O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1 Qarang: Valixojayev B. Teran ildizlar. Muloqot, 2003, № 5, 12— I4-betIar.
2 Qarang: 
Y o'ldoshev A. A llom a yashagan zam on. M u loq ot, 1998, № 5,
40—42-betlar.
121

---

safly merosi musulmon madaniyatining shakllanishiga ijobiy 
ta ’sir o‘tkazdi.
Tarjimonlikning rivojlanib borishi bilan birga asta-sekin 
qomusiylik ham shakllana boshladi. Qomusiylikning rivojlanishi 
turli bilimlarga bo‘lgan qiziqishni orttirib yubordi. Turli lug‘atlar, 
m a’lumotnomalarga ehtiyoj kuchaydi. Kitob bozorlari, maxsus 
kutubxonalar vujudga kela boshladi. Kutubxonalar, awalo mas- 
jidlarda, madrasalarda, olim-u fuzalolar, shayxlar va vazirlar 
xonadonlarida, saroylarda vujudga kelgan bo'lsa, keyinroq yirik 
shaharlarda vujudga keldi. Chunonchi, birgina Qurdoba (Ispa- 
niya) hokimi Al-Hakim kutubxonasidagi kitoblar ro‘yxatining 
o‘zi 44 jildni tashkil etgan. Xalifa al-Aziz xazinasida esa 120 
ming kitob saqlangan. Xolbuki, IX asrda Fransiyaning Kons- 
tans shahri kutubxonasida 356 jild, 1032-yili Benediktbeurend 
shahrida 100 dona, 1130-yili Bambergdagi soborda atigi 96 
dona kitob bo‘lib, ularning ham asosiy qismi diniy adabiyo- 
tlar edi2.
IX asrning oxiriga kelib, Eron, Movarounnahr va Xuroson 
mustaqillikka erishdi. Mustaqillikka erishgan musulmon davlatla- 
rida ham kutubxonachilikni rivojlantirishga alohida e’tibor berildi. 
Xususan, IX—X asrlarda Eron, Movarounnahr, Xuroson, Gur- 
ganj, G ‘azna, Kat, Marv, Hirot, Samarqand, Buxoro shahar- 
larida ham somoniy hukmdorlaming yirik kutubxonalari bor edi. 
Shuningdek, IX—X asrlarda musulmon mamlakatlarida davlat 
kutubxonalaridan tashqari, barcha fuqarolar foydalanishiga im- 
kon beriladigan kutubxonalar — «Xazinatul-hikma»lar soni ham 
ortib bordi. Kutubxonalar sonining ko‘payib borishi, shubhasiz, 
musulmon ziyolilarining intellektual salohiyatlari ortib borishi 
uchun real imkoniyat yaratdi.
О‘it a asr musulmon ziyolilari intellektual imkoniyatlarining 
ortib borishi bilan, ular nafaqat olam va Xudo borlig‘i, balki 
inson borlig‘i, xususan, uning xulq-atvori, xatti-harakatini 
o'zgartirishga, barkamol inson shaxsini shakllantirishga qaratil- 
gan g‘oyalarni bayon eta boshladilar. Shuning uchun ham IX— 
XII asr musulmon madaniyati, xususan, falsafasi barkamol 
inson shaxsini qaror toptirish, uning barkamolligi darajasini