O ’zbekiston respublikasi oliy va o ’rta maxsus ta'lim vazirligi nizomiy nomli toshkent davlat pedagogika universiteti

3. Kuning birinchi va ikkinchi yarntida bolalar hayotini
tashkil etish
Bolalar hayoti kunning birinchi va ikkinchi yarmidagi kun tartibiga binoan 
tashkil eliladi. Buning uchun hamma 
гатит
shart-sharoitlarni yaratish zarur.
Kichik guruh bolalarining ko’p vaqti guruh xonasida o’tadi. YAxshi 
jihozlangan xona, o'yinchoq va qo’llanmalarni to’g’ri tanlash bolalarning toMaqonli 
hayot kechirishining asosiy sharti hisoblanadi. Guruh xonasidagi o ’yinchoqlar bu 
yoshdagi bolalarning 4-3 ta bo’Iib o ’ynashlarini e’tiborga olib joylashtirilishi, «Oila», 
«Bolalar bog’chasi» va shunga o’xshash o’yinlarni o’ynashlari uchun o ’yinchok. 
burchagi tashkil etilishi, unda yana qurilish matcriallari, harakatlanuvchi o'yinchoqiar 
ham bo’lishi kerak, qolgan o ’yinchoqlar, rasmiar shkatlarga bolalar bemalol oladi§an 
qilib joylashtirishi lozim. Xonada bolalarning polda mashina, aravachalarni beitialol 
yurgiza olishlari va yirik qurilish materiallari bilan o’ynashlari uchun ham joy 
ajratilishi kerak. Harakatlarni rivojiantiruvchi Jihozlar binoning maxsus xonalarida 
saqlanadi va jismoniy tarbiya mashg’ulotlaridagina olib chiqiladi. Maydonchaga qum 
yashiklari, bolalarning sakrashlari, tirmashib chiqishlari uchun kerakli Jixozlar, qorda, 
muzda uchishlari uchun chanalar qo’yiladi.
II kichik g uruh Moddiy muhit ikkinchi guruh bolalari uchun ham xuddi 
birinchi kichik guruhnikidek tashkil etiladi. Bundan tashqari kuzatish va mehnat 
uchun tabiat burchagiga akvariumda balik., to’rlarda kushlar va mayda hayvonlar 
joylashtiriladi. Guruh xonasidan kitob Javoni uchun joy ajratiladi. MTM 
maydonchasida sport o ’yinlari bilan shug’ullanish uchun maxsus joy bo’ladi, u 
kerakli anjomlar bilan jihozlab qo’yiladi: velosipedda uchish uchun yo’lka, 
tirmashib chiqish uchun jismoniy tarbiya narvonchalari, muvozanatni saqiash 
uchun ma'Ium balandlikda yotqizilgan g 'o ’la va shunga o ’xshashlar bo’ladi. Olib 
chiqilgan o ’yinchoqiami o ’ynash uchun maxsus stollar, o’rindiqiar, suv bilan 
o ’ynash uchun maxsus idish, qum yashigi bo’lishi kerak.
O ’rta guruh Guruh xonasi uxiash xonasi, xojatxona va echinish xonasiga ega 
bo’lishi kerak.
Guruh xonasi bir necha bo’limdan iborat bo’lishi kerak. Birinchi o ’yin 
bo’limida qo’g ’irchok. bilan o’ynash uchun hamma kerakli narsalar joylashtirilgan 
shkaf buladi. Ikkinchi uyin bo’limida kurilish materiallari qo’yiladigan shkaf va
168

