E — sezgirlikni,
P — q o ‘zg‘atu v chinin g t a ’sir chegarasi
m e ’yorini anglatadi.
Insondagi hid bilish bitta hujayrasining chegarasi tegishli
hid tarqatuvchi m o ddala r u c h u n 8 m o le k u la d a n oshmaydi,
m aza yoki t a ’m sezgisini hosil qilish hid sezgisini yuzaga
keltirishga q a ra g a n d a 25000 marta k o 'p r o q harakat talab
qilinadi.
Insonda k o ‘rish va eshitish an aliza to rla rin in g sezgirligi
ju d a yuksakdir. S.I.Vavilovning fikricha, k o ‘z t o ‘r pardasiga
2 — 8 kvant y o r u g li k tushsa, u holda k o ‘rish hodisasi yuz
beradi. Shu sababdan to lla qoro ng ‘ilikda y o n g a n sham ni 27
km masofadan k o ‘ra olish m um kin. Biroq n a rsa tekkanligini
sezish u c h u n ko 'rish va eshitishga q a ra g a n d a 100 — 10000
ml. marta ortiq energiya kerak b o ‘ladi.
A n a liz a to r la r sezg ilarnin g y u q o ri c h e g a r a s ig a h a m
egadir. B ilin ar-b ilin m asqo 'zg 'ov ch idan sezgi hosil qiluvchi
minimal kuchga ega b o ‘Igan qo'zg'atuvchining yuksak darajasi
mutlaq chegara deyiladi. Retseptorlarga t a ’sir qilayotgan
q o ‘zg‘atu v c h in in g kuchini y an a d a o r tib b o rish i retsep-
torlardan faqat o g 'riq sezgisini yuzaga keltiradi.
M utlaq chegaraning m e ’yori sharoitga q a ra b o'zgaradi:
inson faoliyatining xususiyatlariga, u n in g yoshiga, retsep-
torlarn in g fu nksional holatiga, q o ‘zg‘a tu v c h i n in g kuchi
ham da davomiyligiga b o g liq holda o ‘zgarishi m um kin.
Sezgilar o ‘rtasida yuzaga keladigan farqni hosil qilish
ikki q o 'z g ‘atuvchi o ‘rtasidagi m inim al farqni farq ajratish
chegarasi deb ataladi. Nem is fiziolog olimi V e b e r od a m n in g
o 'n g va chap q o l id a g i ikkita narsadan o g ‘irro g lini aniqlay
olish qobiliyatini tekshirib, shunday xulosaga keladi: farq
ajratish sezgirligi m utlaq xususiyatga e g a b o l m a y , balki
nisbiy xususiyatga egadir.
Masalan,
