O 'z b e k I s t o n r e s p u b L i k a s I o L iy va o 'r t a m a X s u s

Joriy y o ‘riqnoma.
Bu y o ' r iq no ma o ' q u v ch il a rn i ng mustaqil 
ishlari bilan bog'liqdir. O ' q u v c h i l a r n i n g mustaqil ishlari m e h n a t
d a rs i ni ng asosiy bosqichidir. Unga o' quv v aqt ini ng 80% gacha 
qismi ajratiladi.
O' q u v c hi la r mustaqil i sh i ni ng samaradorligi haqida ular t o p ­
shiriqlarni qa nda y bajarayotgani, m e h n a t d a o'z b i li ml ar ida n 
q a nd a y f oydalanayotgani va hokazolarga qarab xulosa c h i q a ­
rish m u m k i n . Bunday m a ’l umo t la r ni o' quv j a r a y o n i n i n g bori- 
shini m u n t a z a m va rejali kuzatish h a m d a nazorat qilish orqa- 
ligina olish m u m k i n . Shu sababli o ' q u vc h il a rn i ng must aqil ishi 
o'q i tu v ch i ni ng b u nd a q a tn a sh ma sl ig i ni m ut la qo n a z a r d a tut- 
maydi. Ak s in c ha , o ' q i tu vc hi ni ng roli alohi da m a s ’uliyatli bo'ladi. 
A m m o o ' qi tu v c hi ni ng vazifasiga faqat n i m a l a r bo' l ayot ganini
qayd qilish, b a ’zi o' q u vc hi la r mustaqil ishni uddalay olayotgani, 
boshqalari uddalay o l ma yot ga ni ni ifodalovchi s ha kl la rni s ha rh - 
l ashgi na kirmaydi. Kuz at is hl ar natijasida ol ingan m a ’l u mo t la r
o'qituvchi u c hu n b os hl an g ' i ch material bo'ladi, o' qituvchi shu 
material bazasida o' quvchil arga yondashish, u l a r n i n g mustaqil 
ishlarini b os hq a ri shn i a ma lg a oshiradi.
O ' q u v c h i l a r n i n g mustaqil ishlari paytida o'qituvchi b i r o ' r i n d a n
b os hqa ish o 'r ni ga o'tib, zaruriyatiga qarab yakka y o ' r i q n o m a n i
a ma lg a oshiradi. Aga r h a m m a o' quvchilarga q a n d ay d i r biror 
m a ’l umo t ni yetkazish yoki m a i u m m e h n a t usulini n a mo y i s h qi­
lish lozi m bo'lsa, g u r u h i y y o ' r i q n o m a o' tkazadi. Yo 'r i qn o ma pa y­
tida o'qituvchi yo‘1 qo' yi lgan x a to ni gi na ko'rsatib qol maydi, balki 
eng m u h i m i bu x a t on i ng sabablarini oc hib beradi, c h u n k i xatoni 
t uza ti sh gi na emas , un ga b u n d a n keyin yo'l q o' y m a s l i k kerak.
192

