O. T. Husanov konstitutsiyaviy
O ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2 0 1 8-yil 14*martdagi Farmoni bilan M illiy xavfsizlik xizmati
Yüklə 10,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 6-§. Qonunchilik jarayoni
|
1 O ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2 0 1 8-yil 14*martdagi Farmoni bilan M illiy xavfsizlik xizmati
Davlat xavfsizlik xizm atiga aylantirildi. 2 7 8 vakillarni tayinlash va lavozimidan ozod qilish, Bosh prokurorni, Hisob palatasi raisini, Davlat xavfsizlik xizmati raisini tayinlash va lavozimidan ozod qilish to‘g ‘risidagi Prezident farmonlarini tasdiqlash. 3. Parlament nazorati bo‘yicha vakolatlar. Bular: Bosh prokurorning, M arkaziy bank boshqaruvi raisining hisobotini eshitish. 4. Fuqarolarning huquq va erkinligi bilan bog‘liq vakolatlar. Bular: Prezidentning taqdimiga binoan amnistiya to‘g ‘risidagi hujjatlarni qabul qilish. S enatning vakolatlariga e’tibor bersak, ularning ayrimlari Prezident taqdimi bo‘yicha amalga oshiriladigan ishlar, ayrimlari Prezident farmonlarini tasdiqlash orqali amalga oshiriladigan vakolatlar ekanligini ko‘rish mumkin. Bundan qonunchilik hokimiyati bilan davlat boshlig‘i yaqin aloqada bo‘lib, davlat boshqaruvi bo‘yicha ishlarni hal qilishini ko‘ramiz. 6-§. Qonunchilik jarayoni Konstitutsiyaga asosan, Oliy Majlis qonun chiqaruvchi hokimiyatni amalga oshiradi. Bu degani, u qonun qabul qiladi. 0 ‘zbekistonda boshqa qonun qabul qiluvchi organ yo‘q. Qonun qabul qilishda Oliy Majlisning har ikkala palatasi ishtirok etadi. Lekin qonunni tayyorlash, loyihalarni muhokama va qabul qilish Qonunchilik palatasida amalga oshiriladi. Palata nomining o‘zi ham qonun qabul qilishda u ning roli alohida ekanligini ko‘rsatadi. Qonun qabul qilish - alohida va aniq tadbirlarni o‘z ichiga oladigan jarayon. Bu jarayon m a’lum bosqichlardan iborat bo‘lib, qonunlarda belgilab qo‘yilgan. Qonunchilik jarayonining ayrim masalalari Konstitutsiyada ham belgilangan va mos ravishda « 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasining Reglamenti to‘g ‘risida»gi Qonunda hamda Senatga taalluqli shunday qonunlar bilan tartibga solinadi. Qonunchilik jarayoni, odatda, quyidagi bosqichlardan iborat bo‘ladi: - qonunchilik tashabbusi; - qonun loyihalarini ko‘rib chiqishga qabul qilish va loyihani muhokama qilish; - qonunlarni qabul qilish va m a’qullash; - qonunlarni imzolash, e’lon qilish. Konstitutsiyaning 83-moddasida qonunchilik tashabbusi huquqiga ega subyektlar ko‘rsatilgan. Unga asosan, qonunchilik tashabbusi huquqiga: 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidenti, o‘z davlat hokimiyatining oliy vakillik organi orqali Qoraqalpog‘iston Respublikasi, 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi deputatlari, 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi, 0 ‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudi, Oliy sudi, Bosh prokurori egadirlar va bu huquq qonunchilik tashabbusi huquqi subyektlari tomonidan qonun loyihasini 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasiga kiritish orqali amalga oshiriladi. 279 Shuningdek, bu moddada qonun loyihasi Oliy Majlisning Qonunchilik palatasiga kiritilishi ham belgilab qo‘yilgan. Qonunchilik palatasiga qonun loyihasini taqdim etgan subyektlar loyihaga quyidagilarni ilova sifatida taqdim qilishi shart: - qonun loyihasiga uning konsepsiyasi bayon qilingan holdagi tushuntirish xati; - o‘zgartirishlar va qo‘shimchalar kiritish to‘g ‘risidagi, shuningdek, qonun loyihasi kiritilishi bilan bog‘liq qonunlarni o‘z kuchini yo‘qotgan deb topish to‘g ‘risidagi qonun loyihasi; - o‘zgartirilishi, qo‘shimchalar kiritilishi, o‘z kuchini yo‘qotgan deb topilishi yoki qabul qilinishi lozim bo‘lgan qonunosti hujjatlarining ro‘yxati; - moddiy xarajatlarni talab qiladigan qonun loyihalari uchun moliyaviy- iqtisodiy asoslar; - davlat daromadlarini kamaytirish yoki davlat xarajatlarini ko‘paytirish, shuningdek, 0 ‘zbekiston Respublikasi Davlat budjeti moddalari bo‘yicha o‘zgartirishlarni nazarda tutuvchi qonunlarning loyihalari yuzasidan 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar M ahkam asining xulosasi. 