O. T. Husanov konstitutsiyaviy

6-§. X otin-qizlar va erkaklarning teng huquqliligi
Konstitutsiyaning 18-moddasi fuqarolarning jinsidan qat’iy nazar qonun 
oldida tengligini o‘rnatgan bo‘lsa, Konstitutsiyaning 46-moddasi: «Xotin-qizlar 
va erkaklar teng huquqlidirlar», - deb, um um an ularning barcha sohada, 
munosabatda tengligini kafolatlaydi.
Xotin-qizlar va erkaklarning teng huquqliligini amalda ta’minlash maqsadida 
ko‘plab huquqiy hujjatlar qabul qilingan va tadbirlar belgilangan.
Bular, bir tomondan, ayollarga bilim olish, kasb egallash, mehnat qilish, 
mehnatiga haq to‘lashda, m am lakatning ijtimoiy-siyosiy hayotida faol ishtirok 
etishlari uchun erkaklar bilan teng imkoniyatlar yaratilgan bo‘lsa, ikkinchi 
tomondan, ayollarning oiladagi o‘rni, jismoniy imkoniyatlari hisobga olinib, 
ularning mehnat qilishi, sog‘lig‘ini saqlashi uchun qulay sharoitlar va imtiyozlar 
belgilanishida ko‘rinadi.
Ikki narsa, bir tomondan, teng imkoniyatlar, ikkinchi tomondan, ayollarga 
qo‘shimcha sharoit va imtiyozlar yaratilishi bilan ayollarning teng huquqliligi 
ta ’minlanmoqda.
Ayollarga bilim olish, mehnat qilish, siyosiy hayotda ishtirok etish huquqi, 
imkoniyati berilib, bu huquqlarning am alga oshishi uchun qo‘shimcha imtiyozlar 
berilmasa, bunday teng huquqlilik ayollarga foyda keltirishdan ko‘ra, ularni 
qiynab qo‘yadi. Sababi, ayollarning oiladagi vazifasi juda katta va jismoniy 
qobiliyati ham erkaklarniki singari emas. Agar ayollar oila ishlariga yetarlicha 
vaqt ajrata olmasa, ularning eng muhim vazifasi - bola tarbiyasi zarar ko‘radi. 
Bu jamiyat uchun ham zararlidir. Shuning uchun imtiyozlar ayollarning oiladagi 
o‘rniga har tomonlama qulaylik yaratishni ko‘zlaydi.
Ayollarning oiladagi yumushlarini yengillashtirishga qaratilgan tadbirlar 
natijasida turli tarmoqlarda mehnat qiluvchi ayollarning salm og‘i ortib bormoqda.
144

