O 'z b e k I s t o n r e s p u b L i k a s I o L iy va o 'r t a m a X s u s

M u stah k am lash uchun savollar:
1. Si nfdan va m a k t a b d a n t ashqari ishlarni t ashkil e ti s hn in g
m aq sa d va vazifalari n i m a l a r d a n iborat?
2. M a k t a b sharoitida t o 'g ar ak l ar t ashkil qilish q a n d a y a mal ga 
oshiriladi?
3. Si nfdan va m a k t a b d a n tashqari ishlar j ar a yo n id a q an da y 
tarbiyaviy ishlar a ma lg a oshiriladi?
4. To' gar akl arni tashkil etish j arayoni q a nda y rejalashtiriladi?
5. O' qu vc hi la rn i kasbga yoMlashda sinfdan va m a k t a b d a n
tashqari q an da y ishlar tashki l etiladi?
8 .2 . M eh n at ta ’lim i, kasb tanlashga yo‘llashga oid m etodik
ishlar
Reja:
1. U m u m i y o 'r ta t a ’l im t iz im id a m e h n a t t a i i m i , kasb t a n ­
lashga yo'llash fani bo' yi cha m et o d i k x i zm a tn i t as hki l qilish va 
a ma lg a oshiri sh tizimi.
2. M et od ik ishlarni t ashkil qilish met odlar i, shakllari, m a z ­
m u n i va vositalari.
3. M e to d ik ishlarni bos hqari sh tizimi.
Tayanch iboralar: 
me to d ik ishlar, met od ik xi zma t, p e dagogik 
kengash, uslubiy komissiya, m e t o d i k bi rl ashma , p e da gogi k o'qish, 
uslubiy kengash, istiqbolli reja.
1. 
Um um iy o ‘rta t a ’lim tizimida mehnat t a ’limi, kasb t a n ­
lashga yo‘Ilash fani bo‘yicha metodik xizm atni tashkil qilish va
amalga oshirish tizimi. 
U m u m t a ’lim m ak t ab la r id a i l m i y- m e t od i k 
ishlarni z a m o n talablari asosida t ashkil etish va u n g a rahbar li k 
qilish u c h u n m a k t a b rahbari ayni vaqtda h a m yaxshi pedagog, 
h a m kasb sirlarini yaxshi biladigan mutaxassis bo'lishi kerak. U 
mustaqil ravishda bilim olishi va mal ak a os hir ish kurslari orqali
318

