Odlar Yurdu Universitetinin «Mülki hüquq» kafedrasının baş müəllimi T. Feyzullayeva Sabir Salman oğlu Allahverdiyev. Azərbaycan Respublikasının m ülki hüququ. ILL cild. IV kitab dərs
Yüklə 19,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
§ 3.
M üəllifin və patent sahibinin hüquqları Seleksiya nailiyyətinin müəllifinin hüquqları Seleksiya nailiyyəti hüququ subyektiv hüquqdur. Bu hüqu qun daşıyıcıları seleksiya nailiyyəti hüququnun subyektləri adlanır. Seleksiya nailiyyəti hüququnun subyektləri dedikdə, əsasən müəllif və patent sahibi başa düşülür. Seleksiya nailiyyəti müəllifinin maraq və əmlak məna felərini təmin etmək üçün qanun onu bir sıra hüquqlarla təmin edir. Həmin hü quqlar seleksiya nailiyyətləri haqqında qanunun 6-cı, ,14-cü və digər maddələ rində ifadə olunmuşdur. Müəllifin hüquqlarını iki növə bölmək olar: şəxsi qeyri-əmlak hüquqları na; əmlak hüquqlarına. Müəlliflik hüququ seleksiya nailiyyəti müəllifinin əsas və başlıca şəxsi qeyri-əmlak hüququ sayılır. Seleksiya nailiyyətinin yaradıcısı (müəllifi) kimi ta nınmaq imkanı həmin hüququn mahiyyətini təşkil edir. Əvvəldə qeyd etdiyimiz kimi, müəlliflik hüququ seleksiya nailiyyəti yaradıldığı anda əmələ gəlir. Seleksiya nailiyyətini yaratmaq faktının özü həmin hüqu qun yaranmasına səbəb olur. Bunun üçün rəsmi prosedura, yəni səlahiyyətli dövlət orqanının tanınma (qiymetvermə) aktı (seleksiya nailiyyətinin dövlət qey diyyatına alınması və patent verilməsi) tələb edilmir. Həmin aktdan sonra selek siya nailiyyəti müəllifinin müəlliflik hüququ rəsmən (rəsmi surətdə) tanınır. Rəsmi proseduraya kimi (seleksiya nailiyyətinin dövlət qeydiyyatına alınma sına və patent verilməsinə kimi) müəlliflik hüququ seleksiya nailiyyəti hüquq normaları ilə (seleksiya nailiyyəti barədə qanunvericiliklə) qorunur1. Məsələ burasındadır ki, patent almaq məqsədilə verilən iddia sənədinin səlahiyyətli or qana daxil olduğu tarixdən rəsmi proseduraya kimi (patent verilənədək) selek siya nailiyyəti müvəqqəti mühafizə hüququ ilə təmin edilir, yəni seleksiya nailiyyəti müvəqqəti qorunur. Buna görə də müvəqqəti mühafizənin qüvvədə olduğu müddətdə seleksiya nailiyyətindən yalnız elmi və təcrübə-sınaq məq sədləri üçün istifadə edilə bilər* 2. Seleksiya nailiyyəti müəllifinin müəlliflik hüququ mütləq hüquqdur. Belə ki, səlahiyyətli şəxs rolunda çıxış edən müəllifə qarşı qeyri-müəyyən dairə şəxslər («hamı və hər kəs») dururlar. Borclu tərəf qismində çıxış edən həmin şəxslər müəlliflik hüququnu pozmaqdan çəkinmək kimi passiv vəzifə daşıyırlar. Müəlliflik hüququ digər tərəfdən öz təbiətinə görə müstəsna hüquqdur. Buna görə də həmin hüquq yalnız müəllifin özünə məxsus ola bilər və bu sə bəbdən onun müqavilə üzrə başqa şəxsə verilməsi və ya vərəsəlik qaydasın da keçməsi qeyri-mümkündür. Müəlliflik hüququ özgəninkiləşdirilə bilməz. Müəlliflik hüququ müəlliflik şəhadətnaməsi ilə təsdiqlənir. Onu müəllifə səlahiyyətli orqan verir. Müəlliflik şəhadətnaməsi öz təyinatına görə mühafizə- ' A.P.Scrgcyevin bu məsələdə mövqeyi bizdə son dərəcə təəccüb doğurur. O göstərir ki, m üəllifin mənafeyi m ü ə lliflik hüquq normaları ilə qorunur. Daha sonra alim yazır ki, m ü ə lliflik hüququ ona xas olan spesifikliyə görə seleksiya nailiyyətin in qorunmasım təmin etmək iqtidarında deyildir
