O zbek iston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxs*js ta’lim vazirligi o rta m a X su s, kasb-hunar ta’lim I markazi


— com pensate o ‘rnini bosishi, m uvofiqlashtirish



Yüklə 6,64 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə133/184
tarix05.10.2023
ölçüsü6,64 Mb.
#152484
1   ...   129   130   131   132   133   134   135   136   ...   184
14-PSIXOLOGIY-E-.G-Goziyev-2011-Darslik

— com pensate o ‘rnini bosishi, m uvofiqlashtirish
m a ’nosini bildiradi) vujudga kcladi, buning u c h u n inson 
o lz ustida sabr-toqat, c h id a m bilan m ehnat qilsagina yu k sa k
k o ‘rsatkichlarga crisha olishi m um kin .
Shaxsning qobiliyatida m avjud b o ‘lgan o 'rn in i bosishlik 
im k o n iy a ti k o Lrish va e s h i t i s h d a n m a h r u m i n s o n l a r n i
maxsus o ‘qitish orqali r o ‘y o b g a chiqariladi. H a y o t d a k o ‘r 
m usiqachi, artist, shoir, rasso m , m uhandis va b o s h q a shu 
kabi kasb egalari yetishib chiqqanligi m a ’lum. H a tto eshitish
183


qobiliyati past yoki u m u m a n yo'qligi ham kasbiy musiqaviy 
qobiliyatning rivojlanishiga jiddiy xalaqit bcrmasligi ham 
m um kin. Bu psixologik hodisa (birqobiliyatni boshqa qobiliyat 
yordam i bilan o'stirish, y a ’ni o ‘rnini bosishlik xususiyati) 
h a r bir shaxs u c h u n kasb tanlash va yangi kasb tanlash 
(ikkinchi yoki uchinchi kasbni egallash ishtiyoqi) sohasida 
mislsiz keng koMamdagi im koniyatlarni o c h a d i. U shbu 
voqelikni tasdiqlovchi q a to r misollar mavjud. C h un o n c h i, 
o'qituvchi bir davrning o 'z id a usta duradgor, m o h ir tikuvchi 
b o ‘lgani; yirik alloma, yirik san’atkor, yetuk sportchi bo lgan i 
h a m uchrab turadi. Qobiliyatli shaxslar ijtimoiy turm ushning 
turli soha vajabhalarida o ‘z o'rnini topa oladilar hamda yuksak 
yutuqlarga erishadilar. Bir necha faoliyat turida bemalol 
muvaffaqiyat qozonishlari ham mumkin.
Qobiliyatlarning m iq d o riy tavsifi va ularni o ‘lchash 
m u a m m o s i psixologiya fan id a o ‘ziga xos rivojlanish tarixiga 
ega. H o z ird a fa n n in g m u m t o z psixologlariga aylangan 
S p irm e n , Perm en Kettell va boshqalar XIX asrning oxiri 
v a XX asrning boshlaridan muayyan ixtisoslar u c h u n kasb 
ta n la s h n i ilmiy asosda y o l g a q o ‘yish zaruriyatidan kelib 
c h iq a d ig an talablar o stid a o 'q u v yurtlarida saboq olayotgan 
s h a x sla rn in g qobiliyati darajasini aniqlashga kirishdilar. 
U la rn in g taxm inlaricha, insonning lavozimiga loyiqligini, 
u n i n g m e h n a t fa o liy atig a layoqatini, s h u n in g d e k , oliy 
o 'q u v yurtlariga, harb iy xizmatga, rahbarlik martabasini 
egallashga qobiliyatlarini aniqiash imkoniyati mavjud ekan. 
O ltgan asrda qobiliyatlarni o'lchash usuli, m ezoni sifatida 
aqliy iste’dod testlari ishlab chiqildi. Bu testlardan A Q S H , 
Buyuk Britaniya kabi m a m la k a tla r d a o ‘quvchilarni saralash, 
h a r b i y xizm atg a z o b itla r n i tanlash, ishlab c h iq a r is h d a
rahbarlik lavozimiga tavsiya qilishda foydalanildi. Hatto Buyuk 
Britaniyada universitetga kirish huquqini beruvchi test sinovi 
tizim i h a m yaratildi. B u n d a „Aqliy iste'dod“ testlari ball 
yoki o c h k o la r bilan b a h o la n ib , yechimga sarflangan vaqtni 
h iso b g a o lib , natijalar yig‘indi holiga keltirilaredi. Masalan, 
Buyuk Britaniya m aktablarida 11 yoshli o ‘smirga beriladigan 
te s t k o ‘rinishi q u y id ag ic h a: „P y otr Jeym sga q a ra g a n d a
b a la n d ro q , Edvard Pyo trd a n pastroq. Kim h a m m a d an ko'ra
184


b a la n d ro q ? “ va tanlagan ja v o b n in g tagiga chizib q o ‘yish 
tala b q ilin adi: 1) Pyotr, 2) E d v a r d ; 3) Jeym s; 4) „ a y t a
o lm a y m a n “ . Sinaluvchi tcstlarda berilgan beshta s o ‘z d a n
boshqa s o 'z la r yozilganini ta n la b olishi kerak: 1) qizil, 
yashil, k o ‘k, h o l , sariq; 2 ) y o k i , a m m o , ag ar, h o z i r , 
garchi va shu kabilar. Testlarning murakkabligi ortib b o rish
tam oyili b o 'y ic h a „Testlar b a ta re y a s i“ tizimi yaratiladi. 
Tcstlar tuzilishi b o ‘yicha faqat s o ‘zlardan iborat b o ‘lm ay, 
balk i t u r l i c h a m a 'n o g a e g a „ l a b i r i n t l a r “ ( y u n o n c h a

Yüklə 6,64 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   129   130   131   132   133   134   135   136   ...   184




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin