Odam genetikasi

3.2. 
Monoduragay irsiylanish. 
Duragaylash uchun tanlangan ota- 
ona organizmlari birgina qarama-qarshi belgisi bilan farqlansa, ular- 
dan hosil bo‘lgan duragaylami monoduragaylar deb ataladi. Mendel 
tajribalarida no‘xat o ‘simligining doni tekis va bujur, doni sariq va 
yashil, gul tojbarglari qizil va oq, poyasi uzun va kalta boshqa qarama- 
qarshi belgili xillarini chatishtirib, ulardan olingan duragaylaming bir 
necha avlodida mazkur belgilarning irsiylanishi o ‘rganildi. Mendel 
olib borgan tajribalarining birida doni sariq va yashil b o ‘lgan xillarini 
chatishtirdi. Olingan duragaylaming birinchi avlodida duragaylar- 
ning doni sariq rangda ekanligi m a’lum b o id i. Mendel birinchi avlod 
duragaylaming rivojlangan belgisini 
dominant,
rivojlanmagan - ya- 
shirin belgisini 
retsessiv
deb nomladi.
Birinchi avlod duragaylaming hammasida rangi bir xil sariq 
b o ‘lganligini e ’tiborga olib, Mendel 
«birinchi avlod duragaylaming
bir xillik qonunini»
kashf etdi. Bu Mendel tomonidan ochilgan irsi­
yatning 
birinchi qonuni
sanaladi. Mendel o ‘z tajribasini davom et- 
tirib, birinchi avlod duragaylami o ‘zaro chatishtirdi. Duragaylaming 
ikkinchi avlodi tekshirilganda ulaming to ‘rtdan uch qismi sariq donli, 
to‘rtdan bir qismi yashil donli ekanligi m a’lum boidi. Mendel tajriba­
larida mana shunday duragaylaming ikkinchi avlodida 478 o ‘simlik 
olingan. Ulaming 355 tasi sariq, 123 tasi yashil donli b o ig an . Bu 
sariq va yashil donli o ‘simliklaming ikkinchi avlodidagi o ‘zaro nis- 
bati 3:1 gayaqin ekanligini ko‘rsatadi.
Duragaylaming ikkinchi avlodida o ‘rganilayotgan belgi bo‘yicha 
xilma-xillik ro‘y berishi, boshqacha aytganda, dominant belgili 
o ‘simliklar bilan bir qatorda retsessiv belgili o ‘simliklaming rivojla-
55

---

nishi va ulam ing o ‘zaro 3:1 nisbatda bo‘lishi Mendel tomonidan ix- 
tiro qilingan irsiyatning