Указ соч, с. 7 16). 2 «Seleksiya n a iliyyə tlə ri haqqında» qanunun 22-ci maddəsi. 495
edici sənəddir. Müəlliflik hüququ məhz onun vasitəsilə qorunur. Özü də mü əlliflik şəhadətnaməsi patentdən fərqli olaraq müddətsiz sənəddir, yəni hər hansı müddətlə məhdudlaşdırılmayan sənəddir. Ad hüququ müəllifin malik olduğu digər şəxsi qeyri-əmlak hüququdur. Bu hüquq müəllifə elə tələb etmək imkanı verir ki, hər bir yerdə (nəşrlərdə, rəsmi sənədlərdə, sərgilərdə və digər yerlərdə) seleksiya nailiyyətinin yaradıcısı kimi onun adı göstərilsin və təhrif olunmasın.
əmlak hüquqlarından biridir. Müəlliflik hüququ, ad hüququ kimi şəxsi qeyri-əm lak hüquqlarından fərqli olaraq göstərdiyimiz hüquq vərəsəlik qaydasında və rəsələrə keçə bilər, yəni həmin hüquq vərəsəliyin predmetinə (miras əmlakı na) daxil olan hüquqdur. Belə ki, müəllif öldükdə patent almaq üçün iddia sə nədi vermək hüququ onun vərəsələrinə keçir. Göstərilən hüquq seleksiya nailiyyətinin patentə layiq olmaq qabiliyyətinin rəsmən tanınmasına yönəlir. Qanun müəyyən edir ki, patent almaq üçün iddia sənədi vermək hüququ ilk növbədə, seleksiya nailiyyətinin müəllifinə məxsus dur. Bəzi hallarda seleksiya nailiyyətinin müəllifi belə hüquqa malik olmur. Be lə ki, əgər seleksiya nailiyyəti müəllif tərəfindən qulluq vəzifəsini yerinə yetir mək qaydasında yaradılarsa və müəlliflik müqaviləsində (bu müqavilə işəgötü rənlə müəllif arasında bağlanılır) başqa hal nəzərdə tutulmayıbsa, patent al maq üçün iddia sənədi vermək hüququ işəgötürənə məxsusdur* 1. Bununla belə, müəllif iki halda göstərdiyimiz hüquqa malik ola bilər: birinci si, işəgötürən ilə müəllif arasında patentin işəgötürənə verilməsi barədə müəl liflik müqaviləsi bağlanmadığı halda; ikincisi, işəgötürən müqavilə şərtlərini pozduğu halda. Patent almaq üçün iddia sənədi vermək hüququnu başqa şəxsə gü zəşt etmək (vermək) hüququ müəllifin qeyri-əmlak xarakterli hüquqlarından biridir. Bu hüquq qanunda ifadə edilmişdir2. Patent almaq üçün iddia sənədi vermək hüququ müəllifin ərizəsində göstərilən başqa şəxsə verilə bilər. Bu ki mi halda patent sahibi müəllif yox, həmin şəxs olur. Müəllifin haqq almaq hüququ əmlak xarakterli hüquqdur. Haqq seleksiya nailiyyətindən istifadə olunmasına görə patent sahibindən alınır. Müəllifə haqq almaq hüququ müəllif şəhadətnaməsi ilə verilir. Bundan əlavə, seleksiya nailiyyəti müəllif tərəfindən qulluq vəzifəsini yerinə yetirmək qaydasında yaradıldığı halda da müəllif seleksiya nailiyyətindən