Odam genetikasi

II BOB.
ODAM IRSIYATINING MODDIY ASOSLARI
Tayanch tushunchalar: mitotik sikl, mitoz, kariokinez, sitoki-
nez interfaza, profaza, metafaza, anafaza, telofaza, xromosoma,
sentromera, metatsentrik, submetatsentrik, akrotsentrik, telotsentrik,
proksimal, distal, ju ft xromatid, xromonema, xromomeralar, ge-
teroxromatin, euxromatin, DNK, RNK, nukleotid, dezoksiribonuk-
leotid, adenin, guanin, sitozin, timin, uratsil, komplementarlik, DNK
replikatsiyasi, konservativ, yarimkonservativ, dispersion, kariotip,
diploid, gaploid, gomologik xromosomalar, amitoz, endomitoz, poli-
teniya. Meyoz, reduksion, ekvatsion, leptonema, zigonema, paxinema,
diplonema, diakinez, k o n ’yugatsiya, sinapsis, krossingover, xiazma,
interkinez, gametogenez, spermatogenez, oogenez, bo ‘linish, o'sish,
yetilish va shakllanish, goniylar, spermatagoniy, oogoniy, spermatotsit
I, ootsit I, spermatotsit P, spermatida, spermatozoid, spermatogenez,
ootsit P, birinchi tartibli yo ‘naltiruvchi tana, ootida, ikkinchi tartibli
у о ‘naltiruvchi tana, tuxum.
2.1. 
Hujayra sikli. 
Barcha tirik mavjudotlar singari odam irsi- 
yatining moddiy asoslari b o iib xromosomalar, ulardagi nuklein kis- 
lotalar, genlar hisoblanadi. Biroq ana shu genlar odam gavdasining 
tuzilishi va turli-tuman belgi-xossalarining rivojlanishiga to‘g ‘ridan 
to‘g ‘ri ta’sir etmaydi. Gen bilan belgi orasidagi aloqa juda murakkab.
Irsiy belgi-xossalaming moddiy asoslari ko‘payish orqali av­
lodlarga beriladi. Ko‘payish esa erkak, ayol jinsiy hujayralaming 
qo‘shilishi, ya’ni urugianishi bilan aloqador. Boshqa tirik mavjudot­
lar kabi odam tanasi ham hujayralardan iborat. Odamning o ‘rtacha 
umri 70 yosh boisa, uning tanasidagi ayrim hujayralaming, masalan, 
eritrotsitlaming umri 120 kungacha davom etadi. Binobarin, odam 
organizmining yashashini ta’minlash uchun uning tanasida o ‘z um- 
rini tugatgan hujayralar o ‘miga yangilari paydo b o iib turishi shart. 
Odamda muskul hujayralari, eritrotsitlar voyaga yetgandan so‘ng 
umuman boiinm aydi. Ichak epiteliysi, teri, o‘pka va boshqa a’zolar 
hujayralari butun hayoti davomida tinmasdan boiinib turadilar.
30

---

Hujayraning hayot sikli deganda bir bo‘linishning oxiridan ikkinchi 
bo‘linishning oxirigacha bo‘lgan davr tushuniladi. Hujayra sikli orga­
nizm to‘qimalarining xiliga qarab turlicha davomiylikka ega. Masalan, 
odamda leykotsit hujayralaming hayot sikli 3-5 sutka, teri epiteliy hu- 
jayralarida 20-25 sutka, ko‘zning shox parda hujayralarida 2-3 sutka, 
ilik hujayralarida 8-12 soat davom etadi. Odam hujayralarining hayot 
sikli boshqa eukaroit organizmlamikiga o‘xshash: