O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V
Yüklə 12,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Pigment qavat.
Bu q a v atb irq ato r epitelial hujayralardan tashkil topgan bo‘lib, o ‘z ichida ju d a ko‘p miqdorda hujayra ichi organellalarini ushlaydi. Melanosomalar, bu qavatga qora rang berib turadi. Bu pigment ekranlovchi pigment ham deb yuritiladi, unga tushgan yonig‘lflcni yutadi, bu holat yorugMik sochilishining oldini oladi va shu tufayli narsalardan kelayotgan yorugMikning fokuslanishi aniq boMadi. Yonjg'lik 87-rasm . T o‘r pardaning tuzilishi: 1 - ko‘z nervi tolalari; 2 - ganglioz hujayralar; 3 - ichki sinaptik qavat; 4 - bipolyar hujayralar; 5 - tashqi hujayralar; 7 - pigment hujayralar; 8 - tayoqchalar; 9 - k o ‘zachalar. sinaptik qavat; 6 - retseptor 336 Bu pigment epitelial hujayralamingjuda k o 'p la b o ‘simtalari bo‘l¡b, bu o 4sim talar kolbacha va tayoqchalaming tashqi qism larini jip s o ‘rab oladi. Pigment epitelial hujayralar bundan tashqari boshqa muhim vazifalam i ham bajaradi, shu jum ladan, ko‘ruv pigmentining resintezida, fagotsitozda, kolbacha va tayoqcha qoldiqlarini hazm qilishda ishtirok etadi. Boshqacha aytganda, ko'ruv hujayralarini doim iy tarzda yangilanib turishini ta’minlaydi. Y ana shuni aytib o‘tish kerakki, pigm ent epitelial hujayralar bilan fotoretseptorlarorasidagi aloqajuda kuchsiz boMadi. Aynan shu joydan to‘r pardaning ko‘chish¡ k o ‘zni juda havfli kasalligi k o ‘p hollarda uchraydi. To‘r pardaning ko‘chishida ko‘rishning yomonlashuvi faqat tasvir fokuslanishi- ning buzilishi bilan bog‘liq boMib qolmay, balki retseptorlar degeneratsiyaga ham uchraydi va retseptorlarda jiddiy m etabolitik o ‘zgarishlar ro‘y beradi. Fotoretseptorlar. Pigment qavatning ichki yuzasiga fotoretseptorlar qavati tegib turadi: bular kolbachalar va tayoqchalar. Odamning har bir k o ‘zini to ‘r pardasida6-7 mln. kolbacha va 110-123 m ln. tayoqcha uchraydi. U larto ‘r pardada bir tekisda tarqalmagan. To'r pardaning m arkaziy chuqurchasida (Fovea centralis) faqat kolbachalar boMadi (1 mm2 da 140 m ingtagacha). To‘r pardani periferiyasi tomon ulaming soni kamayib, aksincha tayoqchalam ing soni ortadi. T o ‘r pardaning eng chekka qismlarida faqat tayoqchalar m avjud xolos. (Kolbachalar kunduzdagi ko‘r¡shni hamda ranglami ajratishni ta ’m inlaydi). Kolbachalar yuqori yorugMikda faollik ko‘rsatib, rang ko‘rishni ta ’minlaydi. Tayoqchalar gM ra-shiranurlamiqabul qilishga moslashgan retseptorlardir. U lam ing faoliyati shikastlansa, odam gMra- shirada m utlaq ko‘rmaydi, kunduzi k o ‘rish qobiliyati esa toMa saqlanadi. Bu shabko‘rlik A vitaminiyetishmovchiligidan rivojlanadi. Ranglaryorqin yorugMik ostida markaziy chuqurchada yaxshi ajratiladi. U yerda faqat kolbachalar boMadi. To‘r pardaning periferiyasi tomon tayoqchalar soni ortib boradi va ular esa ranglami yomon ajratadi. Kolbachalar jarohatlanganda yorug‘likdan «qo‘rqish» simptomi yuzaga keladi, bemorlar gMra-shirada bemalol ko‘ra olsada, yorugMikda ko‘rish qobiliyati batamom yo‘qoladi. Bunday holatlarda butunlay rang ajrata o\mas\\k-axromaziya kelib chiqishi mumkin. Fotoretseptor hujayraning tuzilishi. F otoretseptor hujayra -k o lb a c h a va tayoqcha - yorug‘lik ta’siriga sezuvchan tashqi segment, ko‘ruv pigm enti, ichki sigment, q o ‘shuvchi oyoqcha, katta yadro va presinaptik oxiridan tashkil topgan. Kolbacha va tayoqcha o‘zining tashqi segm enti bilan yorugMikka qaram a-qarshi tomon pigm ent qavatga qaragan boMadi. O dam lar fotoretseptorlarining tashqi segmentida mingga yaqin fotoretseptor disklar boMadi. Tayoqchalam ing tashqi segmenti, kolbachalaming tashqi segm entidan birmuncha uzunroq va pigm entga boy boMadi. Bunda yorugMikka nisbatan tayoqchalam ing sezuvchanligi ju d a yuqori boMib, uning atigi bir kvant yorugMigi ham k o ‘zg ‘ata oladi. Kolbachalami q o ‘zg ‘atish uchun esa yuzlab kvant yorugMik z a ru r boM adi. F otoretseptor disk ik k ita m em branadan tashkil topib, qirralari b ir-b iri bilan birlashgan boMadi. Disk membranasi biologikmembrananing o ‘zginasidir. 337 Fotoretseptorning ichki segm enti tashqi segm enti bilan takom illashgan k ip r ik c h a la r y o rd a m id a b i r la s h a d i, ularda o ‘z n a v b a tid a t o ‘q q iz ju f t m ikrotrubkachalar b o ‘ladi. Fotoretseptorlar ichki segm entida yirik yadro va hujayraning butun m etobolitik apparati, bu shuningdek, fotoretseptorlam ing energetik ehtiyojini qondiruvchi mitoxondriyalar ham mavjud. Ayni shu yerda pig m ent molekulasi kiritmalari sintez qilinadi. Tashqi va ichki segmentlar chegarasida b ir soat mobaynida 3 ta yangi disk hosil bo‘ladi. Keyin ular asta-sekin (2-3 xafta m obaynida) tashqi segmentai asosidan uchi tomon harakat qiladi. Natijada tashqi segment uchida joylashgan yuzlab eski disklar pigment qavat hujayralari tomonidan fagotsitoz qilinadi. K olbachalam ing tashqi segmenti ham sekinroq kechsa ham yangilanib turadi. Yüklə 12,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|