Odlar Yurdu Universitetinin «Mülki hüquq» kafedrasının baş müəllimi T. Feyzullayeva Sabir Salman oğlu Allahverdiyev. Azərbaycan Respublikasının m ülki hüququ. ILL cild. IV kitab dərs

§  10.  Patent hüquqlarının  pozulmasına 

görə cinayət məsuliyyəti

Patent  hüquqları  qanunla  mümkün  pozuntulardan  müdafiə  olunur.  Belə  po­

zuntular  iki  əsas  növə  bölünür:  mülki  hüquq  pozuntuları,  cinayət.  Patent  hü­

quqları  sahəsində  mülki  hüquq  pozuntuları  törədildikdə  mülki-hüquqi  müdafiə 

üsulları  tətbiq edilir.  Biz.  bu barədə  bir az öncə danışdıq.

Patent hüquqları  sahəsində digər tərəfdən cinayət əməlləri də törədilə bilər. 

Belə  halda  isə  cinayət-hüquqi  üsullardan  istifadə  olunur.  Buna  görə  də patent 

hüquqlarının  müdafiə  üsullarını  iki yerə bölmək olar:

•   mülki-hüquqi  müdafiə  üsulları

•   cinayət-hüquqi  müdafiə  üsulları.

C inayət-hüquqi  m üdafiə  üsullarından  o  halda  istifadə  oluna  bilər  ki,  pa­

tent hüququ  sahəsində  cinayət törədilsin.  Azərbaycan  Respublikasının CM-nin 

166-cı  maddəsi  ixtiraçılıq  və  patent  hüquqlarını  pozmağa  görə  cinayət  məsu­

liyyəti  nəzərdə tutur3.  Həmin  maddə aşağıdakı hərəkətləri cinayət hesab edir:

•   ixtiradan və ya səmərələşdirici təklifdən qanunsuz istifadə etmə:

•   ixtira,  yaxud  səmərələşdirici  təkliflərin  mahiyyəti  barədə  məlumatlan  mü­

əllifin  razılığı olmadan və  rəsmi dərc edilənədək yayma;

•   müəllifliyi  mənimsəmə;

•   şərikli  müəllifliyə məcbur etmə.

1 «Patent haqqında» qanunun  11-ci  maddəsinin 3-cü bəndi.

: 

Мэггс  П.Б..  Сергеев  А.П.

  Интеллектуальная  собственность.  М.  2000,  с.  163;  Гражданское 

право.  У чебник. Том  I /П ол рсд. 

Е.А.Суханова.

  М .  1998, с.  705.

3  Bu  barədə  bax:  Azərbaycan  Respublikası  Cinayət  Məcəlləsinin  Kommcntariyası.  IV   nəşr  Bakı 

2006. s.  394.

395

§  11.  Sənaye mülkiyyəti  obyektinin  xarici 

dövlətlərdə  patentləşdirilməsi

Sənaye mülkiyyəti 

obyektinin  xarici 

dövlətlərdə 

patentləşdirilməsinin 

məqsədləri

Qeyd  etdik  ki,  patent  ərazi  xarakterli  sənəddir  və 

buna  görə  də  onun  eksterritorial  qüvvəsi  yoxdur. 

Bu,  o  deməkdir  ki,  müəyyən  bir  dövlətdə  verilən 

patent  yalnız  həmin  dövlətin  ərazisində  qüvvəyə 

malik  olur  (sənaye  mülkiyyəti  obyektini  qoruyur), 

xarici  dövlətlərin  ərazisində  isə  öz  qüvvəsini  itirir 

(sənaye  mülkiyyəti obyektini  qorumur).  Məhz  bu  səbəbdən  xarici  dövlətlərdə 

patentləşdirilməyən  sənaye  m ülkiyyəti  obyekti  həmin  dövlətlərdə  haqq 

ödənilmədən  sərbəst  şəkildə  istifadə  oluna  b ilə r'.  Sənaye  mülkiyyəti  ob­

yektlərinin  qorunmasına  həsr edilmiş  beynəlxalq  konvensiyalar  isə  beynəlxalq 

patent,  yəni  konvensiya  iştirakçısı  olan  müəyyən  bir  dövlətdə  verilən  və  digər 

iştirakçı dövlətlərin ərazisində qüvvəyə malik olan  patent nəzərdə tutmur.

Sözsüz  ki,  patent  sahibi  xaricdə  öz  iqtisadi  (əmlak)  mənafeyinin,  kommersi­

ya  məqsədinin  təmin  olunmasında  maraqlıdır.  O,  hər  an  cəhd  edir  ki,  nisbətən 

perspektivi  olan  və  mühüm  əhəmiyyət  kəsb  edən  sənaye  mülkiyyəti  obyektləri 

xarici  ölkə  ərazisində  də qorunsun,  hüquqi  mühafizə  ilə təmin  olunsun.  Bundan 

ötrü sənaye mülkiyyəti obyekti xaricdə (xarici ölkələrdə) patentləşdirilməlidir.

Xarici  patentləşdirmə  dedikdə,  qorumaq  üçün  sənaye  m ülkiyyəti  ob­

yektinə  başqa  dövlətdə  (dövlətlərdə)  m üstəqil  surətdə  patent  alınması  ba­

şa  düşülür.  Belə  patent  sənaye  mülkiyyəti  obyektini  xaricdə  hüquqi  mühafizə 

ilə təmin edir.  Xaricdə  patentləşdirmə  sənaye  mülkiyyəti obyektini  xarici  dövlətin 

ərazisində qorumaq,  həmin obyekt üçün xarici  patent almaq  deməkdir.

Patent  sahibi  müvafiq  sənaye  mülkiyyəti  obyektinə  patent  almaq  üçün  qo­

runmasını  arzuladığı  (istədiyi)  bütün  dövlətlərdə  iddia  sənədi  verməlidir.  Hər 

bir  iddia  sənədi  onun  verildiyi  dövlətin  milli  (daxili)  patent  qanunvericiliyinin 

müəyyənləşdirdiyi tələblərə  uyğun  tərtib edilməlidir.

Xaricdə  patentləşdirmə  nəticəsində  eyni  bir  sənaye  mülkiyyəti  obyektinə 

ayrı-ayrı  iki  və  daha  çox  dövlətdə  patent verilir.  Bu,  ikiqat  patentləşdirm ə de­

məkdir.  Müəyyən  bir  dövlət  ərazisində  isə  ikiqat  patentləşdirməyə,  yəni  eyni 

bir sənaye mülkiyyəti obyektinə iki  patent alınmasına yol  verilmir.

Qeyd etmək lazımdır ki, müəyyən dövlətdə patent alınmadıqda  sənaye mül­

kiyyəti  obyekti  barəsində  patent sahibinin  subyektiv  patent  hüququ  əmələ  gə­

lmir.  Həmin  obyektə  əgər xaricdə  patent verilərsə,  bu,  göstərilən  hüququn  ta­

nınması  demək  deyildir.  Məsələ  burasındadır  ki,  xa rici  patentləşdirm ə  yeni 

subyektiv patent hüququnun  yaranmasına  səbəb olur.

Sənaye  mülkiyyəti  obyektinin  xaricdə  patentləşdirilməsi  dörd  əsas  məqsəd

396

Международное мастное право.  УчебникЮ тв.рсд. 

О.Н.Садиков',

  M .  I984, с. 234.

güdür1.

Xaricdə patentləşdirmənin  birinci  məqsədi xaricə (xarici firmalara) lisenzi­

ya  satışını -  lisenziya ticarətini təmin  etməkdən  ibarətdir.  Lisenziya ticarə­

ti  sənaye  mülkiyyəti  obyektindən  istifadə  hüququnun  satışı  deməkdir.  Başqa 

sözlə  desək,  patent  sahibi  xarici firmaya  sənaye  mülkiyyəti obyektindən  istifa­

dəyə  haqqı  ilə  lisenziya  verir.  Bildiyimiz kimi,  XX  əsrin  ikinci  yarısından  başla­

yaraq  elmi-texniki  tərəqqinin  yüksək  tempi  şəraitində  beynəlxalq  ticarət  üçün 

belə  bir  hal  xarakterik  olmuşdur  ki,  əmtəə  dövriyyəsində  elmi-texniki  nailiyyət 

kimi  xüsusi  əmtəə  çıxış  edir,  yəni  aktiv  beynəlxalq  texnoloji  mübadilə  baş ve­

rir  Texnoloji  mübadilənin  (texnologiyanın  verilməsinin)  ən  geniş yayılmış üsul­

larından  biri  lisenziya  ticarəti  hesab  olunur.  Lisenziya  ticarəti  (ixtira  və  digər 

obyektlərin  ixracı  barəsində  lisenziya  müqaviləsi)  müasir  elmi-texniki  inqilab 

şəraitində  sənaye  məhsullarının  ixracından  daha  böyük  rol  oynayır.  Dünya  li­

senziya  bazarı  günü-gündən  daha  da  genişlənir,  özü  də  lisenziya  satışı  səna­

ye  mallarının  ticarətinə  nisbətən  daha  tez  inkişaf edir.  Çox  vaxt  lisenziya tica­

rəti  patentləşdirilmiş sənaye  mülkiyyəti obyektinin tətbiqi  ilə hazırlanan məhsu­

lun  satışından  sərfəli  o lu r.  Xaricə  lisenziya  satmaq  bir  çox  ölkələrdə  valyuta 

gəlirləri  əldə  etməyin  mühüm  mənbəyi  hesab  edilir.  Sözsüz  ki,  xaricdə  müva­

fiq  obyektə  patent alınmadan lisenziya ticarəti  həyata  keçirilə  bilməz.

Xaricdə  patentləşdirmənin  ikinci  məqsədi  sənaye  m ülkiyyətinə  alınmış 

patenti  satmaqdan  ibarətdir.  Beynəlxalq  patent  ticarətinin  rolu  böyükdür.  Bir 

sıra  hallarda  patent  ticarəti,  hazır  məhsulun  satışından  daha  sərfəli  olur.  Xari­

cə  patent satıldıqda,  müvafiq obyekt orada  patentləşdirilməlidir.

Yüksək  texniki-iqtisadi  və  digər  göstəricilərə  (ekoloji,  sosial  və  s.)  malik 

olan  qabaqcıl  texnikanın  xaricə  ixracı  mühüm  əhəmiyyət  kəsb  edir.  Bəzi  ölkə­

lər  üçün  (məsələn,  Yaponiya  üçün)  belə  ixracat  milli  sənayenin  yeni  sahələri­

nin  yaradılmasına  böyük təsir göstərir.

Xaricdə  patentləşdirmənin  güddüyü  üçüncü  məqsəd  sənaye  ixracını  tə­

m in  etməkdən  ibarətdir.  Belə  ki,  patentləşdirilmiş  sənaye  mülkiyyəti  obyekti­

nin  tətbiqi  ilə  hazırlanan  məhsula  (məmulata)  xaricdə  tələbat  yarana  bilər.  Be­

lə  məhsul  (məmulat)  xaricə  göndərilərkən  onu  hüquqi  mühafizə  ilə  təmin  et­

mək,  qorumaq  lazımdır.  Bundan  ötrü həmin  məhsul  (məmulat) xaricdə  patent­

ləşdirilməlidir.  Xaricə  göndərilən  məhsullar  (məmulatlar)  patent  təmizliyinə 

malik  olmalıdır.  Məhsulu  (məmulatı)  xaricə  göndərməmişdən  əvvəl  məhsulun 

(məmulatın)  patent  təmizliyinə  malik  olmasını  yoxlamaq  lazımdır.  Patent  tə­

m izliyi  dedikdə,  məhsulun  (məmulatın)  hər hansı  şəxsə  (üçüncü  şəxsə) məx­

sus  olan  patentlə  qorunmaması  başa  düşülür.  Xaricdə  patentləşdirmə  də 

məhz patent tə m izliyin i təmin  etmək  məqsədi  güdür3.

Xaricdə  patentləşdirmənin  dördüncü  məqsədi  beynəlxalq  sərgi  və  yar-

1

 

Лунц Л.А.

 

К ур с  международного  частного  права.  В  3-х  томах.  М .  2002. с.  6S3;  Международ­

ное частное право.  Учсбник/Отв.рсл. 

О.Н.Садиков.

 

М   1984,  с.  234; 

Богуславский ММ.

 

Патентные 

вопросы  в международных  отношениях.  М .  1962, с.  176; 

Богусловский М М .

 

Международное 

ч а с т ­

ное  право.  Учебник.  М .  2002. с.  322-323.

*  Bu  barədo bax: 

Фомичев В.И

  Международная торговля.  Учебник  М.  2001.

'  Гражданское право.  Учебник.  Том  1/Под рсд. 

Е.А.Суханова.

 

М.  1998. с. 699.

397

markaların  keçirilməsi  ilə  bağlıdır.  Belə  ki,  nümayiş  etdirilmək  üçün  beynəl­

xalq  sərgi  və  yarmarkalara  sənaye  mülkiyyəti  obyektindən  istifadə  olunmaqla 

hazırlanan  məhsullar  (məmulatlar)  göndərilə  bilər.  Belə  halda  xaricdə  həmin 

obyektin  qorunması  (hüquqi  mühafizə  ilə  təmin  olunması)  tələb  edilir.  Bunun 

üçün  xaricdə  göstərilən  obyekt  üçün  patent  alınır,  yəni  patentləşdirmə  həyata 

keçirilir.

Azərbaycan  Respublikasında  yaradılan  sənaye  mülkiyyəti  obyektinin  xarici 

dövlətlərdə  patentləşdirilməsi  məsələsi  patent  haqqında  qanunla  tənzimlənir. 

Qanunun  41-ci  maddəsi  məhz  bu  məsələnin  nizama  salınmasına  həsr  edil­

mişdir.  Xarici  dövlətlərdə  patentləşdimTənin  tənzimlənməsi  patent  idarəsinin 

normativ  aktında  daha  da  konkretləşir.  Söhbət  sənaye  mülkiyyəti  obyektinin 

xarici  dövlətlərdə  patentləşdirilməsi  qaydalarından  gedir.  Qaydalar  göstərilən 

məsələləri daha  müfəssəl  şəkildə tənzimləyir.

Xarici  ölkələrdə  sənaye  mülkiyyəti  obyektinin  patentləşdirilməsi  məsələsi 

həmin obyektə  hüququ olan  şəxsin  (patent  sahibinin,  iddiaçının)  müstəsna  sə­

lahiyyətinə  aiddir.  Əgər Azərbaycan  Respublikasının  milli  təhlükəsizliyinə  xələl 

gətirə  bilərsə,  xarici  patentləşdirməyə  yol  verilmir.  Dövlət  təhlükəsizliyi  və  öl­

kənin  müdafiəsinə  aid  sənaye  mülkiyyəti  obyektlərinin  gizli  saxlanması  zəruri 

olduqda,  habelə  sənaye  mülkiyyəti  obyekti  barəsində  iddia  sənədində  göstəri­

lən  məlumat  dövlət  sirri  hesab  edildikdə  də  xarici  patent  alınmasına  icazə  ve­

rilməyə  bilər.