isti fadəyə görə haqq alır. Haqqın ödənilməsi qaydası və şərtləri işəgötürənlə müəllif arasında bağlanan müqavilə əsasında müəyyən edilir. Patent sahibinin Seleksiya nailiyyəti dövlət qeydiyyatına alındıqdan (döv- hüquqları lət reyestr'nə daxil edildikdən) və iddiaçı şəxsə bir ay müddətində patent verildikdən sonra həmin şəxsin se leksiya nailiyyəti barəsində patent hüququ yaranır. Gösterilən şəxs patent sa hibi adlanır. ' «Seleksiya nailiyyətləri haqqında» qanunun 6-cı maddəsi. 1 «Seleksiya nailiyyətləri haqqında» qanunun 6-cı maddəsi. 496
Seleksiya nailiyyətindən istifadə etmək hüququ patent sahibinin malik olduğu əsas patent hüquqlarından biridir. Bu. müstəsna xarakterli hüquqdur. Başqa sözlə desək, patent sahibi seleksiya nailiyyətindən istifadə etməyə
də onun icazəsi olmadan seleksiya nailiyyətindən istifadə oluna bilməz; üçün cü şəxslər seleksiya nailiyyətindən yalnız patent sahibinin icazəsi ilə istifadə edə bilərlər. Seleksiya nailiyyətindən istifadəyə müstəsna hüquq patentlə təsdiq edilir. Patent seleksiya nailiyyətini qoruyan, onu hüquqi mühafizə ilə təmin edən sə nəddir. Patent müddətli sənəddir. Buna görə də o, qanunda göstərilən müddətdə qüvvədə olur. Həmin müddət başa çatdıqda patent öz qüvvəsini itirir və buna gorə də seleksiya nailiyyətini qorumur. Patentin qüvvədə olma müddəti 20 il müəyyən edilir. 20 illik müddət se leksiya nailiyyətinin dövlət reyestrində qeydiyyata alındığı gündən hesablanır (başlanır). Patentin qüvvədə olma müddəti üzüm sortları, bəzək bitkiləri, mey və və meşə ağacları, heyvan cinsləri üçün 25 il müəyyən edilir. Patentin qüv vədə olma müddəti 10 ilə qədər uzadıla bilər Patent sahibinin seleksiya nailiyyətindən istifadəyə müstəsna hüququ bir sıra hərəkətlər etmək imkanından ibarətdir. Belə imkanlara aiddir: • seleksiya nailiyyətini istehsal və təkrar istehsal etmək imkanı; • seleksiya nailiyyətim artırmaq məqsədilə lazımi kondisiyaya çatdırmaq imkanı;
• seleksiya nailiyyətini satışa və başqa növ təsərrüfat dövriyyəsinə daxil etmək imkanı; • seleksiya nailiyyətini idxal və ixrac etmək imkanı; • yuxarıda göstərilən məqsədlər üçün seleksiya nailiyyətini saxlamaq imka nı. Göstərilən hərəkətləri heç kəs edə bilməz. Əgər edərsə, bu, patent sahibi nin seleksiya nailiyyətindən istifadəyə müstəsna hüququnun pozulması he sab ediləcəkdir. Həmin hərəkətləri üçüncü şəxslər yalnız patent sahibinin ica zəsi ilə edə bilərlər. Buna seleksiya nailiyyətindən qanuni istifadə deyilir Elə hallar vardır ki, üçüncü şəxslər seleksiya nailiyyətindən patent sahibinin razılığı, icazəsi olmadan istifadə edə bilərlər. Bu, qanunsuz istifadə və buna görə də hüquq pozuntusu, yəni patent sahibinin hüququnun pozulması sayıl mır. Həmin hallar qanunda göstərilir1: • seleksiya nailiyyətindən şəxsi və qeyri-kommersiya məqsədləri üçün istifadə olunması; • seleksiya nailiyyətindən təcrübə-sınaq məqsədləri üçün istifadə olun ması; • seleksiya nailiyyətindən tranzit daşınma və əmtəəlik məhsul emal edilməsi üçün istifadə edilməsi. Göstərilən məqsədlər üçün seleksiya nailiyyətindən istifadə olunduğu hal- ’ «Seleksiya nailiyyətləri haqqında» qanunun !6-cı maddəsi. 497
