O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1 
Konfutsiy eramizdan aw algi 551—479-yillarda yashagan. Konfutsiy nom i «Кип»
va «Futsizm» so'zlari asosida vujudga kelgan. Hozirgi zam on qoidalariga asosan
tahlil qilsak, «Коп» familiyasini bildirsa, «fu» so ‘zi faylasuf, «szi» o ‘qituvchi,
ustoz, muallim ma’nosini anglatadi. Xitoyliklar uni «Kunsizm», ya’ni «Faylasuf
ustoz Кип» deb atashgan.
19

---

Konfutsiy vafotidan so‘ng uning shogirdlari ustoz suhbatlarini 
to ‘plab, «Lunyun» nom i bilan alohida traktat etib rasmiylash- 
tirganlar1.
Konfutsiy xitoyliklarni ajdodlaridan qolgan buyuk madaniy- 
m a ’naviy m eros u ch buyuk kitobda: «A shulalar kitobi», 
« 0 ‘zgarish kitobi», «Tarix kitobi»da bayon qilingan qoidalarga 
amal qilishga chorlagan. O 'sha kitoblarda bayon qilingan qoi- 
dalarni o ‘tmish bilan bugunni, ajdodlar bilan avlodlarni, in ­
son bilan osm onni bog‘lovchi yirik ruhiy-m a’naviy qudrat, deb 
hisoblagan. Shuning uchun ham xitoylik mutafakkir: «Men faqat 
uzatam an, lekin bunyod etmayman; m en o‘tmishga ishonam an 
va uni sevaman»2, deb aytgan edi.
“{
K onfutsiy ham o ‘z o ‘tm ishdoshlarining olam va odam
to ‘g‘risidagi flkr-mulohazalarini davom ettirib, osm on — bu 
tabiat, xudo va insondir, deb tushuntirdi. Osmon ularga kuch 
va aql ato etgan. Shuning uchun ham inson o‘z ixtiyori bilan 
harakat qilolmaydi, o‘zini-o‘zi yarata olmaydi. Chinakam inson 
o ‘z faoliyatining osmon bilan bog'liqligi uchun o ‘z taqdiridan 
ham isha m innatdor b o ‘lm og‘i kerak.
Konfixtsiyning fikriga ko‘ra, osmon va yerda tug‘ilganlar ichida 
eng qudratlisi insondir. Inson o ‘z mohiyatiga ko‘ra yaxlit, bir 
butundir. Shuning uchun ham odamlar o ‘z tabiatiga ko‘ra bir- 
birlariga yaqindirlar. Lekin o'zlarining xulq-atvorlari, urf-odat- 
lariga ko‘ra bir-birlaridan yiroqdirlar3. Inson o'zining ichki m o­
hiyatiga ko ‘ra boshqalaiga yaxshilik qilishga, ezgulikka moyilligi 
bor. Xususan, boshqalarga xayrixohlik (jen), adolatparvarlik (i), 
sam im iyat (sin), urug‘-aym oq, qavm -qarindoshlarga hurm at 
(syao), hukmdorga sadoqat (chjun) shular jumlasidandir. Lekin 
bunday olijanobliklar insonning amaliy faoliyatida birdan nam o- 
yon b o ‘ladi, deb bo ‘lmaydi. H am m a ham bunday olijanoblik- 
lardan huzur-halovat oladi, deb ham bo‘lmaydi. Yaxshi odam
o ‘zining olijanob ishlarida yuksak axloqiy prinsiplarga asoslanadi. 
O 'sha axloqiy prinsiplar asta-sekin insonning tashqi qiyofasida, 
amaliy faoliyatida nam oyon bo 'la boshlaydi. Turli urf-odatlar, 
rasm -rusum lar va udum lar axloqiy prinsiplarning ro'yobga chi- 
qishi uchun ichki impuls beradi. Ю т o ‘zining qalbi va aqli