qobiliyati past yoki u m u m a n yo'qligi ham kasbiy musiqaviy
qobiliyatning rivojlanishiga jiddiy xalaqit bcrmasligi ham
m um kin. Bu psixologik hodisa (birqobiliyatni boshqa qobiliyat
yordam i bilan o'stirish, y a ’ni o ‘rnini bosishlik xususiyati)
h a r bir shaxs u c h u n kasb tanlash va yangi kasb tanlash
(ikkinchi yoki uchinchi kasbni egallash ishtiyoqi)
sohasida
mislsiz keng koMamdagi im koniyatlarni o c h a d i. U shbu
voqelikni tasdiqlovchi q a to r misollar mavjud. C h un o n c h i,
o'qituvchi bir davrning o 'z id a usta duradgor, m o h ir tikuvchi
b o ‘lgani; yirik alloma, yirik san’atkor, yetuk sportchi
bo lgan i
h a m uchrab turadi. Qobiliyatli shaxslar ijtimoiy turm ushning
turli soha vajabhalarida o ‘z o'rnini topa oladilar hamda yuksak
yutuqlarga erishadilar. Bir necha faoliyat turida bemalol
muvaffaqiyat qozonishlari ham mumkin.
Qobiliyatlarning m iq d o riy tavsifi va ularni o ‘lchash
m u a m m o s i psixologiya fan id a o ‘ziga xos rivojlanish tarixiga
ega. H o z ird a fa n n in g m u m t o z psixologlariga aylangan
S p irm e n , Perm en Kettell va
boshqalar XIX asrning oxiri
v a XX asrning boshlaridan muayyan ixtisoslar u c h u n kasb
ta n la s h n i ilmiy asosda y o l g a q o ‘yish zaruriyatidan kelib
c h iq a d ig an talablar o stid a o 'q u v yurtlarida saboq olayotgan
s h a x sla rn in g qobiliyati darajasini aniqlashga kirishdilar.
U la rn in g taxm inlaricha, insonning
lavozimiga loyiqligini,
u n i n g m e h n a t fa o liy atig a layoqatini, s h u n in g d e k , oliy
o 'q u v yurtlariga, harb iy xizmatga,
rahbarlik martabasini
egallashga qobiliyatlarini aniqiash imkoniyati mavjud ekan.
O ltgan asrda qobiliyatlarni o'lchash usuli, m ezoni sifatida
aqliy iste’dod testlari ishlab chiqildi. Bu testlardan A Q S H ,
Buyuk Britaniya kabi m a m la k a tla r d a o ‘quvchilarni saralash,
h a r b i y xizm atg a z o b itla r n i tanlash,
ishlab c h iq a r is h d a
rahbarlik lavozimiga tavsiya qilishda foydalanildi. Hatto Buyuk
Britaniyada universitetga kirish huquqini beruvchi test sinovi
tizim i h a m yaratildi. B u n d a „Aqliy iste'dod“ testlari ball
yoki o c h k o la r bilan b a h o la n ib ,
yechimga sarflangan vaqtni
h iso b g a o lib , natijalar yig‘indi holiga keltirilaredi. Masalan,
Buyuk Britaniya m aktablarida 11 yoshli o ‘smirga beriladigan
te s t k o ‘rinishi q u y id ag ic h a: „P y otr Jeym sga q a ra g a n d a
b a la n d ro q , Edvard Pyo trd a n pastroq. Kim h a m m a d an ko'ra
184
b a la n d ro q ? “ va tanlagan ja v o b n in g tagiga chizib q o ‘yish
tala b q ilin adi: 1) Pyotr, 2) E d v a r d ; 3) Jeym s; 4) „ a y t a
o lm a y m a n “ . Sinaluvchi tcstlarda berilgan beshta s o ‘z d a n
boshqa s o 'z la r yozilganini ta n la b olishi kerak: 1) qizil,
yashil, k o ‘k, h o l , sariq; 2 ) y o k i , a m m o , ag ar, h o z i r ,
garchi va shu kabilar. Testlarning
murakkabligi ortib b o rish
tam oyili b o 'y ic h a „Testlar b a ta re y a s i“ tizimi yaratiladi.
Tcstlar tuzilishi b o ‘yicha faqat s o ‘zlardan iborat b o ‘lm ay,
balk i t u r l i c h a m a 'n o g a e g a „ l a b i r i n t l a r “ ( y u n o n c h a
Dostları ilə paylaş: