Odam genetikasi
Yüklə 40 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
2.4.
Meyoz. Meyoz jinsiy yo‘l bilan ko‘payadigan organizmlarda uchraydi. Meyoz bo‘linishda xromosomalari diploid to‘plamga ega hujayralardan gaploid to‘plamli xromosomalari bor gametalar rivoj- lanadilar. Meyoz gametogenez - jinsiy hujayralaming rivojlanish ja- rayonida kuzatiladi. Meyoz ketma-ket keladigan ikki: reduksion va ekvatsion bo‘linishdan tashkil topadi. Ulaming har ikkisida ham pro- 40 faza, metafaza, anafaza, telofazalar mavjud. Shu sababli reduksion va ekvatsion bo‘linish fazalarini farqlantirish maqsadida reduksion bo‘linish fazalari oldiga I rim raqami, ekvatsion fazalari oldiga esa II raqami yoziladi. Meyoz xuddi mitoz singari interfazadan boshlanadi. Meyoz bo‘linishning I profazasi ayniqsa juda muhim sanaladi. Chunki u uzoq muddatli murakkab jarayonlami qamrab oladi. I profazada ikkita xro- motiddan iborat bo‘lgan xromosomalar har biri spirallasha boshlaydi, yo‘g ‘onlashadi va kattalashadi. So‘ngra bolaga ota va onadan o ‘tgan har bir juft xromosomalar uchlari bilan bir-birlariga yaqinlashadilar, key in uzunasiga yopishib yonma-yon joylashadilar. Shunday holat xromosomalar tetradasi deb nomlanadi. Gomologik juftli xromoso malaming o ‘zaro uzunasiga yopishishi konyugatsiya hodisasi de- yiladi. Ba’zi vaqtlarda konyugatsiyalashgan xromosomalar bir-biri bilan o ‘z xromotidlarining o‘xshash qismlari bilan almashinadilar. Bu hodisa 13-rasmda. aniq ko‘rsatilgan. Gomologik juft xromoso malaming ayrim qismlari bilan o ‘zaro almashinuvi xromosomalar chalkashuvi yoki krossingover hodisasi deb ataladi. Krossingover hodisasi genlaming, ularning ta’sirida rivojlanadigan belgilaming birikkan holda irsiylanishida va duragaylar avlodida yo ota yoki ona belgilarinigina emas, balki ulaming ayrim belgilarini o‘zida mujas- samlashtirgan organizmlar rivojlanadi. I profazada krossingoverdan tashqari mitozning profazasiga o‘xshash yadro qobig‘i parehalanadi, yadrochalar yo‘qoladi, sentrio lalar ikki qutbga yo‘naladilar. I metafazada xromosomalar juft-juft holatda hujayraning marka- ziy qismiga to‘planadilar. I anafazada esa juft-juft xromosomalar o ‘z sentromeralarini saqla- gan holda ikki qutb tomon harakatlanadilar. I telofazada xromosomalar soni ikki marta kamaygan holda bo‘ladi. Masalan, I profazada krossingoverdan oldin odam hujayrasi 46 juft xromatidlar bo‘lgani holda, I telofazada ikki marta kam 23 juft bo‘ladi. 41 |