---

i l m i y - m e t o d i k i s h l a rn i ng m a z m u n i h a m d a ul ar ni tashkil etishga 
oid m a s a la la rn i o ' r g an i b borishi kerak.
U m u m t a ’lim m a kt a b la r i d a tashkil etiladigan i l m i y- m e t od i k 
is hl a rn i ng vazifalari sirasiga quyi dagi lar kiradi:
— u m u m t a ’l im m ak t ab i pedagog va texni k x o d i m l a r i n i n g il- 
miy-g' oyaviy saviyasini, pe dagogik m ah o r a t i n i oshirish;
— o'qu v c hi la rn i milliy must aq i ll ik r u h i d a tarbiyalash m a z m u ­
ni, shakl, m e t o d va vositalarini takomil lasht iri sh;
— t a ’lim, tarbiya va rivojlantirish m a q s a d l a r i n i n g birligi, 
u m u m i l m i y , u m u m k a s b va ma xs us t ayyor garl ikni ng uzviyligini 
t a ’mi nl as h;
— ilg'or peda go gi k va ishlab chiqar ish tajribalarini, fan va 
t ex ni ka yu tu ql ar in i o' r gani sh , u m um l a s h t i r i s h h a m d a t a ’l im - t a r -
biya j arayoniga joriy eti shd a n iborat.
I lm iy - m e t o d i k ishktrda ishtirok etish u m u m t a ’lim m a k t a b -
laridagi ba rc ha rahbarlar, o'qituvchilar, m u h a n d i s - p e d a g o g l a r
u c h u n maj buriy bo'lib, u l a r n i n g p edagogik faoliyatini ajralmas 
qismi hisoblanadi.
U m u m t a ’lim ma kt a bl ar id a gi m et o d i k i shl ar ni ng m a z m u n i ,
yo' nalishi, tuzi lmasi kabilar m et o d i k ish haqidagi N i z o m bilan 
belgiianadi. Shu N i / o m g a muvofiq j amoa vi y va individual m e t o ­
d i k ishlar olib boriladi.
Qu yi da gi la r j a m oa v iy m e t o d i k ish shakllari sirasiga kiradi:
— p edagogik kengash,
— uslubiy k omis siyal ar ;
— ilg'or tajriba makt abi . m u a m m o l i semi narl ar, ilmiy-uslubiy 
konferensiyalar, p e da gog i k o'qish va turli uslubiy kengashlar.
Individual m e t o d i k ish quyidagi shakll arda a ma l ga oshiriladi:
— u m u m t a ’l im mak t ab l ar i rahbarlari, o'qituvchilar, va boshqa 
t ex ni k x o d i m l a r n i n g o' z g'oyaviy-siyosiy darajasi, p e dagogik m a -
lakasi va kasb m a h o r a t i n i os hi ri sh yuz asi da n olib bori la di ga n 
must aqil m et o d i k ishlari;
— m a k t a b rahbari (direktor), u n i n g o'rinbosarl ari , o'qituvchilar, 
pe da go gl ar va b os hqa t exni k x o d i m l a r bilan olib b o r il adigan i n d i­
vidual m e t o d i k ishlari.
M e to d ik ishlar shakli va m a z m u n i b o' yi cha h a m , ped a go g 
x o d i m l a r n i n g turli g u r u h l a r i n i q a m r a b olish b o' yi cha h a m m u -
vofiqlashtirilgan t a q d i r d a g i n a yuqori s a m a r ad or li k ka erishish 
m u m k i n . U m u m t a ’lim m a k t a b i d a m e t o d i k ishlarni u m u m i y
319

---

ma vz u asosida tashki l etish tajribasi b u n d a y muvofiqlashtirish 
usull ari dan biridir. M e to d i k ishni b u n d ay t ashkil e t i s hn i ng m o ­
hiyati s h u n d a n iboratki, u m u m t a ’lim m akt abi m a ’l um bir vaqtga 
m o ‘ljallangan u m u m i y m a v z u n i tadqi q etadi. B u n i n g natijasida 
t a ’lim-t arbi ya j a ra yon in i t a k o m il l as h ti ri sh n i n g dolzarb m u a m m o -
tarini hal etishga m u a yy a n hissa q o ‘shadi, turli toifadagi p e d a ­
gogik x o d i m l a r n i n g tayyorgarlik darajasi hisobga o l in g an holda, 
u l a r ni n g pedagogik m ah o r a t i n i oshiri sh vazifalarini muvaffaqi- 
vatli a ma lga oshirishga i m k o n beradi.
M e to d ik ish u m u m t a ’lim m a k t a b i n i n g istiqboli va joriy ish 
rejalarida mustaqil b o' l im sifatida rejalashtirilishi kerak. Mustaqil 
i sh la rn in g t ashkil etilishi va samar ador li gi ni tekshi ri sh masal al ari
u m u m t a ’l i m m a k t a b l a r i n i n g ichki nazorat rejalarida o' z aksini 
topadi.
M et od i k i shlarni rejalashtirishda quyidagi talablarga asosla- 
nish m aqs adg a muvofiqdir:
— kelajakdagi rivojlanishni ko' zda tutish (bajarish m udd at la ri
va vazifalari bo'yicha);
— rejalarni t a ’lim-t arbi ya va m et o di k i sh ni n g ahvoli va nati- 
j al ari ni h a r t o m o n l a m a c h u q u r o' rgani sh h a m d a tahlil qilish a s o ­
sida ishlab chiqish;
— rej alarning ijodiy xarakteri, y a ’ni ularni bajar ishda ishtirok 
etuvchi x o d i m l a r n i n g tashabbusi va ijodkorligini n a mo y is h eti- 
lisliga z a r u r i mkoni yat yaratish;
— m e t o d i k i sh la rn in g j amo av iy va individual s ha kll ari ni uyg' un 
qo' shib olib borish;
— t ezkor tekshi ri sh m u m k i n l i g i (yozuvlar va bajarish m u d d a t -
l ar in in g aniqligi i jr ochil ar ni ng ko'rsatilishi).
M e t o d i k ish shakllari va m a q s a d l a r i n i n g r ang-barangl igi , 
u n i ng turli g u r u h va toifadagi ped a go g la rni o'ziga j al b etishi- 
ni hisobga olib, t a db i rl ar ni n g m a z m u n i va o ' tk az i sh m u d d at la -
rini muvofiqlashtirish, bir i sh n i n g t akr or la ni sh i ni b a r t a r a f etish, 
u n i n g s a ma rador li gi ni oshiri sh u c h u n pedagogik a m al iy o t d a u z o q
vaqtl ardan beri «Me to d i k i sh l ar ni ng u m u m i y rejasi» tuziladi. Bu 
ish ped ag ogi k tajribada o' zini oqladi. Bu nd a y rejada u m u m t a ’lim 
makt abidagi b ar cha m e t o d i k ishlar t izimi, t aqv i m m ud da tl ar i va 
m u h i m tadbi rlar b o' yi ch a uyg' unlashtiriladi.
M e h n a t t a ’l imi o'qi tuvchi si ning m et o di k ishlar olib b or is hd an
ko' zda t utilgan asosiy maq s ad i u l a r n i n g m al akas i ni oshirishdir.
320

