlarda ezofagotamiya usulí qoMlanilgan va ularda 
«yolg‘on ovqatlantirish» tajribalari o'tkazilgan va toza shira yigMb olingan. 
Me’dasidan me’dacha ajratib olingan itlarda ham toza shira ajratib olingan. 1. Pav­
lov usuli bo‘yicha m e’dach a ajratib olish Gaydengayn usulidan innervatsiyasi 
saqlanganligi bilan farqlanadi. Jarrohlik yoMi bilan ichakning bir qismini ajratib 
olish v a uningbir uclii (T in usuli)yoki har ikkala uchi (Tiri-Velle usuli) tashqariga 
chiqariiib teriga tiqib q o ‘yiladi.
SoMak va me’da osti bezlari chiqaruv yoMlarini, o ‘t yoMlarini tashqariga chiqarib
teriga tiqib qo‘yish holatlari keng qoMlaniladi.