Odam genetikasi

ikkinchi qonunidir.
U fanda 
«ikkinchi avlod
duragay laming xilma-xillik berishi va ular nisbatining 3:1 sxema-
da bo‘lishi»
deb ataladi.
M endel tomonidan kashf etilgan irsiyatning birinchi va ikkinchi 
qonunlari odam lar nikohida ham o ‘z tasdig‘ini topadi. Chunonchi 
nikohlangan erkak va ayolning birining qoshi ayri-ayri, ikkinchisiniki 
bir-biri bilan q o ‘shilgan holda bo‘lsa, ulam ing farzandlarining qoshi 
ayri-ayri b o ia d i. Binobarin, qoshning ayri-ayri holatda ekanligi 
dominant, bir-biri bilan birlashganligi retsessivdir. Mabodo shunday 
belgili ikki notanish oilaning o ‘g ‘il va qizlari o ‘zaro nikohlansalar, 
nevaralarining 3/4 tasida qoshlar ayri-ayri, 1/4 tasida esa bir-biri bilan 
q o ‘shilgan holatda b o ia d i. Xuddi shunday holat qalin labli va yupqa 
labli erkak va ayollam ing nikohi va ulaming o ‘g ‘il va qizlarining 
b o ig a n nikohida ham kuzatiladi. Bunda qalin lab dominant, yupqa 
lab esa retsessiv belgi hisoblanadi.
M endel nim a sababdan ikkinchi avlod duragaylari xilm a-xillik 
beradilar va ularda dom inant va retsessiv belgili individlarning 
nisbati 3:1 sxem ada b o ia d i, - degan m uam m oni hal etish uchun 
o ‘z davrida gam etalar sofligi ilmiy faraz (gipoteza)ini ilgari surdi. 
Bu faraz hali fanda hujayraning m itoz va meyoz b o lin is h i k ash f 
qilinm asdan ancha ilgari surilganligini ta ’kidlab o li s h joizdir. 
M azkur ilm iy farazga binoan har bir organizm jinsiy hujayralarida 
ota-ona belgi-xossalarini avloddan-avlodga olib o ‘tuvchi irsiyat­
ning m oddiy asoslari b o ia d i. Irsiyatning bunday asoslarini M en­
del lotin alifbosi harflari bilan ifodalashni lozim topdi. D om inant 
belgining m oddiy irsiy asosini bosh harf, retsessiv belgining m od­
diy irsiy asosini esa kichik h a rf bilan ifodalash kerakligini qayd 
qildi.
M asalan, odam da labning q a lin lig i-A , yupqaligi - a bilan ifoda 
qilinadi. M a’lum jin siy usul bilan k o ‘payadigan o ‘simliklar, hay- 
vonlarning yangi nasli ota-ona organizm larining chatishishidan, 
y a ’ni ota-ona jin siy hujayralarining o ‘zaro q o ‘shilishidan paydo 
b o ia d i. Jinsiy hujayralar m eyoz b o lin is h orqali rivojlanganliklari
56

---

sababli ularning har birida xrom osom alam ing gaploid to ‘plami, 
y a ’ni irsiy om illam ing yarm i b o ‘ladi. U m g ‘langan tuxum hujayra- 
da esa, xrom osom alam ing diploid to ‘plami b o ‘ladi. X ulosa qilib 
aytganda, har bir o ‘sim lik, hayvon, odam organizm ida belgi-xos- 
salardan tashqari avloddan-avlodga olib o ‘tuvchi irsiyatning m od­
diy asoslari - om illar m avjud. G enetikada organizm lam ing tashqi, 
ichki belgi-xossalarining m ajm uasini