Azərbaycan  Respublikasında  yaradılan  sənaye  mülkiyyəti  obyektinə  xarici 

patent  almaq  üçün  xaricə  iddia  sənədi  yalnız  o  halda  verilə  bilər  ki,  həmin  ob­

yekt  barəsində  Azərbaycan  Respublikasında  patent  idarəsinə  iddia  sənədi  ve­

rilsin.  Bizim  ölkəmizin  patent  idarəsinə  iddia  sənədi  verildiyi  tarixdən  etibarən 

12 ay müddətində  xarici  dövlətdə  patentləşdirmə  həyata  keçirilir.  Belə  ki,  gös­

tərilən  orqan  xarici  patent alınması üçün  iddia  sənədinin xarici  dövlətə verilmə­

si  barədə  qərar  qəbul  edir.  Bunun  üçün  3  aylıq  müddət  müəyyən  edilir.  Bu 

müddət  iddia  sənədinin  patent idarəsinə  daxil  olduğu  tarixdən  hesablanır.  Pa­

tent idarəsi  qəbul etdiyi  qərar barəsində  iddiaçıya  məlumat verir.

Sənaye  mülkiyyəti  obyekti  xaricdə  patent  alınması  xahiş  edilən  dövlətin 

daxili  qanunlarına  uyğun  olaraq  patentləşdirilir.  Başqa  sözlə  desək,  xarici 

dövlətdə sənaye  mülkiyyəti  obyektinə  xarici  patent alınan  zaman  həmin  dövlə­

tin  milli  patent  qanunvericiliyinə  əməl  edilməlidir.  Sözsüz  ki,  dövlətlərin  milli 

patent qanunvericiliyi  bir-birindən  fərqlənir.  Məsələn,  Azərbaycan  Respublika­

sının  patent qanunvericiliyinə görə patentə  layiq  olmayan  (patent qabiliyyəti  ol­

mayan) bəzi nailiyyətlər (həllər) ayrı-ayrı xarici  dövlətlərdə patentləşdirilə  bilər.

Dünya  ölkələrinin  patent  hüququnda  (qanunvericiliyində)  belə  hallarla  rast­

laşmaq  mümkündür ki,  müəyyən  bir dövlətdə  patentə  layiq  olan  nailiyyət (həll) 

başqa dövlətdə  patentə  layiq (patent qabiliyyətli) olmasın.  Ayrı-ayrı  dövlətlərdə 

iddia sənədinin  ilkinliyi  barədə müxtəlif qaydalar müəyyən  edilir.  Belə  qaydalar 

eyni  olmayıb,  bir-birindən fərqlənir.

Bunlardan  əlavə,  müəyyən  bir  dövlətin  patent  idarəsinin  sənaye  mülkiyyəti 

obyekti  üçün  patent  verməkdən  imtina  etməsi  həmin  obyektin  xaricdə  patent- 

ləşdirilməsinə  mane ola bilməz.

398

Xaricdə  patentləşdirmə  üçün  iddia  sənədi  bir  çox  dövlətlərdə  patent  mü­

vəkkilinin  vasitəsilə  verilir.  Patent  müvəkkili  rolunda,  adətən,  xüsusi  firma  və 

kontorlar çıxış edir.

Xarici  patent  həm  müəssisənin  (təşkilatın),  həm  də  sənaye  mülkiyyəti  ob­

yektini  yaradan  müəllifin  adına  verilə  bilər.  Bunlardan  başqa,  xarici  patentin 

hüquqi  varisin  də  adına  (müəllifin  müvafiq  hüququnun  verildiyi  və  keçdiyi  şəx­

sin,  məsələn,  vərəsənin  adına) verilməsi  mümkündür.

Həm  iddia  sənədində,  həm  də patentdə  sənaye mülkiyyəti obyektinin müəl­

lifinin  adı göstərilir.  Bununla  xarici dövlətlərdə patentləşdirmə zamanı  da  müəl-

Sənaye  mülkiyyətinin,  daha  doğrusu,  sənaye 

mülkiyyəti  obyektləri  (ixtira,  faydalı  model  və 

sənaye  nümunəsi)  barəsində  yaranan  hüquq­

ların  (sənaye  mülkiyyəti  hüquqlarının,  yəni  pa­

tent  hüquqlarının)  qorunması  beynəlxalq-hü- 

quqi  tənzimetmə  predmetinin  əsas  kompo­

nentlərindən  (tərkib  hissələrindən)  biridir.  İqtisadi  əlaqələrin  genişlənməsi 

və  elmi-texniki  əməkdaşlığın  inkişafı  ayrı-ayrı  dövlətlərin  şəxslərinə  xarici  döv­

lətlərin  ərazisində  belə  hüquqlar  əldə  etmələrini  və  həmin  hüquqların  qorun­

masını  sadələşdirmək  (asanlaşdırmaq)  üçün əlverişli şərtlər müəyyən olunma­

sı  vəzifəsini  irəli  sürür.  Söhbət  xarici  dövlətlərdə  sənaye  mülkiyyəti  obyektini 

patentləşdirmək  (xarici  patent  almaq)  üçün  əlverişli şərait yaratmaq  vəzifəsin­

dən  gedir.  Bunun  üçün  sənaye  mülkiyyətinin  qorunması  barədə  beynəlxalq 

sazişlər  qəbul  edilir  və  ayrı-ayrı  dövlətlər  fəal  surətdə  həmin  sazişlərdə  iştirak 

edirlər.  Belə  sazişlərdə  ayrı-ayrı  dövlətlərə  məxsus  vətəndaşların  başqa  döv­

lətlərdə  xarici  patent  almalarını,  sənaye  mülkiyyəti  hüquqları  (patent hüquqları) 

əldə  etmələrini  və  həmin  hüquqların  qorunmasını  sadələşdirən  (asanlaşdıran) 

hüquqi  şərtlər  nəzərdə  tutulur.  Sənaye  mülkiyyətinin  qorunması  barədə  bey­

nəlxalq  sazişlərin  də əsas  məqsədi və mənası  məhz bunlardan  ibarətdir'.

Sənaye  mülkiyyətinin  qorunması  barədə  beynəlxalq  sazişlər üç qrupa  bölü­

nür2.  Bunların  birinci  qrupunu  beynəlxalq  mühafizə  sistemi  müəyyən  edən 

m üqavilələr təşkil  edir.  Bu  qrupa  daxil  olan müqavilələr beynəlxalq  səviyyədə 

sənaye  mülkiyyətini  hüquqi  cəhətdən  qoruma  mənbəyi  olub,  dövlətlərarası 

(beynəlxalq)  mühafizə sistemi  yaradır.  Sənaye  m ülkiyyətinin  qorunması  ba­

rədə  Paris  konvensiyası  onlar arasında  mühüm  rol oynayır.  Paris  Konvensi­

yası  sənaye  mülkiyyəti  hüquqlarının  qorunması  məsələsini  beynəlxalq  səviy­

yədə tənzimləyən  əsas çoxtərəfli  dövlətlərarası  (beynəlxalq) sazişdir.  O,  aparı­

cı  sənaye  dövlətləri tərəfindən qəbul edilmişdir.

Konvensiya  iki  məsələni  (problemi)  həll  etmək  məqsədi  güdür.  Həmin  mə­

sələlər  (problemlər)  patentləşdirmə  sistemində  qüsurların  olmasını  ifadə  edir­

di.  B irin ci  məsələ  müəyyən  bir  dövlətə  məxsus  şəxslərin  (müəssisə  və  fiziki 

şəxslərin)  başqa  dövlətlərdə  xarici  patent  almalarında  (xarici  dövlətlərdə  pa-

lifin  şəxsi  hüquqları  qorunur 

Azərbaycan

Respublikasının  sənaye 

m ülkiyyətinin  qorunması 

barədə beynəlxalq 

sazişlərdə iştirakı

1 

Л у н ц  Л .А .

  К ур с международного частного права.  В трех томах.  М . 

2002.

 с.  675.

:  

А н д р е й  М и н н о е .

  Международная охрана интеллектуальной собственности.  М .  2001. с. 6*4.

399

tentləşdirmədə)  diskriminasiya  (ayrı-seçkilik,  hüquqları  tapdalama)  halına

yol  verilməsindən  ibarət  idi.  Bir  sıra  dövlətlərdə  xarici  şəxslərin  patent  almaları 

son dərəcə ağır və çətin bir işə çevrilirdi və yaxud hətta  belə mümkün olmurdu.

Göstərilən  məsələni  (problemi)  həll  etmək  üçün  konvensiya  m illi  rejimi 

prinsipi  müəyyənləşdirdi.  Bu,  diskriminasiya  halını  aradan  qaldırmağa  imkan 

verən prinsipdir.  Milli  rejim  prinsipinə görə,  hər bir iştirakçı  dövlət patent almaq 

üçün  öz  şəxslərinə  verdiyi  eyni  (analoji)  hüququ  digər  iştirakçı  dövlətlərin 

şəxslərinə  də  verir.  Başqa  sözlə  desək,  iştirakçı  dövlətlərin  şəxslərin  (xarici 

şəxslər)  digər  iştirakçı  dövlətdə  patent  almaq  hüququndan  (sənaye  mülkiyyəti 

obyektinin  qorunması  hüququndan)  həmin  dövlətin  şəxsləri  ilə  bərabər  surət­

də  istifadə  edirlər.  Deməli,  konvensiya  iştirakçısı  olan  bütün  dövlətlərdə 

iddiaçılar üçün vahid  (eyni)  mühafizə (qoruma)  rejim i  m üəyyənləşdirilir.

ikinci  problem   ilkinlik  məsələsinə  aiddir,  ilkinlik  məsələsi  onunla  bağlıdır 

ki,  bütün  dövlətlərdə  ixtiranın  və s.  yenilik  (əvvəllər dünyada  məlum  olmamaq) 

əlamətinə  malik  olması  tələb  edilir.  Patent  o  şəxsə  verilir  ki,  patent  almaq 

üçün  həmin  şəxs  birinci  olaraq  iddia  sənədi  vermiş  olsun.  Əgər  başqa  dövlət­

də  xarici  patent  alınarsa,  yəni  patentləşdirmə  xarici  dövlətdə  həyata  keçirilər­

sə,  yenilik  məsələsi  belə  bir  hala  görə  mürəkkəbləşir  ki,  artıq  müəyyən  bir 

dövlətdə  patentləşdirilmiş ixtira və s.  başqa dövlətdə  «yeni»,  buna  görə  də pa­

tent  qabiliyyətli  sayılmır.  İxtiranı  və  s.  eyni  vaxtda  bir  neçə  xarici  dövlətdə  pa- 

tentləşdirmək  isə  çox  çətin  məsələdir.  Eyni  zamanda,  bir  neçə  dövlətdə  iddia 

ərizəsi  vermək  ağır və  əziyyətverici  iş  olub,  böyük  xərc  çəkilməsini  tələb  edir, 

yəni  baha  başa gəlir.  Digər tərəfdən,  iddiaçı iddia  sənədi  verməkdə  ləngiyərsə 

(gecikərsə),  başqa  dövlətdə  digər  şəxs  iddia  sənədi  ilə  müraciət  etməklə  və 

ya  əvvəlcədən  öz işinin  nəticəsini  dərc etməklə onu  qabaqlaya,  dalda  qoya  bi­

lər.  Bir  çox  dövlətlərdə  iddia  sənədi  patent  idarəsinə  verilən  kimi,  onun  barə­

sində  qərar qəbul edilən  kimi  dərc olunurdu.

Göstərilən  məsələni  həll  etmək  üçün  konvensiya  ilk in lik   haqqında  qayda 

müəyyən  etdi.  Bu  qayda  konvensiya  iştirakçısı  olan  dövlətlərdən  olan  xarici 

patent iddiaçılarının  vəziyyətini yüngülləşdirir və asanlaşdırır.

Konvensiya  12  aylıq  (sənaye  nümunəsi  üçün  6  aylıq)  ilk in lik   müddəti 

müəyyən  edir.  İştirakçı  dövlətlərin  birində  verilən  iddia  sənədi  həmin  müddət 

ərzində  bütün  digər  iştirakçı  dövlətlərdə  ilkinliyə  malikdir.  12  aylıq  müddət  bi­

rinci  dövlətdə  iddia  sənədi  verildiyi  andan  hesablanır.  Başqa  sözlə  desək,  işti­

rakçı dövlətlərdən  birində iddia  sənədi  verən  şəxs  12  aylıq  (6  aylıq)  müddət ər­

zində  başqa  iştirakçı  dövlətlərdə  iddia  sənədi  vermək  üçün  ilkinlik  hüququn­

dan  istifadə edir (konvensiyanın  4-cü  maddəsi).

Göründüyü  kimi,  iddiaçıya  12  ay  (6  ay)  müddəti  ərzində  bütün  digər iştirak­

çı  dövlətlərdə  obyektin  qorunmasını  (patent  alınmasını)  xahiş  etmək  hüququ 

verilir.  Özü  də  ilkinlik  iştirakçı  dövlətlərin  birində  düzgün  tə rtib   olunm uş 

iddia  sənədinin  verilm ə  tarixi  ilə  müəyyən  edilir.  Başqa  iştirakçı  dövlətlərdə 

iddia  sənədi  məhz  bu  tarixdən  verilmiş  hesab  olunur.  Həmin  şəxsə  patent ve­

rilməsi  12  ay  (6  ay)  ərzində  üçüncü  şəxslər tərəfindən  iddia  sənədi  verilməsi­

nə  mane  olmur.  Belə  ki,  ilkinlik  və  yenilik  birinci  iddia  sənədinin  verilməsi  anı 

ilə müəyyən olunur.

400

Bunlara  görə,  iddia  sənədi  üçün  sonradan  eyni  sənaye  mülkiyyəti  obyekti­

nə  başqa  şəxslər  tərəfindən  iddia  sənədi  verilməsi,  materiallar  dərc  edilməsi 

və  ya  praktiki  nümunə  buraxılması  təhlükə  törətmir.  Bundan  əlavə,  ilkinlik 

müddətinin  müəyyən  edilməsi  müxtəlif  dövlətlərdə  bahalı  patentləşdirmə  pro­

sedurasının  həyata  keçirilməsinə  kimi  iddiaçıya  ixtiranın  və  s.  iqtisadi  potensi­

alını  qiymətləndirmək imkanı verir.

Konvensiyaya  uyğun  olaraq  patentlər  necə  deyərlər,  «milli  müstəqillik» 

əldə  e td ilə r  (patentlərin  asılı  olmaması  prinsipi).  Bu  onu  ifadə  edir  ki,  mü­

əyyən  bir dövlətdə  alınan  patent  eyni  bir ixtiraya  və  s.  başqa  dövlətlərdə  veri­

lən  patentin  taleyindən  asılı  deyildir;  ixtiraya  və  s.  müəyyən  bir dövlətdə  alın­

mış  patentin  qüvvədən  düşməsi  (ləğv edilməsi)  başqa  dövlətdə  həmin  ixtiraya 

və s.  verilmiş  patentin  qüvvədə olmasına təsir göstərmir.

Əvvəldə  qeyd  etdiyimiz  kimi,  konvensiya  beynəlxalq  patentin  (iştirakçı  döv­

lətlərdən  birində  verilən,  bütün  digər iştirakçı dövlətlərdə qüvvədə olan  patentin) 

yaradılmasını  nəzərdə  tutmur.  Buna  görə  də  iştirakçı  dövlətlərin  birində veri­

lən  patent  başqa  iştirakçı  dövlətlərdə tanınmır  Əgər iştirakçı dövlətlərdə sə­

naye  mülkiyyəti  obyekti  patentləşdirilməmişdirsə,  həmin  dövlətlərdə  ondan  pa­

tent sahibinin  razılığı olmadan,  haqq verilmədən sərbəst şəkildə ediləcəkdir.

Sənaye  mülkiyyətinin  qorunması  barədə  beynəlxalq  sazişlərin  ikinci  qrupu­

na  b ir  neçə  dövlətdə  sənaye  m ülkiyyətinin  mühafizəsini  sadələşdirən 

(asanlaşdıran)  m üqavilələr  daxildir.  Söhbət  hər  şeydən  əvvəl,  patent  koo­

perasiyası  haqqında  Vaşinqton  müqaviləsindən  gedir.  PST  onun qısaldıl­

mış  adıdır.  O,  çoxtərəfli  beynəlxalq  müqavilədir.  Müqavilənin  qəbul  olunması 

təsadüfi  xarakter daşımırdı.

Paris  konvensiyası  bir sıra  problemləri  həll etmirdi.  İddiaçı yenə də  müxtəlif 

dillərdə  çoxsaylı  kağızlar doldurur,  yəni tamamlayır və cürbəcür rüsumlar ödə­

yirdi.  Özü  də  iddiaçı  hələ  bilmirdi  ki,  patent  alacaqmı  və  onun  təklif etdiyi  həll 

(nailiyyət) texnikanın  inkişaf səviyyəsi  ilə  müqayisədə yeni hesab ediləcəkmi.

Hər  bir  patent  idarəsi  verilmiş  hər  bir  iddia  sənədinin  formal  ekspertizasını 

keçirirdi.  Əgər  patent  idarəsi  iddia  sənədinin  mahiyyətcə  ekspertizasını  keçi­

rərdisə,  o,  ixtiranın  texniki  səviyyəsini  müəyyənləşdirmək  üçün  məlumat axta­

rışı  aparmalı,  habelə  obyektin  patent  qabiliyyətini  təyin  etmək  məqsədilə  eks­

pertiza  keçirməli  idi.

Eyni  bir obyekt  barəsində  iddia  sənədi  müxtəlif ölkələrdə verilirdi.  Buna  gö­

rə  ixtira  barəsində  bütün  dünya  ölkələrində  verilən  iddia  sənədinin  ümumi  sa­

yının  yarısından  çoxu  bir-birini təkrarlayırdı.  Çoxsaylı iddia sənədi verilirdi.

Müxtəlif  dövlətlərdə  iddia  sənədinin  verilməsi  ilə  bağlı  rəsmiləşdirməni  sa­

dələşdirmək,  bu  məsələdə  mürəkkəbliyi  aradan  qaldırmaq,  habelə  patent ida­

rələrinin  işindəki  təkrarlanma  hallarını  azaltmaq  üçün  Vaşinqton  müqaviləsi 

(PST)  imzalandı.  M üqavilənin  məqsədi  ixtiranın  və  s.  qorunması  barədə  hər 

hansı  yeni  qayda  müəyyənləşdirməkdən  yox,  patent  idarələrinin  işini  asan­

laşdırm aqdan,  patent-texniki  məlumatın  daha  operativ və  geniş yayılma­

sını  təm in  etməkdən  ibarətdir.

Müqavilə  beynəlxalq  iddia  sənədi  tərtib  olunmasını  və  verilməsini  nəzərdə 

tutur.  Belə  iddia  sənədi  o  halda  verilir  ki,  iddiaçı  bir  neçə  dövlətdə  ixtiranın  və

401

s.  qorunması  niyyətində  olsun.  Beynəlxalq  iddia  sənədi  beynəlxalq  axtarış 

orqanlarından  (milli patent idarələrindən)  birinə verilir.

Beynəlxalq  iddia  sənədinin  verilməsi  iddiaçını  onun  xarici  patent  almaq  is­

tədiyi  hər bir dövlətdə  iddia  sənədi  tərtib  etmək  və  vermək  işindən  azad  edir. 

Belə sənədə baxılmasının nəticəsi  müsbət olarsa,  müvafiq  dövlətin  milli  patent 

idarəsi patent verilməsi barədə qərar qəbul edir.

Müqavilə bir sıra  məsələləri  həll etmir.  O, təkrarlanma  halını azaltsa  da,  mil­

li  səviyyədə  patent  axtarışında  onu  tamamilə  aradan  qaldırmır.  Müqavilə  iddia 

sənədinin  çoxsaylı  xarici  dillərə  tərcümə  edilməsinə  çəkilən  xərclərin  (tərcümə 

xərclərinin) azalmasına yönələn  norma  nəzərdə tutmur.

Sənaye  mülkiyyəti  sahəsində  beynəlxalq  sazişlərin  üçüncü  qrupunu  bey­

nəlxalq  təsnifetm ə  sistem i  yaradan  m üqavilələr  təşkil  edir.  Beynəlxalq 

Patent  Təsnifatı  (BPT)  barədə  Strasburq  sazişi  (qısaca  BPT  sazişi)  həmin 

müqavilələrdən  biridir.  Saziş  1971-ci  ildə  qəbul  edilmişdir.  Saziş  əsasında 

Beynəlxalq  Patent Təsnifatı  (BPT) yaradılmışdır.

BPT  texnikanın  mövcud  səviyyəsini  müəyyənləşdirmək  məqsədi  ilə  patent 

sənədlərinin  axtarışı  üçün  lazımdır.  Belə  axtarış  hər  şeydən  əvvəl,  patent  ve­

rən  orqanlar  üçün  əhəmiyyətlidir.  Məsələ  burasındadır  ki,  ixtira  və  faydalı  mo­

del  barəsində  iddia  sənədinin  formal  ekspertizası  aparılarkən  ixtira  və  faydalı 

modelin  düzgün  təsnif edilməsi  məhz BPT əsasında  müəyyənləşdirilir.

Strasburq  sazişini  47  dövlət  imzalamışdır.  Azərbaycan  Respublikası  sazi­

şin  iştirakçısı  deyildir.  Amma  BPT-dən  faktiki  olaraq  dünyanın  100-dən  çox 

dövlətinin  patent idarəsi  istifadə edir.