larda, o, qorunmur, hüquqi mühafizə sferasından çıxarılır. Buna görə də belə hallar seleksiya nailiyyətindən sərbəst istifadə hallan adlanır. Həmin hal larda istənilən şəxs patent sahibinin icazəsi olmadan seleksiya nailiyyətindən sərbəst şəkildə istifadə edə bilər. Öz patent hüququna sərəncam vermək hüququ patent sahibinin digər əsas əmlak hüququ sayılır. Bir qayda olaraq, patent hüququna sərəncam ver mək iki formada həyata keçirilir: • patent hüququnun (patentin) güzəşti formasında; • seleksiya nailiyyətindən istifadəyə lisenziya vermək formasında. Qanun patent hüququna sərəncam vermənin hər iki formasını nəzərdə tutur. Patent hüququnun (patentin) güzəşti dedikdə, patent sahibinin patent hüququnun (patenti) tamamilə başqa hüquqi və fiziki şəxslərə verməsi başa düşülür. Qanun müəyyən edir ki, patent sahibi patent hüququnu tamamilə başqa şəxslərə verə bilər1. Məhz bu, patent hüququnun güzəştini ifadə edir. Patent hüququ güzəşt edildikdə, əldə edən şəxs patent hüququnun yeni sahi bi olur. Patent sahibinin malik olduğu patent hüququ, yəni patentdən irəli gə lən bütün hüquqlar tam həcmdə patent hüququnu əldə edənə (onun yeni sahi binə) keçir. Bunun nəticəsində patent hüququ özgəninkiləşdirilir, patent sahibi onu itirir. Patent hüququnun güzəşti üzrə münasibətlər hər şeydən əvvəl, patent hü ququnun güzəşti (verilməsi) barədə müqavilə ilə rəsmiləşdirilir. Bundan əlavə, digər mülki-hüquqi müqavilə növlərindən də istifadə edilməsi mümkün dür. Qanun müəyyən edir ki, patent sahibi patent hüququnu tamamilə başqa şəxslərə sata və bağışlaya bilər1 2. Göstərilən halda patent hüququnun güzəşti üzrə münasibətlər alqı-satqı və bağışlama müqavilələri ilə rəsmiləşdirilir. Həmin münasibətlərin rəsmiləşdirilməsində dəyişmə müqaviləsindən də isti fadə olunması mümkündür. Seleksiya nailiyyətindən istifadəyə lisenziya vermək dedikdə, patent sahibinin seleksiya nailiyyətindən başqa şəxslərin istifadə etməsinə razılığını bildirməsi (icazə verməsi) başa düşülür. Göstərilən halda münasibətlər lisen
senziya müqaviləsi əsasında həyata keçirilir. Qanunun xüsusi olaraq ayrıca bir fəsli (5-ci fəsli) lisenziya müqaviləsinin tənzimlənməsinə həsr edilmişdir3.
qa şəxsə (lisenziata) verir. Lisenziar patent sahibi, lisenziat isə istifadəçidir. Qanun lisenziya müqaviləsi üçün yazılı forma müəyyən edir. Belə ki, lisen ziya müqaviləsi yazılı formada bağlanılır. Bundan sonra müqavilə müvafiq qaydada səlahiyyətli orqanda qeydə alınmalıdır. Yalnız qeydə alındıqdan sonra lisenziya müqaviləsi qüvvəyə minir. Qeydə alınma lisenziya müqaviləsi nin etibarlı olmasının vacib (labüd) şərtidir.
