Odam genetikasi

bo‘linishgacha 
va 
bo‘Iinish 
davridan iborat. Bo‘linishgacha bo‘lgan davr -
interfaza,
somatik hujayralaming bo‘linish davri -
mitoz 
deb ataladi. 
Inter­
faza 
hujayra hayot siklining 90% vaqtini egallaydi va uch davrga 
bo‘linadi. Ular 
sintezlanishgacha, sintezlanish 
va 
sintezlanishdan
keyingi 
davrdan iborat. Sintezlanishgacha bo‘lgan davr G1 harfi bi­
lan ifodalanadi. G 1 davrida hujayra o ‘sadi, yadrocha shakllanadi, 
sitoplazmadan yadro tomon 90% gacha oqsil o ‘tadi. Azotli asoslar, 
uglevodlar, fosfat kislotalar ko‘plab sintezlanadi. Hujayrada ixtisos- 
lashish differensiyallanishi amalga oshadi.
Sintezlanish davri S harfi bilan belgilanib, unda DNK reduplikatsi- 
yalanishi ro‘y berib, miqdori ikki marta ortadi. Shu bilan birga RNK 
va oqsil molekulalari ham sintezlanadi, sentriolalar ikki hissa ortadi. 
Sintezlanishdan keyingi davr G2 harfi bilan belgilanib, bu davrda ham 
RNK va oqsil sintezi davom etib, hujayra bo‘linishga tayyorlanadi. Bu 
tayyorlanish interfazaning boshiga nisbatan oxirida sitoplazma hajmini 
ikki marotaba ortishi, ayniqsa, mikronaychalar hosil bo‘lishi uchun 
zarur bo‘lgan tubulin oqsili ko‘plab sintezlanishi bilan izohlanadi.
Mitoz 
bo‘linish bir-biri bilan b o g iiq bo‘lgan to‘rt fazadan iborat. 
Bular profaza, metofaza, anafaza, telofazadir (
7-rasm
).
Profazada 
xromatidlar spirallashadi va ulaming qo‘shqavatli xro- 
motidlari yorug‘lik mikroskopida ko‘rinarli holatda o‘zaro sentro- 
meri bilan birlashgan holatda bo‘ladi. Yadro qobig‘i parchalanib, 
karioplazma sitoplazma bilan aralashadi. Sentriolalar ikkiga bo‘linadi 
va ikki qutb tomon harakatlanadi. Ular o‘rtasida axromatin iplar - mik­
ronaychalar hosil bo‘ladi. Xromosomalar yadro bo‘yicha keng tarqa- 
ladi. Yadrochalar parchalanib ketishi bilan profaza tugallanadi.
Metofazada 
mikronaychalar shakllanishi tugallanadi. Xromoso­
malar hujayraning ekvatoridan bir qator bo‘lib o‘rin oladilar. Har bir
31

---

xromosoma bitta axramatin ipiga o‘z sentromeri bilan birikadi. Meto- 
faza eng qisqa muddatli faza hisoblanadi.
Anafazada 
xromosoma xromatidlarini birlashtirib turuvchi bel- 
bog‘ uziladi, xromosomalar bir-biridan tamomila ajraladilar. Xromo­
somalaming sentromeriga birikkan axromatin iplari - mikronaycha- 
lar qisqarishi tufayli ular qutblar tomon tarqala boshlaydi. Xromo­
somalaming qutblarga tarqalishi tugallangandan so‘ng, ulaming soni 
bo‘linishgacha bo‘lgan ona hujayraning xromosomalar soniga tengla- 
shadi. Masalan, ona hujayrada 46 ta xromosoma b o isa, anafazaning 
ikki qutbidagi xromosomalar ham 46 tadan boiadi.
Telofazada 
xromosomalar qutblarga to‘planib, spirallar yoyila 
boshlaydi. Ular ingichkalashib, mikroskopda ko‘rinmaydigan holatda 
boiadilar. Yadro q o b ig i hosil boiadi, yadrocha qayta shakllanadi.
7-rasm. Hujayraning mitoz bo ‘linishi.
Telofazaning oxirida sitoplazmaning ikkiga ajralishi kuzatiladi. 
Bu jarayon plazmatik membrana o‘rtasida botiqlik paydo b o iib , asta- 
sekin torayishi natijasida ro‘y beradi.
Shunday qilib, mitoz boiinishda bitta ona hujayradan ikkita qiz 
hujayra hosil b oiadi. Mitoz yadroning boiinishi - kariokinez va si­
toplazmaning boiinishi - sitokinezdan iborat.
32

---

2.2.