O 'z b e k I s t o n r e s p u b L i k a s I o L iy va o 'r t a m a X s u s

3. 
0 ‘qitish vositalarin in g rivojlanish istiqbollari. 
U m u m t a ’lim 
m ak t a bl a r i va o ‘q u v - mo d di y bazalari hozirgi z a m o n o ‘quv j a r a ­
yonida bir necha yo' nali shda rivojlanadi:
— 
0
‘q u vc h il a rn i ng o ‘quv t ex n ik a vositalariga ni sbat an ijobiy 
yondashuvi va ul ar dan s ama ral i foydalanishga ni sbat an ijobiy 
m un o sa b a t l a r i n i shakllantirish;
— o'quv k o' rgaz ma vositalarini qo'llash;
— o ‘qitish vositalarining o ‘zaro aloqadorligi va b o g ‘liqligi.
Hozirgi 
p aytda t o‘rtta 
vo' nalishdagi 
yangi 
i nfor mat sion
texnologiya o ‘qish j ar ay on ida q o i l a n i l m o q d a :
» Nas hr iy ot texnologiyalari.
e Telekom m un i katsiya.
о K at ta maket lar va o m m a v i y axborot vositalari.
» K o m p y u t e r r obototexnikasi.
Hozirgi k u n d a ilg'or texnol ogiyal ardan foydalanish borasida 
q at or qaror lar qabul qilingan. Us hbu texnol ogiyal ardan foydala­
nishga tibbiyot xod iml ar i va psixolog mutaxassislar tekshi ruvi - 
d a n s o ‘ng ruxsat berilishi lozim. O'qitish vositalarining afzalligi 
u l a r n i n g yuqori t exnologik imkoni yat lar i b i la ng in a emas , balki
185

---

eng avvalo o'qitish s ama rador li gi ni oshiri shdagi pedagogik x u ­
susiyatlari bilan belgilanadi. Bu vosit alarning ayri m di dak ti k i m-
koniyatlarini ko'rsatib o' t ish kifoya. Masal an: tabiiy va t exnikaga 
oid f an la rn i o'rganish j ar a yo n i da yangi i nfor ma ts ion t exnol ogiya­
lar asosidagi o'qitish vositalari t izimi, xususan, d a t ch i k va m o sl a ­
m a l a r maj mui o' rganilayotgan shaxsga izl anishni keng ko' l amd a 
olib borish i m k on i n i beradi.
— Tadqiqot yoki u n i n g bir bo s qic hi ni bir necha m a r t a t a k r o r ­
lash l ozim b o' lganda o ' l ch a ml a r i ni qavd qilib yozib borish.
— Mo de ll a sh t ir i sh n i n g turli xil yo'llari, xus us an, tajriba n a t i ­
j al ar in i qo'llash.
— O l in gan m a ’l umo t la ri ni qayta ishlashda a vt oma tl asht iri sh-
ni ng yuz aga kelishi.
— O'rg a ni la yot ga n m a t e r i a l n i n g turli shakllardagi t u s h u n c h a
va t asavvurlarini vizuallashtirish ( ko' rga zma li qilish).
— Texnikaviy m o s l a m a va m e x a n i z m l a r g a taqlid qiluvchi ro- 
bot lar ni yaratish.
Turli xil y o' na li sh la rga m o' lj a l l a n g a n ishlab c h i qa r is h d a s t u r ­
lari f oy d al anu vch i l ar ol dida bi li m olish s o ha la r id a keng i m k o n i -
ya tl arni yaratadi. T a ’l i m oluvchi n afaqat tayyor i n for ma ts iy a
as osi da ishlaydi, balki o'zi h a m m a k e t l a r yarat ish i mk on i ya ti g a 
ega b o' ladi , m a t e m a t i k m a s a l a l a r n i yechish, turli vaziyatl arni
mod el la s ht ir is h , tabiiy fanlar, iqtisodiyot, ekologik va g u m a n i -
t a r f anl ar b o ' y i ch a t ad q i q o t l a r olib bor ish i mk on i ya tl ar i y uz aga
keladi.
Ma so f ad a n turib o' qi ti shn i ng kelajagi porloqdir. Ma so f ad a n 
o'qitish k o mp y ut er texnologiyalari asosida a ma lga oshiriladi. 
O'qitish j a r a yon i ni kompleks ravishda t ashkil etishga katt a a h a - 
miyat beriladi. O' qi t uv ch i- ped ag og bu t i z im n i m u k a m m a l bili­
shi shart. O'qitish vositalari turli xil f unksiyalarni bajarish bilan 
birga q ator imkoni yat lar ga h a m ega. O'qitish jarayonlar i uchta 
asosiy funksiyani bajaradi: m a ’l u mo t berish, tarbiyalash h a m ­
d a rivojlantirish. O'qitish j ar a y o n i n i ko' rgazmali tashki l etishda 
kompleksli o'qitish, pedagogik j a r a y o n n i n g barcha asosiy funk- 
siyaiari o'qitish vositalari orqali a ma lg a oshiriladi. O'qitish j a ­
r ayoni ni o'qitish vositalari bilan t a ’m i n l a s h d a iqtisodiy yon da sh u v 
zarur. T an l a n g a n k a s b - h u n a r n i n g istiqbolli ekanligi va o m m a -
viyligi o'qitish vositalarining kompleksligi asosida l oyihalashtiri- 
lishi kerak. I k k i n c h i d a n , s h u n da y vositalarni t an l as h va yaratish
186

---

kerakki, ul ar o ‘quv-tarbiyaviy mas a la la rn i eng k a m sarf-xara- 
j at la r bilan a ma l g a o s h ir i sh n i t a ’minl as in. O' qitish vositalaridan 
kompleks f o yd al a ni sh ni n g sama rad o r li gi ni oshir ish u ch un ularni 
q o ‘llashda ratsional j i h o z l an i s hg a ni sbat an aniq tal ab va tavsiyalar 
qo' yilishi lozim. Talab va tavsiyalar esa q u y i dag i la rda n iboratdir: 
ko 'r gaz ma li qurol, t a r q a t m a material va da rs da qo'l lani layotgan 
o'qitish vositalarini keragi dan ortiq daraj ada qo' llamas lik; da rs da
q o 'l la n il ad ig a n vositalar (plakat, sxema, model , mak e t, mulyaj, 
detal va boshqalar) h a r d o i m o l d i n d a n ko'rib chiqi b t an la b o l i n ­
gan va f oydalanishga t ayyor bo' lishi kerak; t ex ni k vosita va boshqa 
ko 'r gaz ma li q ur oll arni o l d i n d a n ishlatib ko'rish lozim; individual 
qo' llash u c h u n t a n l a n g a n d i da kt ik ko' rgazmali q u r ol la r va boshqa 
q o ' l l a n m a l a r b a rc h a o 'q uv ch i la r u c h un yetarli bo' lishi kerak; 
ko 'r gaz ma li q u r o l l a r n i n g yetarli da ra jad a ko'rilishi va eshitilishi- 
ni t a ’m in l as h ; h ar bir d i dakt ik m at e r i a l n i n g qo' llani li sh maqsadi
va o ' r n i n i aniq rejalashtirib olish lozim.