Göstərilən  müqavilə  qrupuna  Sənaye  Nüm unələrinin  Beynəlxalq  Təsni­

fatının  (SNBT)  yaradılması  barədə  Lokarn  sazişi  də  aiddir.  Saziş  çoxtərəfli 

beynəlxalq  müqavilə  olub,  8  oktyabr  1968-ci  ildə  imzalanmış,  27  aprel  1971-ci 

il  tarixində  qüvvəyə  minmişdir.  SSRİ  1972-ci  ildə  sazişə  qoşulmuşdu.  15 yan­

var  2001-ci  il  tarixinə  kimi  olan  vəziyyətə  görə  sazişdə  39  dövlət  iştirak  edir. 

Azərbaycan  Respublikası  sazişin  iştirakçısı deyildir.

Saziş  əsasında  Sənaye  Nümunələrinin  Beynəlxalq  Təsnifatı  (SNBT)  yara­

dılmışdır.  İddia  sənədinin  formal  ekspertizası  aparılan zaman  sənaye  nümunə­

sinin  düzgün təsnif edilməsi  məsələsi məhz SNBT əsasında  müəyyənləşdirilir.

Sənaye  mülkiyyətinin  qorunması  məsələsinin  tənzimlənməsində  regional 

sazişlər  də  mühüm  rol  oynayır.  Belə  sazişlər  xüsusi  xarakterə  malik  olub,  bir 

sıra dövlətlər arasında əməkdaşlığın  inkişafı məqsədinə xidmət edir.

Avropa  patent konvensiyası  (Avropa  patenti verilm əsi  barədə  Münhen 

konvensiyası,  1973)  əsas  regional  sazişlərdən  biridir.  O,  patent  mühafizəsini 

regional  səviyyədə  həyata  keçirir.  Biz,  əvvəllər  bu  konvensiya  barədə  danış­

mışıq.  Bircə  onu  əlavə  etmək yerinə  düşərdi  ki,  konvensiyanın  nəzərdə  tutdu­

ğu Avropa  patenti  nəinki konvensiya  iştirakçısı olan  dövlətlərdən olan  iddiaçı­

lara,  həm  də  istənilən  digər  şəxslərə  verilə  bilər,  istənilən  A vropa  dövləti 

(Avropa  İttifaqının  üzvü  olmasından  asılı  olm ayaraq)  konvensiyaya  qo­

şula  bilər.  Avropa  patenti  Qərbi  Avropada  qüvvədədir.  Konvensiyanın  18  üz­

vü vardır.  Patent almaq üçün  müraciət edən  iddiaçının  18 əvəzinə yalnız bir id­

dia  sənədi  verməsi  kifayətdir.  Avropa  patenti  konvensiya  iştirakçısı  olan  18

402

dövlətin  hər  birində  milli  səviyyədə  həyata  keçirilən  mühafizəyə  bərabər tutu­

lan  (ekvivalent olan)  qoruma  ilə təmin edir.  Amma o, real olaraq  Ümumavropa 

patentləşdirmə sistemini yaratmır.

Avropa  patenti  barədə  Lüksemburq  konvensiyası  (1975)  regional saziş 

hesab  edilir və  patent mühafizəsini  regional səviyyədə həyata keçirir.  Konven­

siyanın  nəzərdə tutduğu Avropa  patenti  milli  patent rolunu yerinə yetirərək Av­

ropa  İqtisadi  Birliyinə  üzv  olan  dövlətlərin  (ümumi  bazara  daxil  olan  dövlətlə­

rin)  ərazisində  qüvvədə  olur.  Bu  səbəbdən  ona  AİB  dövlətləri  (Ümumi  Bazar 

ölkələri)  üçün  nəzərdə  tutulan  Avropa  patenti  deyilir (AİB  patenti).  İstənilən 

iddiaçı  AlB-yə  daxil  olan  dövlətlərin  ərazisində  yaşamasından  asılı  olmayaraq 

AİB  patenti  ala  bilər.  Konvensiya  AlB-yə  üzv olan  ölkələr  (Ümumi  Bazar ölkə­

ləri)  tərəfindən  imzalanmışdır.  O,  lazımi  sayda  ölkələr  tərəfindən  ratifikasiya 

olunmadığına və  bir sıra  səbəblərə görə indiyə kimi qüvvəyə minməmişdir’ .

MDB  məkanında  sənaye  mülkiyyətinin  qorunmasında  Avrasiya  patent 

konvensiyası  (1994)  mühüm  rol  oynayır.  Bu  konvensiya  MDB-yə  daxil  olan 

ölkələr  arasında  patent  mühafizəsinin  dövlətlərarası  sistemini  yaradır.  Biz,  bu 

konvensiya  barədə  əvvəllər  danışmışıq.  Lakin  müəyyən  əlavələr  edilməsini 

zəruri  hesab edirik.

Qeyd  etdiyimiz kimi,  konvensiyaya  uyğun olaraq Avrasiya  Patent Təşkila­

tı  (o,  öz  hüquqi  statusuna  görə  hökumətlərarası təşkilatdır) yaradılmışdır ki,  İn­

zibati  Şura  və  Avrasiya  Patent  İdarəsi  həmin  təşkilatın  əsas  orqanları  sayılır. 

İnzibati  Şura  iclas formasında fəaliyyət göstərir.  Onun  səlahiyyətinə aid edilən 

bütün  məsələlərə  ildə  bir dəfə çağırılan növbəti iclasda  baxılır.  İnzibati Şuranın 

növbədənkənar iclası  da  keçirilə bilər.

İnzibati  Şura  Avrasiya  Patent Təşkilatının büdcəsini,  təlimatları təsdiq edir, 

onun  bağladığı  beynəlxalq  sazişləri  bəyənir,  habelə Avrasiya  Patent İdarəsinin 

prezidentini təyin  edir.

A vrasiya  Patent  İdarəsi  iddia  sənədlərini  qəbul  edir və  Avrasiya  patenti

verir.  Avrasiya  patentinin  qüvvədə  olma  müddəti  20  ildən  (bu  müddət Avrasi­

yada  iddia  sənədi  verildiyi  tarixdən  hesablanır)  ibarət olub,  konvensiya iştirak­

çısı olan  bütün dövlətlərin ərazisində dərc olunduğu tarixdən tanınır.

Avrasiya  konvensiyasında  patent  hüququna  adi  müxtəlif  maddi  normalar 

müəyyən  edilir.  Bu  normalarda göstərilir ki,  ixtira yeni,  ixtira  səviyyəli və səna­

yedə  tətbiq  edilə  bilən  olduqda,  Avrasiya  patenti  verilir  (konvensiyanın  6-cı 

maddəsi).  İlkinlik  hüququ  Paris  konvensiyasına  uyğun  olaraq  tanınır (konven­

siyanın  8-ci  maddəsi).  Avrasiya  konvensiyası  patent  sahibinin  müstəsna  hü­

quqlarını,  hüquqi  mühafizənin  həcmi  və qüvvədə  olma  müddətini  və digər mə­

sələləri müəyyən  edən  maddi normalar da nəzərdə tutur.