---

ular bilan o’ynash uchunjoy ajratiladi. SHu xonaning yana birqismida bolalarning 
badiiy faoliyat bilan mustaqil shug’ullanishlari iichim kerakli materiallar qo’yiladi. 
Kitob burchagi va stol usti bosma o ’yini bilan shug’ullanishlari uchun o ’yin 
burchagida tinchroq joyni ajratish kerak. Tabiat burchagini derazalarga yaqinrokda 
joylashtirgan ma'kul. Xona amaliy san'at asarlari va ko’kalamzorlashtiruvchi 
o ’simliklar bilan bezatiladi.
Maydoncha boshqa maydonchalardan yashil, manzarali o’simliklar bilan 
to’silib, jismoniy mashqiar va sport ermak o ’yinlari uchun kerakli asboblar bilan 
jihozlanadi.
K atta guruh. O ’yin be’limlari bolalarning yoshiga mos holda, o’rta guruh 
xonasi kabi jixozlanadi. Guruh xonasida yana mashg’ulot o ’tkaziladigan bo’lim 
ajratiladi va u erga tarbiyachining stoli, ekran, shkaf, doska joylashtiriladi. Bola­
larning mustaqil o ’ynashlari uchun hamma kerakli materiallar ular bemalol 
foydalana oladigan qilib joylashtirilishi kerak (stollar, uyinchoqlar solingan 
qutichalar, vitrina shkafi, tokchalar va boshqalar). Tabiat burchagi, qo’l mehnati 
bilan shug’ullanadigan burchak, kitob burchagi, tasviriy faoliyat bilan mustaqil 
shug’ullanadigan burchak, musiqaviy faoliyat burchaklari bo’lishi kerak. Bulardan 
tashqari bolalar bemalol, erkin harakat qilishlari uchun kattagina bo’sh joy bo’lishi 
zarur. Maydonchada sport o ’yinlari, yugurish, sakrash, tirmashib chiqish, irg’itish 
uchun katta joy ajratiladi. Syujetli o ’yinlar uchun o ’yinchoqiar ham bo’ladi.
ТаууоНоу guruhi. Bu erdagi mashg’ulot o’tkaziladigan bo’limda katta 
gurdhdagi singari bolalar uchun ikki. kishilik stollar qo’yiladi. Guruh xonasidagi 
jihozlar zarurat tufayli shug’ullanganda o ’yinga joy bo’shatish maqsadida boshqa 
tomonga surib qo’yadigan qilib joylashtiriladi. Maydonchada sport o ’yinlari va har 
xil o ’yinlar uchun joy ajratiladi, guixona va poliz tashkil etilib, u erda bolalar 
o ’zlari gul va sabzavotlami etishtiradilar.
Bolalar hayotini tashkil etishga qo’yiladigan talablar. Running birinchi 
yaimida bolalar hayotini tashkil etish, bolalarning MTMda 9-10 soat bo’lishi kun 
tartibida belgilab qo’yilgan. Bunda ertalabki qabul muxim rol o ’ynaydi. 
Tarbiyachi bolalarning MTMdagi vaqti qiziqarli, sermazmun o ’tishini ta'minlaydi.
Buning uchun ertalab bolalarni ochiq chehra bilan kutib oladi, ota-onalari 
bilan xushmuomala, xayrixox munosabatda bo’ladi. Ertalabki qabul vaqtida ijodiy 
o ’yinning hamma turlari tashkil etiladi, tabiat burchagida kuzatish, bolalarning 
guruh xonasidagi, ovqat va mashg’ulotiardagi navbatchiliklari, nonushtadan oldin 
ertalabki gimnastikd va yuvinish tashkil etiladi. Nonushta vaqtida tarbiyachi 
bolalarning ovqatlanish madaniyatini nazorat qilib turadi.
Nonushtadan keyin dasturda ko’rsatilgan vaqt mobaynida mashg’ulot 
o ’tkaziladi. Mashg’ulotgacha va mashg’ulot o’rtasida o’yinlar tashkil etiladi. 
Qanday o’yin o’tkazilishi mashg’ulotning mazmuni va xususiyatiga bog’liq. 
Bolalar o’tirib shug’ullanadigan mashg’ulotdan oldin harakatli o’yinlar, jismoniy 
tarbiya 
va 
musiqaviy 
mashg’ulotdan 
oldin 
tinch 
o ’yinlar 
o’ynashadi. 
M ashg’ulotdan keyin sayr o ’tkaziladi. Tarbiyachi tevarak-atrofdagi tabiatni, 
kattalar mehnatini, ijtimoiy hayot voqealarini kuzatishni tashkil etadi. Harakatli
169

---

o'yinlar o ’tkazadi, mustaqil o ’yin o ’tkazishni taklif etadi. Mana shu vaqt ichida 
bolalarning mustaqil Taoliyatlari, mehnat, didaktik o'yinlar, ijodiy o ’yin turlari 
bilan shug'ulanishlari uchun katta c'tibor beriladi. Maqsadli sayriar uyushtiriladi. 
Sport o ’yinlari va mashqiar, Jismoniy dam olish va shunga o ’xshashlar bolalarning 
harakat faolligini o ’stirishga ham katta ahamiyat beriladi.
Bolalarning sayrdan qaytishlari, cchinib yuvinishlari, tushki ovqat va 
kunduzgi uyqu ham juda uyushqoklik bilan o’tishi kerak.
Kunning 
ikkinchi 
yarmida 
tarbiyachi 
bolalarni 
uyg’otib, 
faoliyatga 
kirishlarini ta'minlaydi va kechki nonushta tashkil etiladi. Keyin musiqaviy yoki 
jismoniy tarbiya m ashg’uloti o ’tkazilishi mumkin. Kechki sayrga quyidagilar 
kiradi: hamma ijodiy, didaktik o ’yinlar, tinch harakatli o ’yinlar, kuzatish, qo'l 
mehnati, bolalarning mustaqil tasviriy faoliyati, ko’ngil ochishlar (haftada bir 
marta). Running birinchi va ikkinchi yarmida bolalar hayotini tashkil etishga 
qo’yiladigan asosiy talab har bir bolaning mazmunli va qiziqarli faoliyat bilan 
shug’ullanishini, ularning har tomonlama rivojianishi va baxtii bolaligikni 
ta'minlashdir. 
,
SMunday qilib, kun davomida bolalar hayotini tashkil etishga quyidagi talablar 
qo’yiladi;
1. 
Bolalarning hamma faoliyat turlari bilan shug'ullanishlari uchun shart- 
sharoillar yaralish.
2. 
I lar bir yosh guruhda faoliyat turlarini almashtirib borish
3. 
Bolalarning harakat faolligini etarlicha ta'minlash. 
«
4. 
Mashg’ulot, o ’yin, mehnat, maishiy faoliyat o ’rtasida aloqa o’matish. ,
5. 
Bolalarning olgan bilim, malaka, ko’nikmalarini mustaqil faoliyatlarida 
qo'llay olishga o’rgatish.
6. 
Bolani faol bo’lishga, har doim biron narsa bilan mashg’ul bo’lishga 
o ’rgatish.
7. 
liar bir bolani ijobiy xoxish va qiziqishlarini diqqat bilan kuzatib borish va 
uning yanada rivojianishi uchun shart-sharoit yaratish.
H. 
Bolalarning butun faoliyatiga tarbiyachining rahbarligi.
9. Kun tartibiga qat' iy rioya qilish.