O ’zbekiston respublikasi oliy va o ’rta maxsus ta'lim vazirligi nizomiy nomli toshkent davlat pedagogika universiteti

2- mashq.
Stoldan chetga chiqib qo’llar yuqoriga ko’tariladi. Bajarilishi;
-«Bahor valsi» musiqasi sadosi yordamida qo’llar gavda bilan birga o’ng va 
chap tomonlarga chayqaladi. SHu chayqalishda oldinga va orqaga egilinadi.
Bu kabi mashqlarni ko’plab keltirish mumkin. Lekin Jismoniy mashqlar uzoq 
davom etmasligi kerak. Jismoniy mashqlar o’tilayotgan mashg’ulot mazmuniga mos 
bo'Isa, maqsadga rnuvofiq bo’ladi. Bunda bolalarning yoshi ham hisobga uiiuadi.
Bolalar bog’chasi kun tartibida xilma-xil o'yinlarga alohida o ’rin beriladi. 
Vaqtdan to’laqonli foydalanish uchun tarbiyachi o’yinchoqiar va qo’llanmalarni 
oldindan tanlab qo’yishi, bolalarni bajarish ko’nikmalarini tarbiyalashi zarur.
Sayr qilish har tomonlama tarbiyaviy ishlar uchun keng imkoniyatlar beradi. 
Sayr chog’ida, tabiat va ijtimoiy hodisalar kuzatiladi, bolalarning mehnat va o’yin 
faoliyati, sport mashqiari uyushtiriladi.
3 
yoshdan 7 yoshgacha bo’lgan bolalarning ovqatlanishi. Maktabgacha ta'Iim 
muassasalarida butun ovqatlanishni tashkil etish bolalarda taomni eyishga ijobiy 
munosabatni yaratishga qaratilgan bo’lishi kerak. Muayyan vaqtda, 3,5-4 soat 
oralig’ida bolalarga mazali tayyorlangan, chiroyli tashqi ko’rinishga ega bo’lgan
44

