Obidjon karimov

Nimaiki olib kelgan bo ‘Isalar, о ‘sha uning ta'rixidir.
Baytdagi ishoraga ko ‘ra, zolimning boshidan muddao 
so'zidagi bosh harf 
dir, uning qiymati 900 ga teng. Demak, bu 
voqea xijriy 900- (milodiy 1495-) yilda sodir bo ‘lgan.
Shoir Durbek «Yusuf va Zulayho» dostonining muqaddimasida 
dostonning yozilish tarixini bunday ko ‘rsatadi;
«Zot» edi ta'rix taqi «he»yu «dol»,
M uddati xijratdin o ‘tub mohu sol.
Bu yerda asarning yozilishi ta'rixi 
harflarining qiymati bilan 
berilgan bo ‘lib, u 812- (1409-milodiy) y ilg a to ‘g‘ri keladi.
Yuqorida keltirilgan misollardan shuni ko‘rish mumkinki, ta'rix 
bir so ‘zda, so‘zdagi bir yoki bir necha harfda berilishi mumkin. 
Lekin 
hamm a vaqt ham ta'rix 
bunday oson y o ‘l 
bilan 
berilavermaydi.
Ba'zan shunday hollar ham bo‘ladiki, bir jum la, bir so‘z va 
harflardan ta'rix moddasi chiqmaydi. Bunday vaqtda ba'zi harflar 
yoki ayrim so‘zlami chiqarib tashlash yoki qo‘shish, bir tildagi 
so‘zning ikkinchi tildagi ekvivalentini olish y o ‘li bilan ta'rix 
moddasi chiqariladi.
Masalan, «Ta'rixi kasira» asarining muallifi Mir Said Sharif 
Abulqosim Bobir vafotiga shunday ta'rix yozgan:
Har kaski zi-ta'rixi vafotash pur sad,
Bar go ‘yiki sar nihod shohe Bobirxon.
Mazmuni:
Kimki uning vafoti ta'rixini so ‘rsa,
Degilki, boshini qo ‘yd i shohe Bobirxon.
69

---

Baytda ta'rix m oddasi «Shoh Bobirxon» 
so‘zi b o ‘lib,
«boshini qo‘ydi» so ‘zi esa isqot (chiqarib tashlash)ga ishoradir. 
«Shoh Bobirxon» so‘zi abjad hisobida 1162 ga barobar. «Boshini 
qo‘ydi» ishorasiga k o ‘ra «shoh» so‘zining bosh harfi «Sh» (o1) ning 
qiymati 300 chiqarib tashlansa, 862 (1458) qoladi. Bu Abulqosim 
Bobir vafot etgan yildir.
U baydulla Solih o ‘g ‘li Zavqiy o ‘zining «Hajvi Yigchi eshon» 
satirasida Dukchi eshon isyoni ta'rixini bunday bergan: