Odam va uning salomatligi 8 B. Aminov, T. Tilavov, O. Mavlonov
Yüklə 3,48 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 4- §. Organizm va tashqi muhit
- Organlar sistemasi.
|
Organlar.
Ma’lum funksiyani bajarishga moslashgan turli xil hujayralar va to‘qimalar to‘plami organni tashkil qiladi. Har bir 12 Ø Ø Ø Ø Ø 4- §. Organizm va tashqi muhit organ odam organizmi uchun muhim bo‘lgan aniq bir vazifani bajaradi. Masalan, yurak organizmda qon aylanishini ta’minlaydi. O‘pkalardagi alveolalarda gaz almashinuv jarayonining o‘tishi orqali organizmning barcha hujayra va to‘qimalari kislorod bilan ta’minlanadi. Buyraklar esa organizmda moddalar almashinuvi natijasida hosil bo‘lgan qoldiq moddalarni qondan ajratadi. Organlar sistemasi. Bir xil vazifani bajaruvchi bir nechta organlar majmuasi organlar sistemasi deb ataladi. Masalan, nafas olish organlari sistemasi: burun, halqum, hiqildoq, traxeya, bronxlar hamda o‘ng va chap o‘pkalardan tashkil topgan. Organizm. Yuqorida aytilganlardan ma’lumki, odam organiz- mi murakkab biologik sistema bo‘lib, u hujayralar, to‘qimalar, organlar va organlar sistemasidan tashkil topgan. Organizm nechog‘liq murakkab tuzilganligiga qaramay, uning barcha to‘qima va organlari bir-biri bilan uzviy bog‘langan holda ishlaydi. Bu bog‘lanish nerv va gumoral yo‘l bilan boshqariladi. Shuning uchun odam organizmi, uning barcha hujayra, to‘qima va organlari bir butun deb ataladi. 1. Epiteliy to‘qima odam tanasining qaysi qismlarida joylashgan va qanday shakllarda bo‘ladi? 2. Biriktiruvchi va muskul to‘qimaga nimalar kiradi? 3. Nerv to‘qimasi qanday hujayralardan tashkil topgan? 4. Organ nima? 5. Organlar sistemasi haqida nimalarni bilasiz? Orol fojiasi, magnit bo‘ronlari Òirik organizm ma’lum bir joyda yashar ekan, unga o‘sha joy- ning harorati, namligi, atmosfera bosimi, yorug‘ligi, radiatsiyasi, havosi va boshqa omillari ta’sir qilib turadi; har bir hayvon uzoq yillardan beri ma’lum bir joyda yashab kelganligi tufayli uning organizmi o‘shanga xos sharoitni talab qiladi. Mashhur fiziolog olim I. M. Sechenov bu borada: „Biron tirik organizm tashqi muhitsiz yashay olmaydi“, degan edi. Òashqi muhit omillari organizmga sezgi organlari (teri, eshitish, ko‘rish, hid bilish, ta’m bilish) orqali ta’sir etib, markaziy nerv sistemasida bu ta’sirlar analiz va sintez qilinadi. 13 Undan keyin ta’sir barcha to‘qima va organlarga berilib, ulardagi fiziologik jarayonlar muayyan sharoitga moslashadi. Yuksak darajada rivojlangan hayvonlar organizmida tashqi muhitning noqulay ta’siriga qarshi to‘qima va organlarning fiziologik faoliyati doimiy bo‘lishini ta’minlovchi moslanishlar vujudga kelgan. Bunday barqaror ko‘rsatkichlarga: tana haroratining doimiyligi, qon va to‘qima suyuqligining osmotik bosimi, ular tarkibidagi kaliy, natriy, kalsiy, xlor ionlarining va qonda qand miqdorining doimiyligi kabilar kiradi. Òashqi muhitning iqlim sharoitidan tashqari, odam organiz- miga havo, suv, tuproq hamda oziq mahsulotlari tarkibidagi kimyoviy moddalar ham ta’sir ko‘rsatadi. Òurg‘unlik yillarida qish- loq xo‘jaligida kimyoviy moddalar haddan tashqari ko‘p qo‘llani- lishi tuproq va suvning kimyoviy tarkibi buzilishiga olib keldi. Bu esa, o‘z navbatida, poliz va sabzavot mahsulotlarining, hatto chorva mollari mahsulotlarining ham sifati buzilishiga sabab bo‘ldi. Bundan tashqari, har xil ishlab chiqarish korxonalaridan, transport vositalaridan ajraladigan zaharli chiqindilar ham tashqi muhitni ifloslantiradi. Yüklə 3,48 Kb. Dostları ilə paylaş:
|