Avrasiya  konvensiyası  həm  də  prosedura  normaları  müəyyən  edir.  Bu 

normalar hər şeydən  əvvəl,  Avrasiya  iddia sənədinin verilməsi və Avrasiya pa­

tentinin alınma  qaydalarına  həsr edilmişdir.  Həmin  normalar digər tərəfdən,  id­

dia  sənədinin  ekspertizası  ilə  bağlı  münasibətləri  tənzimləyir.  Konvensiya  bu 1

1 

Гражданское  и  торговое  право  зарубежных  государств.  Учебник.  Том  2/Отв.рсд. 

Е.А.Васильев. А.С.Крмаров.

 М ., 2005, с.  489.

403

məsələdə  təxirəsalınmış  ekspertiza  barədə  norma  müəyyən  edir.  Bu  nor­

maya  görə,  iddiaçının  vəsatətinə  əsasən  Avropa  Patent  İdarəsi  iddia  sənədi­

nin  mahiyyətlə  ekspertizasını  aparır.  Vəsatət  məlumat  axtarışı  barədə  hesabat 

dərc edildiyi tarixdən  6 ay ərzində Avropa  Patent  İdarəsinə verilir.

Avrasiya  Patent  Təşkilatının  iqamətgahı  Moskvada  yerləşir.  Təşkilatın  rəs­

mi dili rus dilidir.

Avrasiya  patent  konvensiyası  patent mühafizəsini  regional  səviyyədə  həya­

ta  keçirir.  Konvensiya  Paris  və  Vaşinqton  konvensiyalarını  imzalayan  istənilən 

dövlətin ona  daxil  olması  üçün açıqdır.

Avrasiya  konvensiyası  Apellyasiya  Patent  M əhkəm əsinin  yaradılmasını 

nəzərdə tutmur.  Məsələ  burasındadır ki,  Avrasiya  patentinin  pozulmasına  görə 

məsuliyyət  məsələləri  konvensiya  iştirakçısı  olan  dövlətlərin  milli  qanunvericili­

yi əsasında  həll edilir (konvensiyanın  13-cü  maddəsi).  Bu  isə  müxtəlif dövlətlə­

rin  məhkəmələrində  patent  mübahisələrinə  dair  bir-birindən  fərqli  qərarların 

qəbul  edilməsinə  gətirib  çıxarır.  Avropa  patenti  verilməsi  barədə  Münhen  kon­

vensiyası  da  patent  mübahisələrinə  milli  qanunvericilik  əsasında  baxılmasını 

nəzərdə  tutur.  Amma AİB  patentinin  pozulması  ilə  bağlı  mübahisələrə  Apellya­

siya  Məhkəməsində  baxılır1.

Azərbaycan  Respublikasının  hər bir vətəndaşının,  habe­

lə  hüquqi  şəxsinin  sənaye  mülkiyyəti  obyektini  xarici 

dövlətlərdə  patentləşdirmək  hüququ  vardır.  Sənaye 

m ülkiyyəti  obyektini  xarici  d övlətlərdə  p a tentləşdir­

mək  hüququ  dedikdə,  Azərbaycan  Respublikasına  məxsus  olan  ayrı-ayrı 

şəxslərin  başqa  ölkələrdə  həmin  obyekt  üçün xarici  patent almaq  imkanı  başa 

düşülür.

Xarici dövlətlərdə  patentləşdirməni  hər şeydən əvvəl,  müstəqil  surətdə iddi­

açının özü  həyata  keçirə  bilər.  Bununla  belə,  xarici  patent almaq  məsələsi  pa­

tent  xidməti  göstərən  xüsusi  firmaların  və  ya  patent  müvəkkilinin  köməyi  ilə 

də  həll oluna  bilər.

Xarici  patent  almağın  (xarici  dövlətlərdə  patentləşdirmənin)  iki  əsas  qay­

dası  (yolu) vardır.  Bunlardan  biri ənənəvi qayda  (yol) adlanır.

Xarici  patent  almağın  ənənəvi  qaydası  (yolu)  iddiaçının  xarici  patent  al­

maq  istədiyi  hər  bir  dövlətdə  ayrıca  iddia  sənədi  verməsini  tələb  edir.  İddiaçı 

hansı dövlətlərdə sənaye  mülkiyyəti obyektinin  qorunmasını və  hüquqi  mühafi­

zə  ilə  təmin  edilməsini  arzulayırsa,  o,  dövlətlərin  hər  birində  də  xarici  patent 

almaq  üçün  ayrıca  olaraq  iddia  sənədi  verməli  və  onu  tərcümə  etdirməlidir. 

Xarici dövlətin  patentini  almaq  üçün  iddia sənədi  həmin  dövlətin  patent qanun­

vericiliyinin  tələblərinə  uyğun  olaraq  tərtib  olunmalıdır  ki,  bu,  mürəkkəb  pro­

sesdir.  Xarici  dövlətlərin  patent  qanunvericiliyi  isə  iddia  sənədinin  tərtib  edil­

məsi,  iddia sənədinin  verilməsi və  digər prosedura  məsələləri  barəsində  bir-bi­

rindən fərqli tələblər müəyyən edir.

Ənənəvi  qayda  ilə  (yolla)  iddia  sənədi  verildikdən  sonra  bu  sənədi  qəbul 1

Xarici ölkələrdə 

patentləşdirmə 

qaydaları

1  Протокол  по  разрешению  спорол,  касающихся  вопросов  патентной  охраны  и  юридической 

силы 

патентов Сообществ.

4 0 4

edən  patent  idarəsi  hər  bir  iddia  sənədi  üzrə  formal  ekspertiza  aparır.  Bun­

dan  əlavə,  patent  idarəsi  hər  bir  iddia  sənədi  üzrə  məlumat  axtarışı  və  ma­

hiyyətcə ekspertiza  apara bilər.

Xarici  patent  almağın  ikinci  qaydası  (yolu)  patent  kooperasiyası  barədə 

Vaşinqton  müqaviləsində (RST-də) nəzərdə tutulan yoldur ki,  buna RST siste­

mi  (prosedurası)  deyilir.  RST sistemi  bir neçə xarici  dövlətdə patent alınmasını 

və 

sənaye  mülkiyyəti  obyektinin  hüquqi  mühafizə  ilə  təmin  olunmasını  asan­

laşdıran,  necə deyərlər, sadələşdirən yoldur.

RST  sistem inə  (prosedurasına)  görə,  RST iştirakçısı  olan dövlətin istəni­

lən  şəxsi  xarici  patent  almaq  üçün  yalnız  bir  dildə  bir  milli  patent  idarəsinə 

(beynəlxalq  axtarış  orqanına)  bir  iddia  sənədi  verə  bilər ki,  ona  beynəlxalq  id­

dia  sənədi  deyilir.  Beynəlxalq  iddia  sənədinin  verildiyi  başlıca  dillərə  aiddir:  in­

gilis  dili;  ispan  dili;  çin  dili;  alman  dili;  rus  dili;  fransız  dili;  yapon  dili.  İddiaçı 

beynəlxalq  iddia  sənədində  xarici  patent  almaq  istədiyi  RST  iştirakçısı  olan 

dövlətlərin  adını  göstərir.  Beynəlxalq  iddia  sənədi  ya  Beynəlxalq  Patent  Koo­

perasiyası  İttifaqında  ya  da  milli  patent  idarəsində  tərtib  edilə  bilər1.  Qərbi  Av­

ropada  iddia  sənədinin  tərtib  edilib,  Avropa  Patent  İdarəsinə  verilməsi  müm­

kündür.  RST  iştirakçısı  olan  bütün  dövlətlərin  hamısı  iddia  sənədinin  belə  şə­

kildə tərtib edilib verilməsinə  razıdır.