2013-yil 18-apreldagi 0 ‘zbekiston Respublikasining «O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasining Reglamenti to‘g ‘risida»gi, « 0 ‘zbekiston Respublikasi Qonuniga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish haqida»gi Qonuniga muvofiq, qonunchilik jarayoni izchil isloh etildi. Jumladan, Qonunchilik palatasining Kengashi huzurida Qonunchilik palatasi devoni xodimlari orasidan uch kishidan iborat tarkibda kiritiladigan qonun loyihalarini va boshqa normativ-huquqiy hujjatlar loyihalarini ko‘rib chiqishni tashkil etish bo‘yicha muvofiqlashtiruvchi g u ru h tuziladi. Kelib tushg an qonun loyihalari va boshqa normativ-huquqiy hujjatlar loyihalarini ro‘yxatdan o‘tkazish, Qonunchilik palatasi Kengashi a’zolarini ular haqida xabardor qilish va ushbu loyihalarni bundan keyin kuzatib borish Muvofiqlashtiruvchi g u ru h zimmasiga yuklatildi. Muvofiqlashtiruvchi g u ru h faoliyatini tashkil etish tartibi Qonunchilik palatasi Kengashi tomonidan tasdiqlanadigan nizom bilan belgilanadi. Qonun loyihasi Qonunchilik palatasi tomonidan birinchi o‘qishda qabul qilinguniga qadar qonun loyihasini kiritgan qonunchilik tashabbusi huquqining subyekti loyiha matnini o‘zgartirish yoki o‘zi kiritgan qonun loyihasini chaqirib olish huquqiga ega. Kiritilgan qonun loyihasi, agar ayni shu masala bo‘yicha qonun loyihasi Qonunchilik palatasi tomonidan birinchi o‘qishda qabul qilingan bo‘lsa, qaytarib yuboriladi. Qonunchilik palatasi Kengashi Muvofiqlashtiruvchi gu ru h n in g axborotini eshitib, qonun loyihasini dastlabki tarzda ko‘rib chiqish uchun m as’ul qo‘mitani belgilaydi, unga va bir vaqtning o‘zida, fraksiyalarga qonun loyihasini hamda unga ilova qilingan materiallarni topshiradi. M a s ’ul qo‘mita qonun loyihasi bo‘yicha barcha fraksiyalardan fikrlar va takliflarni to ‘plab, Qonunchilik palatasi K engashiga qonun loyihasini 2 8 0 Q onunchilik palatasi ko‘rib chiqishi uchun qabul qilish mumkinligi to‘g ‘risida belgilangan muddatda xulosa taqdim etadi. Qonunchilik palatasi Kengashi mas’ul qo‘mitaning xulosasi asosida, fraksiyalarning fikrlari va takliflarini hisobga olgan holda qonun loyihasini Qonunchilik palatasi ko‘rib chiqishi uchun qabul qilish yoki qabul qilmaslik to‘g ‘risida qaror qabul qiladi. M a s ’ul qo‘mita qonun loyihasini palata kun tartibiga kiritishga tavsiya etsa, palata Kengashi qo‘mita xulosasi asosida qonun loyihasini birinchi o‘qishda ko‘rib chiqish uchun palata majlisining kun tartibiga kiritish to‘g ‘risida qaror qabul qiladi. Qonunchilik palatasi qonun loyihasini, qoida tariqasida, uch o‘qishda ko‘rib chiqadi. Qonun loyihasi Qonunchilik palatasi majlislarida birinchi o‘qishda ko‘rib chiqish chog‘ida mazkur qonun loyihasini qabul qilish zarurati, qonun loyihasining konsepsiyasi, uning 0 ‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va qonunlariga muvofiqligi, shuningdek, qonunni amalga oshirish bilan bog‘liq xarajatlar va moliyalash manbalari to‘g ‘risidagi masala muhokama qilinadi. Fraksiyalar qonun loyihasini dastlabki tarzda muhokama qilish yakunlariga ko‘ra m as’ul qo‘mitaga o‘z fikrlari va takliflarini taqdim etadi. M a s ’ul qo‘mita fraksiyalari, manfaatdor tashkilotlar hamda ekspertlar guruhlarining fikrlari va takliflarini hisobga olgan holda qonun loyihasining dastlabki tarzdagi muhokamasini o‘tkazadi