qismlarini biriktirib ovqat luqmasini hosil qiladi, yutilishini osonlashtiradi, tarkibidagi
fermentlar ta’sirida oziq moddalar gidrolizi boshlanadi.
Ekskretor vazi/asi-
modda almashinuvida hosil b o ‘lgan b a’zi metabolitlar so‘lak
tarkibida chiqariladi, bularga siydik kislotasi, m ochevinalar kiradi. Shuningdek,
ayrim dorivor m oddalar (xinin, strixnin) va organizm ga tashqaridan tushgan
moddalaming ayrimlari (simob tuzlari, alkogol) so‘lak tarkibida ajraladi.
Himoya
vo
2
//o
5
/-so‘lak tarkibida lizotsim saqlanganligi tufayli bakteriotsid
xossasiga ega. Mutsin kislota va ishqorlami neytrallash xossasiga ega. SoMak
ta rk ib id a k o ‘p m iq d o rd a im m u n o g lo b u lin la r b o ‘lib , u la r p a to g e n
mikroorganizmlardan himoya qiladi. S o iak tarkibida qon ivishi tizimigaoid moddalar
aniqlangan, bularga mahalliy gemostazni ta ’m inlovchi qon ivish faktorlari: qon
ivishiga qarshi faktorlar va fibrinolitik va fib rin stabillovchi faollikka ega
moddalaming borligi.
Troßk vazifasi-
soMak tarkibidagi kaliy, fosfor, ruxlar tish emalini shakllanishi
uchun sarflanadi.
So'lak ajralishining boshqarilishi.
Oziq m oddalar og‘iz bo‘shlig‘i shilliq
qavatidagi mexano-, termo- va xemoretseptorlarga ta ’sir qiladi. Bu retseptorlardan
qo‘zg‘alish til (uch shoxli nerv tolasi) va til halqum nervlari, nog‘ora tolasi (yuz
nervi tolasi) va hiqildoqning yuqoridagi nervlari (adashgan nerv tolasi) orqali
uzunchoq miyadagi soMak ajratish markaziga boradi. U yerdan efferent tolalar orqali
qo‘zg‘alish so‘lak bezlariga boradi va so‘lak ajralishi boshlanadi. Efferent y o ‘l
simpatik va parasimpatik tolalardan iborat. SoMak bezlari parasimpatik inneratsiyasi-
til-halqum nervi v anog‘oratolalari, simpatik innervatsiyasi yuqori bo‘yin simpatik
tugunlartolalari orqali amalga oshiriladi. Parasim patik tolalari oxiridan ajraluvchi
mediator atseptilxolin ta’sirida so‘lak bezlari tuzlarga boy va organik moddalami oz
saqlovchi ko‘p m iqdorda suyuq soMak ajratadi. Sim patik tolalar mediatori no-
radrenalin ta ’sirida so‘lak bezlari oz miqdorda quyuq, yopishqoq, oz m iqdorda
mineral tuzlar saqlovchi va organik moddalarga boy soMak ajratadi. Adrenalin ham
xuddi shunday ta ’sir qiladi. R-substanitsiyasi soMak ajralishini kuchaytiradi. C 0 2
soMak hosil b o iish in i kuchaytiradi. Og‘riq, salbiy his tuyg‘ular, aqliy zo'riqish
so* lak ajralishini tormozlaydi.
SoMak ajralishi shuningdek, shartli reflekslaryordam idaham boshqarilib turadi.
Ovqatning tashqi ko‘rinishi, hidi, taom tayyorlashda hosil boMadigan tovushlarga
shartli refleks hosil boMish mumkin.
Dostları ilə paylaş: