Obidjon karimov



Yüklə 1,65 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə15/48
tarix29.07.2023
ölçüsü1,65 Mb.
#137897
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   48
Mumtoz she\'riyat janrlari. Karimov O

(A. О ‘tar)
27


Demak, tarje’band (ar. banddagi takror) “asosan bir baytning har 
band ox?irida aynan takrorlanib kelishi bilan xarakterlanuvchi she’r 
bo‘lganligi uehun shu takrorlanuvchi bayt “vosita bayt”, “ bosh 
bayt”, “vosila bayt” deb yuritiladi va masnaviy shaklida (a-a,b-b,v- 
v) qofiyalanadi; Chunki bandlardagi boshlang‘ich b a n n in g qofiyasi 
a-a dir, navbatdagi baytlarda esa g ‘azallardagi qofiyalanish usuliga 
o ‘xshab faqat ikkinchi m isralar qofiyalanadi va ular oxirgi bosh 
baytgacha shu- holda davom etadi. Har band oxirida, m uayyan 
tarzda takrorlanib turuvchi baytda shoir aytmoqchi bo‘lgan g ‘oyaviy 
muddao, asosiy fikr ta ’kidlanadi va o ‘quvchining diqqati doim shu 
baytdagi xulosaga qaratib boriladi”.
“B adoye’ ul-Vasat” dagi tarje ’band (jami 7 band) 8 baytdan 
iborat bo ‘lib, har band oxirgi:
Yodingni qilay harifi majlis,
Fikringni etay ко ‘ngilga munis.
bayti takrorlanadi. T arje’bandning oxirgi bandidagi tarji’bayt 
(vosita bayt) dan oldin shoirning taxallusi ham b a’zida k o ‘rsatiladi, 
ba’zida ko ‘rsatilmaydi. A ytilganlarni to ‘liq anglash uchun, ushbu 
ta tje ’bandning birinchi va so ’nggi bandlarni qayd etamiz. Uning 
birinchi bandi:
Ey kiprigi neshu ко 'zi xunxor, 
-a
Jonim ni necha qilursen afgor. 
-a
La ’ling g ‘amidin ко ‘ngilda erdi, 
-b
H ar qonki sirishkim etti izhor. 
-a
Hayhotki, hajring ilgidindur 
-d
Jonim da alam tanimda ozor 
-a
Yuzingni ко ‘rib m eni ramida, 
-e
Ishq о ‘tig ‘a, bo ‘lg ‘ali giriftor. 
-d
Sen erdung majlisim harifi 
-j
Kim, yed i hasad spehri g ‘addor. 
-a
28


Yuz hasrat ila meni ayirdi 
- f
Vaslingdin, ayo, xujasta diydor. 
-a
Emdiki firo q aro tushubmen
-q
opguncha yana har if, yo yor. 
-a
Yodingni qilay harifi majlis 
- f
Fikringni etay ко ‘ngulga munis, 
- f
Uning so ’nggi (yettinchi) bandi:
Ey hushvari husn uzra hohim,
X o ‘blar bori hazratigda xodim.
Buzding bu ко ‘ngilni lajaram m u lk -
Vayron bo ‘lur, о ’Isa shoh zolim.
Har nechaki beinoyat о ‘lub,
Qilding meni begunoh mujrim.
Ummid budurki, yana tengri
Qilsa meni maqdamingg ‘a azim.
Iqbol kebi turub qoshingda,
Bo ‘Isam yana xidmatingg ‘a jozim.
Vaslingda g ‘azal tafakkur aylab,
Unilg'amen ushbu baytnikim.
Yodingni qilay harifi majlis,
Fikringni etay ко ‘ngulga munis.
Alisher Navoiyning “Navodirush - shabob” 
devonidagi 
tarje’bandda 8 band va har bir bandda 11 bayt bor. Demak, bu 
tarje’band 176 misrani o ‘z ichiga oladi. Mana shu tarje’bandning 
birinchi bandidagi birinchi, ikkinchi va so‘nggi bayti:
29