---

0 ‘q u vc h i l a r n i n g mu st aq il ishini bo s hq a ri s h o' qi tu vc hi dan
y u k s a k p e da go gi k m a h o r a t n i tal ab qiladi. O' qu v c h il ar g a y or dam 
b er is hd a u n i n g u c h u n ishni bajaraish e ma s, balki u l ar n i n g faoli­
yatini to'g'ri yo'lga o ' z vaqti da yo' naltirish kerak, c h u n k i ko' pi nch a 
m e h n a t j a ra yo ni da gi xatolar t uzat ib b o ' l m a s k a m c hi li k la r ga
( brakka) olib kelishi m a ’l um. Shu sababli o' qituvchi qayerda 
b u n d a y xatolarga yo'l qo' yilishi m u m k i n l i g i n i o l d i n d a n ko'rishi 
va o ' qu ve hi la rn i u l a r d a n saqlab qolishi kerak. O ' q u v c h i l a r n i n g
must aqil ishini y o' na lt i ri sh d a ularga or ti qe ha g ' a mx o' r l i k qilaver- 
mas lik kerak, c h u n k i bu o ' q u v c h i l a r n i n g t a sh a bbu si ni bo' g' adi,
t ex n ik i jodko rl ik ni ng rivojlanishiga t o' sq i nl ik qiladi.
O ' q u v c h i l a r n i n g must aqil ishlari faoliyatini konstruksiyalash,
t exnologiyani t as hki l etish, mo del las ht ir is h, ma te ri a ll a rn i be vo ­
sita ishlash, zanjirlar yig'ish kabi h a r xil s o h a la r ni o' z ichiga ol i­
shi m u m k i n . H a r q a n d a y holda h a m must aqil faoliyat muvaf- 
f aqiyatining z a r u r shart i u n g a o ' q u v c h i l a r n i n g tayyorgarligidir. 
Ag a r o ' q uv c hi la r t o ps hi r i q ni t u s h u n s a l a r va uni bajarish yo' llarini 
t a sa vvu r qila olsalar, y a ’ni t opsh i riq ni bajarishga kuchlar i yetsagi- 
na t opshi riqqa qiziqadilar. Ag a r t op sh i ri q o 'q u v c hi la r hali egal- 
l a m a g a n b i l i ml a r va m e h n a t usull ari ni qo' l lashga mo' lj all anga n 
bo'Isa, bu hoi o ' q u ve h il a r ni loqaydlikka, o' z kuc hla rig a i shon- 
m as l ik k a olib keladi. Shu sababli o' qituvchi o ' q u v c h il a r n i n g m u s ­
taqil ishlashi u c h u n m e h n a t t opshirig' i x ar ak ter i ni belgilashda 
eng avvalo uni t al ab qi li nayot gan bilim, k o ' n i k m a va m al a k a l a r
nuqtayi n a z a r i d a n o ' q u v c h i l a r n i n g q o ' l id a n kelish-kelmasligirii 
tekshiradi. Ba’z an o ' q u v c h i l a r n i n g must aqil ishi u c h un obyekt- 
larni rejalashtirishda, agar vaqt i m ko n i bo'Isa, b u y u m n i t a kr o r
t ayyor las hni bajarish h a m m aq sa dg a muvofiqdir. B u n d a y holda 
o' qu vc hi la r o 's ha us ull arni bajarishni m a s h q qiladilar, o'qituvchi 
esa ular oldingi x atol arni t a k r o r a n t a k r o r la ma s li kl a ri n i tekshiradi.
M e h n a t
t a ’l imi j ar a y o n i d a
m e h n a t n i n g
ijtimoiy 
foyda­
li xarakt eri va m e ’yorlanishi o' qu v e hi la rn i must aqil faoliyatga 
r ag ' ba t la n t i r i s h n i n g asosiy omi li hi soblanadi.
Tashkil etilgan m u s o b a q a o 'q u vc h il a r must aqil i sh i ni n g s a ­
mar ado rl ig i ni o s hi r i s h d a m u h i m vosita bo'lib x i zm at qiladi. 
M u s o b a q a n i n g to'g'ri tashki l qilinishi, o ' q u v eh il a rn i ya gona ja- 
moaga birlashtirilishi xafagarchilik va janj all arga olib kelmasligi 
kerak. Shu orqali o' quvchil arga b i zn i ng j a m i y a t i m i z sharoitida 
m u s o b a q a n i n g sa noat u c h u n tavsifli r aqobat ga hech q an d ay alo-
193

---

qasi yo‘qligini t us hu n ti ri s h lozim. H a r bir o ' q u vc h in i n g burchi 
j a m o a m an f a a t l a r i n i u n u ti b o ‘z i n i n g shaxsiy muvaffaqiyatlariga 
intilish emas, balki, o' z yut u ql ar in i y as hi rma y o'z tajribasi bilan 
o' rtoql ashi shi, o' rt oq la ri ga y o r d am berishidadir.
M us ob aq a sha rt la ri ni o'qituvchi s i n f faollari bi lan birga- 
likda ishlab chiqadi , m u s o b a q a natijalari esa devoriy ga zet ada 
m u n t a z a m yoritiladi, m a k t a b radiosi orqali eshittirib boril adi va 
hokazo.
O 'q u v c h i l a r n i n g mustaqil ishi b u t un dars d a v o mi d a yoki u n i n g
bir q ismi da uzluksiz o' tishi, s h un i n g d e k yangi mat eri al ni bayon 
qilish bilan a l m a s h i n i s h i n i (asosan 5—6 -si nf la rd a) m u m k i n .