---

Ayniqsa, ijtimoiy sohada, ta’lim, sog‘Iiqni saqlash sohalarida ular yetakchi 
hisoblanadi.
Prezident Shavkat Mirziyoyevning 2019-yil iyun oyida Oliy Majlis Senatidagi 
nutqidan iqtibos keltirishni oYinli deb bilaman:
«Meni kishilarimizning ongida paydo bo‘lgan stereotip ko‘p o‘ylantiradi. 
Odatda biz ayolni avvalambor ona, oila qo‘rg‘onining qo‘riqchisi sifatida hurmat 
qilamiz. Bu, shubhasiz, to‘g ‘ri. Ammo bugun har bir ayol oddiy kuzatuvchi 
emas, balki mamlakatda amalga oshirilayotgan demokratik o‘zgarishlarning faol 
va tashabbuskor ishtirokchisi ham boMishi kerak», - deb ta ’kidladi.
Davlatimiz ayollarning davlatni boshqarish ishlarida ko‘proq ishtirokini 
ta’minlash, rahbarlik lavozimlariga jalb qilish uchun ham tegishli imtiyozlar 
yaratmoqda. Saylov qonunchiligiga o‘zgartirish kiritilib, siyosiy partiyalardan 
ko‘rsatilayotgan nomzodlarning kamida 30 foizi ayollardan iborat bo‘lishining 
belgilanishi munosabati bilan vakillik organlari tarkibining ma’lum qismini ayol 
deputatlar tashkil etdi. Oliy Majlis Senat raisi, Bosh prokuror o‘rinbosari ayol 
kishi ekanligi, qo‘mitalarning raislari orasida, hukumat tarkibida ayollarning 
mavjudligi ayollar bilan erkaklar teng huquqliligining kafolati natijasidir.
Birgina 2019-yilda «Xotin-qizlar va erkaklar uchun te n g huquq hamda 
im koniyatlar kafolatlari to‘g ‘risida»gi hamda «Xotin-qizlarni tazyiqlar va 
zo‘ravonlikdan himoya qilish to ‘g ‘risida»gi 0 ‘zbekiston respublikasining 
qonunlari qabul qilindi. «Xotin-qizlar va erkaklar uchun te n g huquq hamda 
im koniyatlar kafolatlari to‘g ‘risida»gi qonunda davlatimizda gender tenglik 
qonuniylik, dem okratizm, xotin-qizlar va erk ak larn in g te n g huquqliligi, jins 
bo‘yicha kam sitishga yo‘l qo‘yilmasligi, ochiqlik va shaffoflik prinsiplari 
asosida olib borilishi belgilandi.
«Xotin-qizlarni tazyiqlar va zo‘ravonlikdan himoya qilish to‘g ‘risida»gi qonun 
bilan davlat siyosatining asosiy yo‘nalishlari belgilandi. Jumladan, xotin-qizlarni 
tazyiq va zo‘ravonlikdan himoya qilish sohasidagi gender siyosati yuritiladi. Davlat 
dasturlari hamda strategiyalari ishlab chiqiladi va amalga oshiriladi. Jamiyatda 
xotin-qizlarga nisbatan tazyiqlar va zo‘ravonlikka nisbatan murosasizlik muhiti 
yaratiladi. Xotin-qizlarning huquqlari, erkinliklari hamda qonuniy manfaatlari 
tazyiqlar va zo‘ravonlikdan himoya qilinishi ta ’minlanadi. Jamiyatda huquqiy 
ong va huquqiy madaniyatni yuksaltirish, qonuniylikni m ustahkam lashga e’tibor 
qaratiladi. Xotin-qizlarga nisbatan tazyiqlar va zo‘ravonlikning oldini olish, ularni 
aniqlash, ularga chek qo‘yish uchun samarali tashkiliy-huquqiy mexanizmlar 
yaratiladi. Xotin-qizlarga nisbatan tazyiqlar va zo‘ravonlik sodir etilishiga olib 
keladigan sabab hamda shart-sharoitlarni bartaraf etish choralari ko‘riladi.
Huquq va erkinliklar qonunlarda mustahkamlab qo‘yilib, ularning amalga 
oshishi, ta ’minlanishi uchun qo‘shimcha choralar ko‘rilmasa, kafolatlar tizimi 
bo‘lmasa, unda huquq va erkinliklar qog‘ozda qolib ketaveradi. Davlatimiz 
fuqarolarning huquq va erkinliklarini Konstitutsiya va qonunlarda belgilash bilan
145

---

ularning amalga oshishini ta ’minlovchi kuchli kafolatlar tizimini ham yaratgan 
va uni takomillashtirish bo‘yicha m untazam ish olib bormoqda.
0 ‘zbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksi M ax su s qismi VII bobining 
«Fuqarolarning konstitutsiyaviy huquq va erkinliklariga qarshi jinoyatlar» deb 
nomlanishi, ko‘plab harakatlar uchun jinoiy javobgarlikning belgilanishi ham 
huquq va erkinliklar davlatning alohida e’tiborida ekanligini ko‘rsatadi va 
kafolatlarni kuchaytiradi.