va agar Qonunchilik palatasi Kengashi tomonidan boshqa muddat belgilangan bo‘lmasa, qonun loyihasi olingan kundan e’tiboran ikki oy ichida unga: - Qonunchilik palatasi Kengashining qonun loyihasini birinchi o‘qishda ko‘rib chiqish uchun Qonunchilik palatasiga kiritish to‘g ‘risidagi qarori loyihasini; - m as’ul qo‘mitaning mazkur qonun loyihasini qabul qilish yoki rad etish zarurligi asoslangan xulosasini; - fraksiyalarning qonun loyihasi bo‘yicha fikrlari va takliflarini ilova qilgan holda, Qonunchilik palatasi Kengashi ko‘rib chiqishi uchun taqdim etadi. Qonun loyihasini Qonunchilik palatasi qo‘mitalarida muhokama qilish ochiq qonun loyihasini kiritgan qonunchilik tashabbusi huquqi subyekti vakillari taklif etilgan holda o‘tkaziladi. Qonunchilik palatasi muhokamasiga qonun loyihasining muqobil variantlari kiritilgan taqdirda ular bir vaqtda ko‘rib chiqiladi. Qonunchilik palatasi deputatlarining qaror qabul qilish uchun talab qilinadigan eng ko‘p miqdordagi ovozini to‘plagan qonun loyihasi birinchi o‘qishda qabul qilingan hisoblanadi. Qonun loyihasining qolgan variantlari Qonunchilik palatasi tomonidan rad etilgan hisoblanadi. Qonun loyihasini Qonunchilik palatasi majlislarida birinchi o‘qishda ko‘rib chiqishda uni qabul qilish zarurati, qonun loyihasining konsepsiyasi, uning 0 ‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va qonunlariga muvofiqligi, 281 shuningdek, qonunni amalga oshirish bilan bog‘liq xarajatlar hamda moliyalashtirish manbalari to‘g ‘risidagi masala muhokama qilinadi. Bunda m a’ruzachi birinchi va keyingi o‘qishlarda fraksiyalarning fikrlari va takliflarini deputatlarga yetkazishi shart. Fraksiyalarning qonun loyihasi bo‘yicha fikrlari va takliflari hisobga olinishi shart. Qonun loyihasini Qonunchilik palatasi tomonidan ikkinchi o‘qishda ko‘rib chiqish chog'ida m as’ul qo‘mita m a’qullagan takliflar ham, m a’qullamagan takliflar ham muhokama qilinadi. Qonun loyihasi bo‘yicha ovoz berish moddama- modda o‘tkaziladi. Qonunchilik palatasi muhokama natijalari bo‘yicha qonun loyihasini maromiga yetkazish va keyingi o‘qishda ko‘rib chiqish uchun palataga kiritish muddatini belgilagan holda uni ikkinchi o‘qishda qabul qilish yoxud qonun loyihasini rad etish to‘g ‘risida qaror qabul qiladi. Uchinchi o‘qishda qonun loyihasi muhokama qilinmasdan to‘laligicha ovozga qo‘yiladi. Q onun loyihasi birinchi yoki ikkinchi o‘qishda qabul qilingan taqdirda, m a s ’ul qo‘m ita n in g taklifiga binoan qonunni keyingi o‘qish tartib-taom illarini istisno etg an holda qabul qilish to ‘g ‘risidagi m asala ovozga qo‘yilishi m um kin. Qonun Qonunchilik palatasi tomonidan palata deputatlari umumiy sonining ko‘pchilik ovozi bilan qabul qilinadi. Konstitutsiyaviy qonunlar uchdan ikki qism ovoz bilan qabul qilinadi. Qonunchilik palatasi tomonidan qabul qilingan qonun o‘n kun ichida Senatga ko‘rib chiqish uchun yuboriladi. Senatga qonun bilan birgalikda qonun loyihasini Qonunchilik palatasiga kiritish chog‘ida taqdim etilgan materiallar yuboriladi. Qonun loyihasini Qonunchilik palatasida muhokama qilish jarayonida Qonunchilik palatasi loyihani umumxalq muhokamasiga qo'yish haqida qaror qabul qilishi mumkin. Konstitutsiyaga asosan, Qonunchilik palatasi qabul qilgan qonun Senat tomonidan ko‘rib chiqilib, m a’qullanishi kerak. Senatga kelib tushgan qonun ro‘yxatga olinadi va Senat Raisi tomonidan qonunni ko‘rib chiqadigan hamda uning yuzasidan xulosa tayyorlaydigan qo‘mitaga topshiriladi. M a s ’ul qo‘mitaning xulosasida qonunni m a’qullash yoki rad etish zarurligi to‘g ‘risidagi tavsiya ifodalangan baho bo‘lishi kerak. Qonunni rad etish zarurligi to‘g ‘risidagi xulosada m as’ul qo‘mitaning qonunni rad etish zarur deb hisoblashining vajlari bayon etilishi lozim. M a s ’ul qo‘m itaning xulosasi Senat Kengashiga taqdim etiladi, Kengash qonunni Senat majlisining kun tartibi loyihasiga kiritish-kiritmaslik to‘g ‘risida qaror qabul qiladi. Senatning majlisida qonunni ko‘rib chiqish m a’ruzachining m as’ul qo‘mita xulosasini o‘qib eshittirishidan boshlanadi. Ko‘rib chiqilayotgan qonun yuzasidan uning muhokamasi jarayonida senatorlar so‘zga chiqishlari mumkin. 2 8 2 Qonun Senat tomonidan senatorlar umumiy sonining ko‘pchilik ovozi bilan m a’qullanadi. Konstitutsiyaviy qonunlar bundan mustasno. Senat tomonidan ma’qullangan qonun imzolanishi va e’lon qilinishi uchun Senat qarori bilan birgalikda belgilangan tartibda 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidentiga yuboriladi. Senatning qonunni rad etish to‘g ‘risidagi qarorida rad etish vajlari ko‘rsatilishi kerak. Unda bir vaqtning o‘zida qonunga o‘zgartirishlar va qo‘shimchalar kiritish zarurligi to‘g ‘risidagi, shuningdek, kelishuv komissiyasi tuzish haqidagi takliflar bayon etilishi mumkin. Senatning qonunni ma’qullash yoki rad etish to‘g ‘risidagi qarori mazkur qaror qabul qilingan kundan e’tiboran o‘n kun ichida Qonunchilik palatasiga yuboriladi. Qonunchilik jarayonida Qonunchilik palatasi tomonidan qabul qilingan qonun Senat tomonidan rad etilganda yoki Senat ma’qullab, Prezidentga imzolash uchun yuborilgan qonunlar Prezident tomonidan rad etilganda qonunni Qonunchilik palatasida qayta ko‘rib chiqish tartiblari ham belgilangan. Senat tomonidan rad etilgan yoki 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan e’tirozlar bilan qaytarilgan qonun Qonunchilik palatasi tomonidan bir oylik muddatda qayta ko‘rib chiqilishi kerak. M as’ul qo‘mita Senat tomonidan rad etilgan yoki 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan qaytarilgan qonun yuzasidan xulosa beradi. M as’ul qo‘mitaning xulosasi olinganidan keyin qonunni Qonunchilik palatasi tomonidan qayta ko‘rib chiqish masalasi belgilangan tartibda Qonunchilik palatasi majlisining kun tartibiga kiritiladi. Agar Qonunchilik palatasi Senat tomonidan rad etilgan qonunni Qonunchilik palatasi deputatlari umumiy sonining uchdan ikki qismidan iborat ko‘pchilik ovozi bilan yana m a’qullasa, qonun 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan qabul qilingan hisoblanadi hamda imzolanishi va e’lon qilinishi uchun 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidentiga yuboriladi. 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan qaytarilgan qonunni qayta ko‘rib chiqishda Qonunchilik palatasi tomonidan quyidagi qarorlardan biri qabul qilinadi: - qonunni 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining mulohazalari va takliflarini inobatga olgan holda qabul qilish; - qonunni bundan buyon ko‘rib chiqmaslik; - qonunni avvalgi qabul qilingan tahrirda ma’qullash. Agar qonun avvalgi qabul qilingan tahririda Qonunchilik palatasi deputatlari umumiy sonining kamida uchdan ikki qismidan iborat ko‘pchilik ovozi bilan m a’qullansa, Senatga ma’qullash uchun yuboriladi. Bu qonun qabul qilish jarayonida Qonunchilik palatasining huquqlari ustuvorligini, Qonunchilik palatasida o‘z fikrini o‘tkazishning kuchli vositasi mavjudligini ko‘rsatadi. 2 8 3 Qonunchilik bosqichlarida qonunlarni imzolash va e’lon qilish jarayoni mavjud bo‘lib, bu Oliy Majlisda qabul qilingan qonunlarning rasmiy kuchga kirishini ta’minlaydi. Konstitutsiyaning 84-moddasiga binoan, qonun Qonunchilik palatasi tomonidan qabul qilinib, Senat tomonidan m a’qullanib, 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan imzolangach va qonunda belgilangan tartibda rasmiy nashrlarda e’lon qilingach, yuridik kuchga ega bo‘Iadi. 