O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

qilish
zaruriyati kundan-kunga ortib boraverdi. 
Qashshoqlik, ommaning har tomonlama talanishi, odamlarni 
ekspluatatsiya qilishning kuchayib ketishi, ijtimoiy antoganizm, 
depersonalizatsiya, antigumanizmning o'sib borishi — bular- 
ning hammasi inson tabiati, uning ijtimoiy mohiyati to ‘g‘risida 
aw al mavjud bo‘lgan nuqtayi nazarlarni qayta ko‘rib chiqish-
343

---

ni taqoza etdi. Shunday qilib, inson manfaati, ehtiyoji, in- 
tilishi bayramona tantana emas, balki ijtimoiy hayotning real 
manzarasi edi. Xuddi shu zaruriyat K. Marks uchun, inson 
ijtimoiy manfaatini himoya qiladigan yangi konsepsiyani ish­
lab chiqishga turtki bo‘ldi.
Marksdagi insonparvarlik g‘oyalari tahlilini uning «1844-yil 
iqtisodiy-falsafiy qo‘lyozmalari»da ko‘rish mumkin. Marksizm tari- 
xining tadqiqotchisi O.Kornyuning1 ta’kidlashicha, bu asarda in­
soniyat bosib o‘tgan ijtimoiy-tarixiy taraqqiyot yo‘li, insonning 
tabiatga, jamiyatga bo'lgan munosabati masalalari aks etgan. Xuddi 
shuning uchun ham, ushbu asarni Marksning inson to‘g‘risidagi 
nazariy fikrlari debochasi desak bo'ladi. Shuningdek, O.Komyu 
«qo‘lyozmada» bayon etilgan inson to‘g‘risidagi fikr-mulohaza- 
lami absolutlashtirib yubormaslik zarurligini ham eslatib o‘tadi. 
Chunki qo'lyozmada «ijtimoiy-tarixiy taraqqiyotining bayoni, hali 
Feyerbaxcha gumanistik nuqtayi nazardan bo‘yab amalga oshi- 
rilgan edi»2.
K.Marksning «1844-yilning iqtisodiy-falsafiy qo‘lyozmasi»ning 
tahlili shundan dalolat beradiki, uning inson to ‘g‘risidagi fikr- 
mulohazalari, nafaqat falsafiy qarashlari sistemasida muhim 
ahamiyatga ega edi, balki butun ijtimoiy-iqtisodiy qarashlarining 
mohiyati — yadrosini tashkil etadi. Uning keyingi yillarda shakl- 
langan ijtimoiy-iqtisodiy fikrlari xuddi shu yadro atrofida markaz- 
lashdi.
K .M arksning inson to ‘g ‘risidagi fikrlarini «Feyerbax 
to ‘g‘risidagi tezislar»dan3 bilib olish mumkin. 0 ‘sha tezis- 
la rn in g
b irin c h is id a
«184 4 -y iln in g
iq tiso d iy -fa lsa fiy
qo‘lyozmasi»da inson to ‘g‘risida olg‘a surilgan g‘oyalar dav­
om ettirilgan. Chunonchi, Marks insonning ongi bilan faoli­
yati orasida o ‘zaro aloqadorlik muammolarini o'rganishga 
alohida e ’tibor berdi. Uning fikriga muvofiq, tashqi olamni 
in ’ikos oynasida idrok qilish emas, balki subyektni obyekt 
bilan o'zaro aloqadorligi, inson faoliyatining natijasidir. Inson 
faoliyati deganda, nafaqat olam ni hissiy idrok qilish yoki