Odam genetikasi

).
14-rasm. Erkak (spermatogenez) va ayol (oogenez) jinsiy huj ay -
ralari rivojlanishining solishtirma sxemasi. Hujayralarda
bir ju ft xromosomalar tasvirlangan.
Shakllanish
bosqichida hujayralar va xromosomalar miqdori 
o‘zgarmaydi. Bu bosqichda 4 spermatidlaming hujayra tuzilishida mor­
fologik jihatdan o‘zgarishlar - dum shakllanishi ro‘y berib -
spermato­
zoidlar
rivojlanadi. Erkak jinsiy hujayralari alohida-alohida bo‘lmay, ular 
sitoplazmatik ko‘priklar orqali birlashib, guruh-guruh holatda boiadi.
44

---

Sitoplazmatik ko‘prik orqali birlashish spermatogoniylar, sper- 
matatsitlar va spermatidlarda bo‘lib shakllanish bosqichida spermato- 
zoidlar ana shu ko‘priklardan xalos bo‘ladilar. Odamlarda bir kunda 
spermatazoidlar 108 miqdorgacha ajralishi mumkin.
Ovogenez.
Ayollarda jinsiy hujayralar - gametalaming hosil 
boiishi ovogenez deyiladi. Ularda jinsiy hujayralar tuxumdonda 
rivojlanadi. Spermatogenezdan farq qilib ovogenezda uch bosqich -
ko‘payish, o ‘sish, yetilish kuzatiladi.
K o‘payish
bosqichi qiz bolaning hali homilalik davrida boshla- 
nadi. Oogoniy qiz bola tug‘ilganida to‘xtaydi.
0 ‘sish
bosqichi ovogenezda uzoq muddatli bo‘lib, meyoz 
boiinishga tayyorgarlikdan tashqari zigotaning boiinishi uchun 
zarur boigan ozuqa zaxirasi to‘plashini ham qamrab oladi. 0 ‘sish 
bosqichiga o ig an oogoniy birlamchi tartibli ootsit hujayralami hosil 
boiishi bilan tugallanadi. Ootsitlami tuxumdonning follikulyar hu­
jayralari o‘rab turadi. Ozuqa zaxiralarini to‘plash ikki fazada ya’ni 
oz o‘sish va ko‘p o‘sish fazalarida amalga oshadi. Oz o‘sish fazasida 
ko‘p miqdorda har xil tipdagi RNK lar hosil boiadi. RNK zaxirasini 
hujayrada ko‘plab to‘planishi ribosomal RNK sintezlovchi DNK ning 
maxsus genlar nusxasini ortishi bilan izohlanadi.
Ko‘p o‘sish bosqichida sitoplazmada ozuqa moddalaming 
ko‘payishi kuzatiladi. Natijada birlamchi tartibli ootsit hujayralarini 
bir necha follikulyar hujayralar o ‘rab turadi.
Yetilish
davri birlamchi tartibli ootsit hujayralar meyoz boiinishga 
o‘tadilar. Meyozning reduksion boiinishida bir yirik va bir mayda 
(yo‘naltiruvchi tana) hujayra hosil boiadi. Meyozning ekvatsion 
boiinishida esa bitta o‘zida sitoplazmadagi barcha ozuqani to‘plagan 
yetilgan tuxum hujayra va bitta mayda hujayra (yo‘naltiruvchi tana) 
hosil boiadi. Birlamchi tana hujayra ham ikkita tana hujayraga 
boiinadi. Shunday qilib, ovogenezda meyoz boiinish oqibatida bit­
ta yirik tuxum hujayra va uchta mayda hujayra (yo‘naltiruvchi tana) 
rivojlanadi. Mayda hujayralar (yo‘naltiruvchi tana) meyozda reduk- 
siyaga uchraydi.
Meyoz boiinish natijasida bitta gaploid to‘plamli xromosomalarga 
ega voyaga yetgan tuxum hujayra va uchta yo‘naltiruvchi tana hujay­
ralari hosil boiadi. Yo‘naltiruvchi tana hujayralari tezda yemiriladi.
45

---

Yetilish bosqichi tuxum hujayraga spermatozoid kirgandan so‘ng 
ham davom etadi.
Ayollarda ovogenez davriy b o iib , har 28 kundan keyin takrorla- 
nadi. Bu davriy jarayon tuxumdon ishlab chiqaradigan gormonlar-es- 
trogen va progesteron orqali boshqariladi. Bu gormonlaming ajralishi 
esa gipofiz gormoni gonadotropin orqali boshqariladi.