Jahon qasrig ‘adur suv uzra bunyod
C h u y o ‘q. bim yodi andin bo ‘Imog ‘il sho d
N e sh o d о 'Ig ‘av kishi bir qasridinkim
,
Oniy tengri yaratm ush m ehnat obod.
Baqosizdur ja h o n ra ’nosi Valloh,
Jahon r a ’nosi у о 'q kim mosivalloh.
Dem ak, birinchi bandning birinchi bayti masnaviy usulida 
(bunyod - shod) qofiyalangan. Ikkinchi baytning birinchi misrasi 
qofiyasiz, ikkinchi misrasi (obod) birinchi bayt misralari bilan 
qoyofadosh (bunyod shod, obod).
U chinchi, to ‘rtinchi, beshinchi, oltinchi, yettinchi, sakkizinchi, 
to ‘qqizinchi va o'ninchi baytning toq misralari qofiyasiz va ju ft 
misralari (bedod, sayyod, jallod, odamizod, p o ‘lad, bunyod, barbod, 
qasam yod) birinchi bayt misralari bilan qofiyadosh b o ‘lib keladi 
(bunyod, shod obod, bedod, sayyod, jallod, odamizod, p o ‘lad, 
bunyod, barbod, qasamyod). So’nggi o ‘n birinchi bayt misralari esa 
avvalgi baytlar misralaridagi ohangdosh so‘zlardan butunlay farq 
qiladigan (m ustaqil ravishda) m asnaviy usulida qofiyalangan 
(Valloh-m osivalloh). Demak, birinchi band qofiyasining sxemasi: 
a+a, b+a, v+a, g+a, d+a, e+a... Ikkinchi, uchinchi, to ‘rtinchi, 
beshichi, oltinchi, yettinchi, sakkizinchi band qofiyalari ham shu 
sxema asosida tuzilgan.
Am m o 
sh e’r 
bandlarining 
har 
birida 
boshqa-boshqa 
ohangdoshlik topilgan.
B undan tashqari bandlam ing har birida oxirgi bayt sifatida 
birinchi bandning so ’nggi bayti:
Baqosizdur ja h o n r a ’nosi Valloh,
Jahon ra ’nosi yo ‘q kim mosivalloh.
aynan takrorlanib kelaveradi. Bu bayt, birinchidan, she’r 
g ‘oyasini ta ’kidlasa, bo‘rttirsa, ikkinchidan, tarje’banddagi sakkiz 
bandni bir-biriga bog‘lovchi kom pozitsion vosita rolini bajaradi. 
Shu y o i bilan ham nisbiy m ustaqillikka ega b o ‘lgan sakkiz band 
birikib, yaxlit sh e’r - tarje’band paydo b o ig a n .
XX asr o ‘zbek shoirlari ham tarje’band janridan foydalanishgan.
30


Chunonchi, shoir Habibiy devonida:
Dilbarim bir dilbarkim dilrabolar dilbari,
Dilrabolar dilbari dildori, ya ’ni sarvari,
bayti bilan boshlanuvchi tarje’band bor. Bu tarje’band besh 
banddan tuzilgan, har bir bandda yetti bayt berilgan.
Tarkibband (ar.”bandni biriktirish”) - hajman g ‘azalga teng 
bo‘lgan va g ‘azal singari (a-a, b-a, d-a...) qofiyalanuvchi bandlardan 
tuzilgan she’r bo ‘lib, bunda har qaysi band oxiridagi ikki misra
mustaqil ohangdoshlikka ega bo‘ladi.
Misol:
Dahr bog ‘iki ja fo shoiridir har chamani, 
-a
Juz ja fo ahliga sanchilmadi oning tikani 
-a
Kimdakim dog 4 vafo ко ‘rsa, shahid aylamasa
-b
Lolasining ne uchun qongu bo ‘yahnish kafani 
-a
Poymol etmasa andinki kelur mehr isi, 
-d
Oyog
 ‘ 
ostinda nedin qoldi giyohi damani. 
-a
Sajhai xotiri р о к о ‘Imasa barbod andin, 
-e
Bas, ne sovrulmoq erurkim, kurar oning samani. 
-a
Rostlar bo ’Isa uning orasida barxurdor, 
-b
Javrdin, bas, nega bebarlik erur sarvi fani. 
-a
Gar yaqin ahlini M ansur kabi qatl etmas, 
-h
Bas, nedindur shajaru sunbuli - doru rusani? 
-a
Var komil axli j aloyi vatan ermas andin 
- f
Nega firoqdur ul akmali davron vatani? 
-a
Bahri urfon duri sayyid Hasan ulkim aflok 
-i
Yetti durji aro bir ко ‘madi andoq duri pok. 
-i
o ‘zaro qofiyalanadi 

Yüklə 1,65 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   48




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin