Ahil bo ‘Isa olov ichra ham inson,
Ahil kishilarga olov ham oson.
Noahil kishilar suhbatidan qoch,
Noahil suhbati yomondan yomon.
(Umar Xayyom)
0 ‘zbek mumtoz adabiyotida Alisher Navoiy va Bobur
ruboiyning eng yaxshi namunalarini yaratganlar.
Navoiy va Zahiriddin Muhammad Boburdan keyin o ‘zbek
mumtoz adabiyotida Poshshaxo‘ja, Munis, Ogahiy, Uvaysiy, Komil
Xorazmiy, Muqimiy kabi shoirlar ruboiy ijod etdilar. Navoiy va
56
Bobur ruboiylari bu shoirlar uchun m ahorat maktabi b o ‘lib xizmat
qildi. Ruboiyda odatda shoiming boy turmush tajribalari natijasida
paydo b o ‘lgan xulosalar aks etadi. Ma'lumki, pand-nasihatlar aksar
hollarda yoshlarga qarata aytiladi. Shoir o ‘z boshidan o ‘tkazgan
hayot hodisalari asosida yoshlarga u yoki bu masalani ibrat qilib
ko‘rsatadi.
M unis esa bir ruboiysida keksalarga nasihat qiladi, qariyalar
axloqi uchun zarur bo‘lgan fikrlami aytadi. Klassik she'riyatimizga
nazar tashlasak, ruboiylami ko‘proq atoqli shoirlar yozganini
ko‘ramiz. Bu hoi ruboiyning g ‘oyaviy-tematik jahatdan murakkab
shoirdan katta she'riy mahorat talab etadigan lirik jan r ekanini
k o ‘rsatadi. Ularning ko‘pchiligi barmoq vaznida yoziladi. Endi
ruboiy v a sof turkiy to ‘rtliklar umumiy xususiyatlariga ega bo‘la
boshladi.
Adabiyot vakillaridan M .Shayxzoda, Habibiy, Ramz Bobojon,
Sh.Shomuhamedov, T.YoMdosh va boshqa shoirlar yaratgan eng
yaxshi ruboiylar mavjud.
Turkiy xalqlar adabiyotining eng ajoyib she'riy shakllaridan biri
tuyuq bo ‘lib, o ‘zbek adabiyoti tarixida uning yuzlab namunalari
yaratilgan. Tuyuq so‘zi tuslash va tuymoq ma'nosini bildiradi.
Tuyuq so ‘zi adabiy termin sifatida XIV asr oxiri va XV asr
boshlarida
ishlatila
boshlangan.
Bu
hoi
mazkur janm ing
poeziyamizda o ‘sha davrlarda to ‘la shakllanganligidan dalolat
beradi.
Tuyuqning kelib chiqishi xalq poetik ijodiga borib taqaladi.
Alisher Navoiy tuyuq yozish qonun-qoidalarini nazariy jihatdan
asoslab
bergan
hamda
amaliyotchi
sifatida
uning
yuzlab
namunalarini yaratgan. Navoiy lirik merosidan o ‘n uchta tuyuq
o ‘rin olgan. Alisher Navoiy adabiyotimiz tarixida tuyuqning
birinchi nazariyotchisi sifatida ushbu she'riy shaklning asosiy
xususiyatlarini «Mezon ul-avzon»da quyidagicha ko‘rsatadi: «Yana
turk ulusi, bataxsis chig‘atoy xalqi aro shoye' avzondurkim, alar
surudlarin ul vazn bilan yasab, majolisda ayturlar. Birisi
tuyuqdirkim, ikki baytqa muqarrardur va sa'y qilurlarkim, tajnis
ayti!g‘ay va ul vazn ramali musaddasi mahsurdur, mundoqkim,
57
|