O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V
Yüklə 12,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
M uskulning qisqarish turlari.
Muskul berilgan yakka ta’sirlarga m uskulyakka q isq a rish i b ila n ja v o b beradi. Y akka q isq arish uch davrda sodir b o 'la d i: qisqarishning latent davri, qisqarish va bo'shashish davrlari. Latent davr mushak 44 tolasi m em branasining qo‘z g ‘a lish i, to la ichidagi T -tizim b o 'y la b harakat potensialining tarqalishi, inozitol uch fosfatninghosi) bo'lishi, hujayra ichida kalsiy konsentratsiyasining oshishi, k o ‘ndalang ko'priklam ing faollashishi uchun ketgan vaqt bilan ifodalanadi. Muskul qisqarishini miografik qayd qilishining oddiy usulida latent davri 0,02 sekundni tashkil qiladi. Qisqarish davriyoki laranglikning ortishi. Muskul tolalarining erkin qisqarishi kuzatilsa, bu holda izotonik qisqarish kuzatiladi. Bunda m uskulning tarangliligi deyarli o ‘zgarm aydi, faqat m uskul to lalarin in g uzunligi o 'z g a ra d i. Bunday qisqarishga izotonik qisqarish d ey ilad i. A gar m uskul tolasi ikki tom ondan mahkamlanib unga ta’sirberiisa, u holda erkin qisqara olmaydi. Bunday qisqarishga izometrik qisqarish deb ataladi. Vaqt. 0.5 ms 13-rasm. Tetanik qisqarish turlari. Agar bu qisqarish turini lo'laligicha tahlil qilsak, qisqarish davom ida muskul tolasining uzunligi haqiqatdan ham o ‘zgarmaydi, biroq, sarkomer o ‘lchami o ‘zgaradi, bu holat aktin va miozin oqsil iptarini bir-biriga nisbatan «sirpanib» kirishidan vujudga keladi. Bu holatda yuzaga kelgan taranglanish, tola ichida joylashgan elastik elementlarga uzatiladi. Elastik xususiyatni miozin iplarining k o ‘ndalang ko‘prikcha!ari, aktin ipiari, Z-plastinka, uzunasiga joylashgan sarkoplazm atik retikulum va muskul tolasining sarkolem m asi namoyon qiladi. Inson organizm ida s o f holdagi izotonik yoki izometrik qisqarishlar uchram aydi. T aranglikning rivojlanishi muskul tolasining uzunligini qisqarishi bilan nam oyon boMadi. Qisqarishning bunday turi - auksotonik + deyiladi. B o ‘sh a sh ish d av ri m io fib rilla d a g i -C a +2 io n la rin in g k o n se n tra tsiy a si kamayganda, miozin boshchasi aktin fiiamentlaridan uziladi vanatijada bo'shashish yuzaga keladi. c 14-rasm. Skelet muskuliningyakka qisqarish egri chizig‘i: a - la 'sir etish vaqti, a-b - ■ latent davri, b-c - kaltalanish davri, c-d bo ‘shashish davri. 45 Skelet muskuliningyakka qisqarish balandligi ta'sirkuchiga bog‘Iiq. Bo‘sag‘a kuchi bilan ta ’sir etilgandaqisqarish arang seziladi, ta’sirkuchi orttirilganda qisqarish kuchayadi (subm aksim al qisqarish), m a ’lum balandlikka yetgan ta ’sir kuchi orttirilganiga qaramay, muskulning qisqarish balandligi o ‘zgarmay qolaveradi (m aksim al qisqarish). Buning sababi shuki, muskul bir talay tolalardan tuzilgan. Muskul tolalarining har biri «bor yoki y o ‘q» qonuniga muvofiq reaksiya k o ‘reatadi, am m o ham m a tolalaming qo‘zg‘aluvchanligi bir xil bo‘lmaganligi uchun kuchsiz ta ’sirga ulam ing bir qismi qo‘zg ‘aladi. Maksimal qo‘zg‘alishda esa muskulning ham m a tolalari qisqaradi Q isq a rish la rn in g qo 'sh iiish i (sum m atsiya) va tetanus. T abiiy sharoitda organ izm da skelet muskulining yakka qisqarishi uchramaydi. Nerv tizimidan odatda alohida ta ’sirlar emas, baiki uzluksiz tez keluvchi bir qancha nerv impulslari kelib turadi Qisqarishlarsummatsiyasinikuzatish uchun muskulga ikkita yakka ta’sir beriladi. T a’sirlar o ‘rtasidagi interval shunday boMishi kerakki, ikkinchi ta ’sir muskulning qisqarishi yoki muskul tarangligining ortishi davrida berilishi shart, bunda ketma- k et y a k k a qisqarishlar sum m atsiyalanadi, natijada yakka stim ulga javoban, am plitudasi yuqori boMgan qisqarish yuz beradi. Agar muskul tolasigaberilayotgan n a v b atd ag i stim ul m uskulning q isq a rish davriga to ‘g‘ri kelsa, unda yakka qisqarishlarning to l a qo‘shilishi ro‘y beradi, bunday holat Yüklə 12,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|