O 'z b e k I s t o n r e s p u b L i k a s I o L iy va o 'r t a m a X s u s

2. 
E kskursiyalarning darsdan tashqari m ashg'ulotlarda tu t-
gan o'rni. 
Ekskursiyaga tayyorlanish. Bu ish ekskursiya obyek- 
tini t a n l a s h d a n b os hl an a di . Obyekt ni t an l as h ekskursiya j a r a ­
yonida qo'yi ladi gan vazifalar bilan belgilanadi. Ma sa la n, 5 - si n f 
o'quvchilari m e h n a t t a ’limi darsl ari da tikuv ma te ri all ari ni qir- 
qish ishlarini bajaradi lar (tikuvchilik korxonal ari ga ekskursiya 
uyushtirib, o' qu v e hi la rn i tikuv materi all ari ni qirqish bilan t a ­
nishtirish m u m k i n ) ; 6—7-sinfda tikuvchilik b uy u m l a r i g a ishlov
204

---

berish o ‘r g an i l g a n d a n so ' ng asosiy t a ’limiy vazifa o' quvchil arga 
t exnol ogik j a r a y o n l a r n i avtoma tl ash t i ri sh h a q i d a t u s h u n c h a be-
ri shda n iborat bo' l adi (tabiiyki, bu nd a y p ay t da ekskursiya u c hun
a v to m a t liniya yoki a lo hi d a a v to ma t m a s h i n a l a r mavjud obyekt 
t an l a n i s h i kerak).
Ek sk ur si ya o by e k t l a r i n i t a n l a s h d a qi shl oq j o y la r id a m e h n a t
t a ’l im i o ' q i t u v c h i s i n i n g i m k o n i y a t i n i h o y a t d a c h e k l a n g a n i n i
n a z a r d a t u t i sh kerak. B u n i n g ustiga b a ’z a n h a m m a e k s k u r s i ­
y a l ar n i bitta k o r x o n a n i n g o ' z i d a o ' t k a z i s h g a t o' g' ri keladi. B u n ­
da y h o l l a rd a m e h n a t t a ' l i m i o ' qi tuvchi si e k s k ur s i ya l ar m a z -
m u n a n t a k r o r l a n m a s l i g i va u l ar ga o ' q u v c h i l a r n i n g qiziqishi 
s us ay ma sli gi u c h u n o l d i n d a n u s t a x o n a l a r d a t a ’l im b e r i s h n i n g
b u t u n davri u c h u n o ' t k a z i l a d i g a n e k s k u r s i y a l a r n i n g rejasini 
t u z i b oladi.
O' qi t uv ch i ekskursiya u c h u n obyekt t a n l a g a c h korxona r a h-
barlari bilan kelishib oladi va ekskursiyani k i m o 't ka zi s hi m a -
salasini hal qiladi. Eks kur si yani o ' q i tu v c h i n i n g o'zi o ' tk az sa , eng 
k o ' p t a ’limiy s a m a r a g a erishiladi. C h u n k i o ' qi tuvchi m a n a shu 
t a d b i r n i n g t a ’l imiy vazifalarini, o ' q u v c h i l a r n i n g tayyorligi va 
fan asoslariga d o i r b i li m l a r i n i yaqqol t as a vv u r etadi. B u l a r n i n g
h a m m a s i u n g a i shni a ni q olib borish, o ' q u v c h i l a r n i n g di qqat - 
e 't ib o ri ni u lar u c h u n e ng m u h i m h i so b l a ng a n asosiy narsal ar- 
ga qaratish i m k o n i n i beradi. Afsuski, h a r bir m e h n a t t a ’limi 
o'qituvchisi hozirgi sa noat k o r xo na la ri d a o ' t k a z i l a d i g a n eks kurs i­
yalarni b o sh q a ri s h g a t a yy or l an g an , deb bo' l ma vdi . A n a s hun d a y
h ol la r da e kskursi yani k o r x o n a n i n g x o di mi o ' t k a z a d i , o'qituvchi 
esa u n g a avval e k s k u rs i y an i n g vazifalarini t u sh u n t i r i s h i lozim.
M e h n a t t a' l i m i o'qituvchisi ekskursiyani olib boruvchi b i­
lan birgalikda eks ku rs iy an in g m a r s h r u t i n i
va o' quvchilarga 
ko' rsat il adigan obyektni belgilaydi. B u n d a o ' q u v c h il a r n i n g xavf- 
sizligi mas alalariga katt a e ’tibor beriladi. O' qi tuvchi ekskursiyani 
olib boruvchi bilan birgalikda o ' q uv c h il a r n i n g korxona t errito- 
riyasidagi h a ra k at i xavfsizligini q a n da y t a ’m i n l a s h , ul ar ni sexga 
q a n d a y j oylashtirish kerakligi h aq i da fikrlashadi.
O'qituvchi ekskursiya vaqtida o ' q u v c h i l a r n i n g aktivligini o s h i ­
rish u c h u n ularga individual t op sh i riq l ar beradi. Bu t opshi riql ar
turli x ar ak ter da bo' lishi, ma sa la n: m u a yy a n detal ga ishlov berish 
tartibini y oz is hd an ( m a rs hr u tl i texnologik ka rt a t uzi shdan), q ator
operatsiyalar b o 'y i ch a detal m a h s u l o t n i n g eskizini tayyor lashdan,
205

---

q o ‘l m eh n a t i bilan m a s h i n a d a i shl as hn i ng u n um do rl ig i ni t aqqos-
l as hda n iborat b o ‘lishi m u m k i n .