---

Bu esa t a ’l i m -t a rb i ya ishlarini t ak o mi ll as h ti ri sh da m u h i m vosita- 
dir. Bu ish o ‘qi tu vc hi la rn i ng
0
‘q u vc hil ar bilan olib b o r a d i g a n ish- 
l arida ka tt a y o r d a m beradi, u l a r n i n g m a ’n a v i y - m a ’rifiy saviyasi, 
pe d ag o gi k va ishlab c hiqa ris h mal ak as in i oshiradi.
S h un g a e ’tibor berish kerakki, o ‘qi tuv c hi la rni ng m e t o d i k ish­
lari asosini u l a r n i n g bu s ohadagi mustaqil ishlari t as hki l etadi. 
Bu ish m u a y y a n m a q s a dg a qarat il gan bo'lishi, m u n t a z a m olib 
borilishi va t a ’l im-t arbi ya ishlarida o' z ifodasini topishi kerak.
0 ‘q i tu v ch il a rn i ng m et o di k ishlari m a k t a b r a h b a r l a r i n i n g b e ­
vosita nazorati va rahbarligida olib borilishi kerak. U m u m t a ’lim 
m a k t a b l a r i d a mustaqil m et o d i k ishlar j am oa vi y ishlar bilan birga 
olib boriladi.
M e h n a t t a ’l imi o'qituvchisi o ' z i n i n g pe da gog l ik m a h o r a t i n i
t ak o mi ll as h ti ri sh h a m d a o' z m al ak as i ni oshiri sh ustida h a r d oi m 
ishlashi kerak. U ng a bu b or ada o' qi tuvchi lar m a l a ka si n i oshiri sh 
institutlari a n c h a y o r d a m beradi. Bu i nstitutlarda qisqa muddat li
k ur sl ar tashki l qilinib, ul arda o' qi tuvchi lar fan va t exni ka s o h a ­
sidagi yutuqlar, ilg'or peda go gi k tajribalar bilan t an i shadil ar .
Bu kur sl ar h a m m a o' qi tuvchi larni q a m r a b ol olmaydi , albat- 
ta. Shu sababli ku r s tayyorgarligi bilan birga j oy la r da m u n t a z a m
ravishda m et o d i k ishlar Olib boriladi. O d a t d a , ul ar bir q a n c h a
m e t o d i k ishlarni bajarishadi. Bu esa q o ' s h i m c h a mas 'ul iyat yuk- 
laydi, u l a r n i n g mu st aqi l bilim olish borasida qu nt bi lan ishlab, 
h a m k a s b l a r i u c h u n n a m u n a b o ‘lishga m aj bu r qiladi.