---

laomlar beriladi. Ovqatlanish uchun zarur bo lgan hamma narsa oldindan layyorlab 
qo yiladi. chunki kutish ishtahani pasaytiradi, asab tizimini qo'zg'atadi. Stolni 
enaganning o'zi bezaydi, o'rta guruhdan boshlab esa bu ishda navbalchi bolalar f'aol 
ishlirok etadilar. Navbatchilikning tartibi va harakallarning xususiyatlari larbiyachi 
tomonidan puxta o’ylanadi va bc^lalar aniq ketma-kellikda tushunliriladi. Normal 
ovqatlanish jarayoni uchun osoylshta vaziyat katta ahamiyatga ega.
3 yoshdan 7 yoshgacha bo lgan bolalarda madaniv-gigienik ko'nikmalarni 
tarbiyalash. Butun maktabgacha yosh davomida madaniy-gigicnik ko'nikmalarni 
shakllanlirish yuzasidan 
katta 
ishlar olib 
boriladi. 
Harakatlar muvofiqligini 
rivojlantirishdagi, fikriashdagi ro'y bergan katta siljishlar bolalarning o'ziga-o'zi xizmat 
qilishi, navbatchilik, jamoadagi muloqot davrida zarur bo’lgan xilma-xil harakatlarni 
uddalashi uchun imkon beradi.
4 yoshga qadam qo'ygan bolalar qo'Marini to'g'ri yuvishni (qo'llarni bir-biriga 
ishqab sovun surish. sovunni yuvib tashlash va har bir barmoqni artish) ni. tish 
yuvishni (dastlab oddiy xo’l cho’tka bilan, 4 yoshdan boshlab poroshok bilan). 
ovqatdan keyin og'izni chayqashni. dastro'molchadan foydalanishni. slol atrofida 
o'zini madaniy tutish qoidalariga rioya etishni (qoshiqdan, sanchqidan foydalanishni, 
ovqatni to’kmaslikni) bilishi kerak. Bolalar o’yinchoqiarga ehtiyotkorlik bilan 
munosabatda bo'lishni. ozodalik va tartib saqiashni o'rganadilar.
5 yoshga qadam qo'ygan bolalar ancha mustaqil bo'lib qoladilar. ular endi sovun 
bilan ^uzlarini, bo'yinlarini, quloqlarini yuva oladilar, ancha puxtalik bilan kiyina 
oladilar, har bir harakatni bajarish tartibini biladilar. bir-birlarining tashqi 
ko'nnishlaridagi yoki atrofdagi nuqsonJarni seza boshlaydilar.
6-7 yoshli bolalar o'ziga o'zi xizmat ko'rsatishga doir barcha harakatlarni ancha 
tezroq va aniqroq bajara oladilar. Ular tez, toza, kiyimlarini, poini ho'I qilmasdan yuvina 
olishlari, puxta va tez kiyina olishlari, o'z tashqi ko'rinishlarini kuzatib borishlari kerak. 
Ovqatlanish ko'nikmalariga katta talablar qo'yiladi. bolalar sanchqi. pichoqdan to'g'ri 
foydalanadilar. tartibli ovqat eydilar. O'yin burchaklarini yig'ishtirish. navbatchilik 
turlari majburiyatlari va ko'nikmalari do'irasi kengayadi, navbatchilarning vazifalari 
murakkablashadi.
Madaniy gigienik ko'nikmalarni muntazam mustahkamlab borish kerak. Tarbiyaviy 
ishlar tizimining o'zgarishi, malakalarni shakllantIrish va ulardan foydalanishga 
e'tiboming yo'qligi ulaming tezda yo'qolishiga olib kelishi mumkin.
3 yoshdan 7 yoshgacha bo'lgan bolalar uchun Jismoniy mashqiar. Maktabgacha 
yoshdagi bolalar bilan ish olib borishda Jismoniy mashqiar katta o'rin tutadi. 3 yoshdan 
7 yoshgacha bo'lgan davrda bolalar tarbiyachi rahbarligida va mustaqil ravishda asosiy 
harakatlarni, sport mashqiarni egallagan, xilma-xil harakatli o'yinlarni o'ynashni 
o'rgangan bo'lishlari kerak. Bu keng dastur ishning xilma-xil vositalari va shakllaridan 
foydalangandagina bajarilishi mumkin.
Har kuni bolalar bir necha bor Jismoniy mashqiarni bajaradilar; ertalab gigienik 
gimnastika shaklida; haftasiga ikki marta Jismoniy tarbiya mashg'ulotlari tarzida 
bajaradilar, ularga turli xildagi saf tortishlar, umumiy rivojiantiruvchi mashqiar, asosiy 
harakatlar, harakatli o’yinlar kiradi. O'rta va katta yoshdagi bolalar bilan o'tirib 
bajariladigan mashqlardan Jismoniy tarbiya daqiqalari, mashg'ulotlar orasida Jismoniy 
tarbiya tanaffuslari o’tkaziladi. Sayr chog’ida sport mashqiari, harakatli o'yinlar 
uyushtiriladi, bolalarning kichik guruhlari bilan ish olib boriladi. Kunduzgi uyqudan
4S

---

keyin saf tortishlar, qayta saf tortishlar, raqs harakatlari, maroqli mashqiar bajarilib. ular 
chiniqtirish tadbirlari bilan qo’shib o’tkaziladi. Sayr chog’ida va xonada bolalarning turli 
qo'llanmalar va motorli o ’inchoqiar bilan mustaqil o’yinlari uyushtiriladi.
Maktabgacha ta'Iim bolalar muassasalarida jismoniy tarbiyaning quyidagi o’ziga 
xos vositalaridan foydalaniladi; 1) harakatli o’yinlar o’tkazilib, ularga eng ko’p o’rin 
beriladi; 2) asosiy gimnastika (asosiy harakatlar, umum rivojlantinivchi va saf tortish 
mashqlari); 3) sport mashqlari (konkida uchish, chang’ida yurish, suzish, velosipeda 
uchish); 4) bolalar turizmi.
Ko'rsalilgan vositalardan uyg'un birlikda foydalanish bar tomonlama jismoniy 
rivojianishni ta'minlaydi.