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati m a’qullagan qonun imzolanishi va e’lon qilinishi uchun 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidentiga o‘n kun ichida yuboriladi. 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan qonun o‘ttiz kun ichida imzolanadi va e’lon qilinadi. 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidenti qonunni o‘z e’tirozlari bilan 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga qaytarishga haqli. Agar qonun avvalgi qabul qilingan tahririda tegishincha 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi deputatlari va Senati a’zolari umumiy sonining kamida uchdan ikki qismidan iborat ko‘pchilik ovozi bilan m a’qullansa, qonun 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan o‘n to‘rt kun ichida imzolanishi va e’lon qilinishi kerak. Qonunlarning va boshqa normativ-huquqiy hujjatlarning matbuotda e’lon qilinishi ular qo‘llanilishining majburiy shartidir. Konstitutsiyada, qonunlarda qonun qabul qilish jarayonida Qonunchilik palatasi va Senat o‘rtasida vujudga kelgan kelishmovchiliklarni hal qilish tartiblari ham belgilangan bo‘lib, bu Kelishuv komissiyasini tuzish orqali amalga oshiriladi. Senat tomonidan rad etilgan qonun yuzasidan Qonunchilik palatasi va Senat yuzaga kelgan kelishmovchiliklarni bartaraf etish uchun Qonunchilik palatasi deputatlari va Senat a’zolari orasidan tenglik asosida kelishuv komissiyasini tuzishi mumkin. Qonunchilik palatasida kelishuv komissiyasini tuzish to‘g ‘risidagi tashabbus Qonunchilik palatasi Spikeridan, shuningdek, fraksiyalar va deputatlar guruhlaridan chiqishi mumkin. Kelishuv komissiyasi tarkibiga nomzodlar yuzasidan Qonunchilik palatasi Spikeri va Senat Raisi tomonidan o‘zaro maslahatlashuvlar o‘tkaziladi. Kelishuv komissiyasining Qonunchilik palatasidan va Senatdan ko‘rsatilgan tarkibi ularning majlisida tasdiqlanadi. Kelishuv komissiyasining har bir palatadan saylangan a’zolari o‘z tarkibidan ko‘pchilik ovoz bilan komissiyaning hamraislarini saylaydilar. Kelishuv komissiyasi qonunning yagona matnini ishlab chiqish maqsadida Senatning har bir e’tirozini alohida-alohida ovoz berish orqali qabul qiladi. Kelishuv k om issiyasining qarorlari kelishuv komissiyasi tarkibiga kirgan Qonunchilik palatasi d eputatlari va sen a to rla rn in g alohida-alohida ovoz berishi orqali qabul qilinadi. Qaror, a g a r ko m issiy an in g har bir palatadan 284 sa y lan g a n a ’zolarining ko‘pchiligi uni yoqlab ovoz bergan bo‘lsa, qabul qilingan hisoblanadi. Kelishuv komissiyasi amalga oshirgan ishining natijalari yuzasidan kelishmovchiliklarni bartaraf etish bo‘yicha takliflarni o‘z ichiga olgan xulosa qabul qiladi. Xulosaga qonunga doir o‘zgartirish va qo‘shimchalar loyihasining matni ilova qilinadi. Xulosa Qonunchilik palatasi va Senatdan saylangan kelishuv komissiyasining hamraislari tomonidan imzolanib, tegishincha Qonunchilik palatasi va Senatga topshiriladi. Kelishuv komissiyasining takliflari qabul qilingan taqdirda qonun Qonunchilik palatasi tomonidan qayta ko‘rib chiqilishi kerak. Qonunni qayta ko*rib chiqishda kelishuv komissiyasining bayonnomasida mavjud bo‘lgan takliflargina muhokama qilinadi. Kelishuv komissiyasining loaqal bitta taklifi rad etilgan taqdirda Qonunchilik palatasi kelishuv komissiyasiga yangi takliflarni taqdim etish uchun palata tomonidan m a’qullangan tuzatishlarni inobatga olgan holda ishni davom ettirishni taklif qilishi mumkin. Qonunchilik palatasi qonunni kelishuv komissiyasining tahririda qabul qilsa, u m a’qullash uchun Senatga yuboriladi. A gar kelishuv komissiyasining qonun bo‘yicha ishlari yakunlariga ko‘ra kelishuvga erishilmasa, qonun Senat tomonidan rad etilgan qonun sifatida qayta ko‘rib chiqilishi kerak. Yüklə 10,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|