Beynəlxalq  iddia  sənədi  üm um iləşdirilm iş anlayışdır.  Buna görə  də o,  bir 

neçə sənəddən  ibarətdir.  Həmin  sənədlərə  aiddir2.

•   xüsusi  blankda  ərizə;

•   ixtiranın  təsviri;

•   əgər lazımdırsa, çertyoj;

•   ixtiranın  düsturu;

•   referat.

Beynəlxalq  iddia  sənədi  RST  üzvü  olan  dövlətlərin  hamısında  milli  iddia 

sənədi  kimi tanınır.  O  dövlətlərdə ki,  iddia sənədində həmin dövlətlərdən xarici 

patent verilməsi  barədə xahiş  ifadə olunur.

Beynəlxalq  iddia  sənədi  müəyyən formada tərtib edilir.  Beynəlxalq iddia sə­

nədinin forması  barədə  hər hansı  bir dövlət tələb müəyyənləşdirə bilməz.

Sonra  beynəlxalq  iddia  sənədinin  form al ekspertizası  aparılır.  Formal eks­

pertizanı  yalnız  iddia  sənədinin  verildiyi  patent  idarəsi  («sənədi  alan  idarə») 

apara  bilər.

Formal  ekspertizadan  sonra  iddia  sənədinə  əsasən  beynəlxalq  axtarış 

prosedurası  həyata  keçirilir.  Beynəlxalq  axtarış texnikanın  mövcud  səviyyəsi­

ni  təyin  etmək  üçün  aparılan  sənədli  axtarışdır.  Belə  axtarışın  ixtiranın  sonra­

dan  patentə  layiq  (patent  qabiliyyətli)  olmasını  müəyyənləşdirmək  və  patent 

almaq  baxımından  mühüm  əhəmiyyəti vardır.

Beynəlxalq  axtarışı  «beynəlxalq  axtarış  orqanları»ndan  biri  apara  bilər. 

Beynəlxalq  axtarış  orqanı  funksiyasını,  bir qayda  olaraq,  ayrı-ayrı  dövlətlərin 

milli  patent  idarələri  (patent  xidməti  orqanları) yerinə yetirir.  Aşağıdakı  idarələr

1 

Мэггс П.Б.

  Интеллектуальная  собственность.  M.  2000, с.  94.

:   Bax:  ст.  3  PCT.

405

qəbul  edilir  və  seleksiya  nailiyyətinin  sınağı  keçirilir.  Bu  andan  mahiyyətcə 

ekspertizanın  ikinci  forması  aparılır.  Ekspertizanın  həmin  formasına  seleksi­

ya  nailiyyətinin  sınağı  deyilir.  Sınaq  zamanı  seleksiya  nailiyyətinin  digər  əla­

mətlərə,  yəni  qorunma  (patentə  layiq  olma)  şərtlərinə  (fərqlilik,  oxşarlıq  və  sa­

bitlik kimi üç şərtə) uyğun  gəlməsi yoxlanılır.

Seleksiya  n a iliyyətinin  sınağı  elə  bir  yoxlamadır  ki,  bunun  nəticəsində 

onun  fərqlilik,  oxşarlıq  və  sabitlik  kimi  qorunma  (patentə  layiq  olmaq)  şərtləri­

nə  cavab  verməsi  müəyyən  edilir.  Buna  görə  seleksiya  nailiyyəti  fərqlilik,  ox­

şarlıq  və  sabitlik  kimi  şərtlər baxımından  sınaqdan  keçirilir.  Sınaq  müvafiq  nor­

mativ sənədə (təlimata) uyğun aparılır.

Sınağı  aparmaq  üçün  iddiaçı  müəyyən  edilmiş  müddətdə  sınaq  üçün  tələb 

olunan  miqdarda  bitki  materialları  və  damazlıq  ehtiyatları  təqdim  etməlidir.  Bit­

ki  materialı  dedikdə,  sortu  yaymaq  məqsədi  daşıyan  bitki  toxumları,  çubuqla­

rı,  soğanaqları  və  digər  hissələri  başa  düşülür.  Damazlıq  ehtiyatı  isə  dövlət 

sertifikatına  malik,  damazlıq  məqsədi  ilə  yetişdirilən  heyvanlara  və  onların  to­

xumlarına,  yumurtalarına,  rüşeymlərinə  deyilir.

Seleksiya  nailiyyətinin  patent  ekspertizası  (mahiyyətcə  ekspertiza)  nəticə­

sində  nəzərdə  tutulan  qorunma  şərtlərinə  (patentə  layiq  olmaq  şərtlərinə)  uy­

ğun  gəlməsi  müəyyənləşdirilərsə,  səlahiyyətli  orqan  patent  vermək  haqqın­

da  qərar qəbul edir.  Bununla  dövlət qeydiyyatının  ikinci  mərhələsi  başa çatır.

Dövlət  qeydiyyatının  üçüncü  mərhələsində  səlahiyyətli  orqan  seleksiya 

nailiyyəti  barədə  dövlət  reyestrində  müvafiq  qeydiyyat  aparır,  habelə  rəsmi 

bülletenində  seleksiya  nailiyyəti  barədə  məlumat  dərc  etdirir.  Bundan  sonra 

iddiaçı şəxsə  patent verilir.  Müəllifə  isə  müəlliflik şəhadətnaməsi verilir.  Selek­

siya  nailiyyətlərinin  dövlət reyestri  dedikdə,  müəlliflik və  patent hüququ  mü­

hafizə  olunan  bitki  materialı və  damazlıq ehtiyatlannın  dövlət qeydiyyat  reyest­

ri  başa düşülür.

İddiaçı  şəxsə  patent  verilməsi  ilə  dövlət  qeydiyyatının  -   seleksiya  nailiyyəti 

hüququnun  rəsmiləşdirilməsi  prosesinin  üçüncü  (yekun)  mərhələsi  başa  çatır. 

Bu  andan  iddiaçının  patent  hüququ  -  seleksiya  nailiyyətindən  istifadəyə  müs­

təsna  (leqal  inhisar)  hüququ  yaranır.  Seleksiya  nailiyyəti  isə  hüquqi  mühafizə­

nin  müstəqil obyekti olur və  qorunur.

Bəzən  iddiaçı  şəxs  seleksiya  nailiyyətinin  xarici  dövlətlərdə  hüquqi  mühafi­

zə  ilə  təmin  olunmasını  və  qorunmasını  istəyir.  Sözsüz,  bunun  üçün  o,  xarici 

dövlətdə  patent  almalıdır.  Buna  seleksiya  nailiyyətinin  xarici  dövlətlərdə  pa- 

tentləşməsi  deyilir.  Seleksiya  nailiyyətinin  xarici  dövlətlərdə  patentləşmə- 

si  dedikdə,  Azərbaycan  Respublikasının  fiziki  və  hüquqi  şəxslərinin  xarici  öl­

kələrdə  seleksiya  nailiyyəti  üçün  patent alması  başa  düşülür.  Qanun  buna  yol 

verir’ .  Bundan  ötrü  həmin  şəxslər  patent  almaq  üçün  xarici  dövlətin  müvafiq 

orqanına  iddia  sənədi  verməlidirlər.  Onlar  Azərbaycan  Respublikasının  səla­

hiyyətli  orqanına  bu barədə  məlumat verməlidirlər.

494

«Seleksiya n a iliy y ə tlə ri haqqında»  qanunun  30-cu maddəsi.