usullari tarkib topadi. Harakat usullarining avtom atlashu vi
esa muayyan dinam ik stereotip hosil q ilin ish i bilan b o g liq
s h a r tli r e fle k to r f u n k s io n a l h o la t n i n g m a h s u li d i r .
A vtom atlash u vn in g bir n ech a turdagi p s ix o lo g ik m ex a -
n izm la ri m avjud b o ‘lib, u lardan biri — bu o d a tla r d ir .
Xarakter xislatlari tarkib top ishin ing m u h im shartlaridan
biri — bu xislatlarni zaruriy xatti-harakatlarda c h id a m bilan
m ashq qilishdan iborat.
12 Psixologiya
177
X a ra k te rn in g tarkib topishida taqlidchanlikning o krni
katta b o ‘lib, u harakat usullari avtomatlashuvining bosh
m an b a y i hisoblanadi. Tarkib topish jarayonida taq lid c h a n
likning a h am iy ati ko‘p jih a td a n ifodali xatti-harakatlar-
ning shaxs em otsional kechinm alariga t a ’siri bilan belgi-
lanadi. Taqlidchanlik xatti-harakat namunasiga taqlid qilishga
m o lj a l l a n g a n shaxs m unosabatlari to m o n id an motivlash-
tirilg an dag in a xarakter xislatlari shakllanishining shartiga
aylanadi.
X a ra k te rn in g shakllanishida m uayyan psixik faoliyatga
yaxlit obyektiv va subyektiv mayllik tarzidagi ko ‘rsatma
b e r i s h p s ix o lo g ik m e x a n i z m n e g iz id a y u z a g a ke lg a n
a v t o m a t l a s h i s h u c h u n m u h i m a h a m i y a t kasb e ta d i .
U sta n o v k a odatlardan farqli oMaroq, muayyan harakatlarga
tay y o r turishgina b o ‘lmay, balki bilish jarayonlariga, hissiy
va irodaviy reaksiyalarga h am tayyor turishdir.
X a ra k te rn in g hosil b o ‘lishida nizoli vaziyatlar alohida
a h a m iy a t kasb etadi. Xarakter faqat m urakkab va keskin
vaziyatlard a aniq nam oyo n b o ‘lib qolmay, balki u m azkur
h o la tla rd a h a m tarkib topadi. O d atd a, xarakter xislatlarning
o'zgarishidagi individual farqlar shaxsning nizoli vaziyatdan
c h iq is h u c h u n q a n d a y y o ‘l topishiga, b inobarin, inson
s h a r o i td a n kelib chiqib, q a n d a y x atti-harakatni amalga
oshirishga q a ro r qilishiga b o g liq . S hunday qilib, shaxs o ‘zi-
ning b u tu n hayoti va faoliyati davomida o ‘z xatti-harakatlari,
o datlari bilan o 'z xarakter xislatlarini o ‘zi yaratadi va ularni
boshqarishga odatlanadi.
?
Tekshirish uchun savollar
1. Xarakterning ta’rifini aytib bera olasizmi?
2. Xarakter qanday tarkiblardan tuzilgan?
3. Xarakter sifatlarini tavsiflay olasizmi?
4. Milliy xarakter nima?
5. Xarakterning rivojlanishi to‘g‘risida qanday fikrdasiz?
|