498
qunu lisenziata (istifadəçiyə) verməkdən ibarətdir. 0 , öz hüquqi təbiətinə görə əvəzli, konsensual və ikitərəfli müqavilədir. Lisenziya müqaviləsi müxtəlif növlərdə bağlana bilər. Seleksiya nailiyyətin dən istifadəyə müstəsna hüququn verilməsinə görə onun iki növü fərqləndirilin müstəsna lisenziya müqaviləsi; qeyri-müstəsna lisenziya müqaviləsi. Müstəsna lisenziya müqaviləsi seleksiya nailiyyətindən istifadəyə müs təsna hüququn lisenziata (istifadəçiyə) müqavilədə birbaşa şərtləndirilmiş həcmdə verilməsini nəzərdə tutur. Özü də lisenziarın (patent sahibinin) üstünə başqa şəxslərə analoji lisenziya verməmək vəzifəsi qoyulur. Digər tərəfdən, li- senziarın (patent sahibinin) lisenziata verilməmiş hissədə seleksiya nailiyyə tindən istifadə hüququ saxlanılır. Q eyri-m üstəsna lisenziya müqaviləsi ilə lisenziarın patentdən irəli gələn bütün hüquqları, habelə üçüncü şəxslərə lisenziya vermək hüququnu özündə saxlamasını nəzərdə tutur. Bunlardan əlavə, lisenziya müqaviləsinin açıq lisenziya müqaviləsi və məc buri lisenziya müqaviləsi kimi növləri də fərqləndirir. Açıq lisenziya m üqaviləsi odur ki, bu müqaviləyə görə patent sahibi (li- senziar) seleksiya nailiyyətindən istifadə hüququnun müəyyən bir hissəsini özündə saxlayır, qalan hissəsini isə lisenziatın müstəsna istifadəsinə verir. Bu növ lisenziya müqaviləsi o halda bağlana bilər ki, patent sahibi səlahiyyətli or qanın rəsmi bülletenində seleksiya nailiyyətinin istifadəyə verilməsi barədə məlumat dərc etdirsin. İstənilən şəxs açıq lisenziya müqaviləsi bağlamaq üçün səlahiyyətli orqana rəsmi surətdə müraciət edə bilər. Bundan sonra patent sa hibi ilə həmin şəxs arasında açıq lisenziya müqaviləsi bağlanır. Səlahiyyətli or qan həmin müqaviləni qeydə alır, yəni açıq lisenziya müqaviləsi bağlanması barədə reyestrdə müvafiq qeydiyyatlar aparır1. Bundan sonra müqavilə qüvvə yə minir. Müqavilədə seleksiya nailiyyətindən istifadəyə görə ödənilən haqqın m iqdarı göstərilməlidir. Açıq lisenziya müqaviləsi qanunun 23-24-cü maddələri ilə tənzimlənir1 2.
M əcburi lisenziya m üqaviləsi odur ki, bu müqaviləyə görə patent sahibi patentdən irəli gələn bütün hüquqları, o cümlədən üçüncü şəxslərə lisenziya vermək hüququnu özündə saxlayır. Qanunun 25-ci maddəsi lisenziya müqavi ləsinin bu növünün tənzimlənməsinə həsr edilmişdir3. İstənilən hər hansı şəxs məcburi lisenziya verilməsi barədə səlahiyyətli or qana müraciət edə bilər. Səlahiyyətli orqan yalnız üç tələbə (şərtə) əməl olun duğu halda məcburi lisenziya verə bilər. Birincisi, məcburi lisenziya verilməsi barədə ərizə patent alındığı tarixdən üç il keçdikdən sonra verilməlidir. Patent verilən tarixdən üç il ötməzsə, onda məcburi lisenziya verilmir. İkincisi, patent sahibi həmin şəxsin seleksiya nailiyyətindən istifadə etməsinə icazə verm əm əlidir və ya əlverişli şərtlərlə istifadə hüququ verməməlidir. Üçüncü sü, məcburi lisenziya almaq istəyən şəxs sübut etməlidir ki, o, maliyyə və di- 1 Lisenziya m üqaviləsinin n övlə ri barədə bax:
Гражданское праоо. Учебник. Том 3. M., 2003, c. 280.
«Seleksiya n a iliyyə tlə ri haqqında» qanunun 23-24-cü maddələri. 3 «Seleksiya n a iliyyə tlə ri haqqında» qanunun 25-ci maddəsi. 499
gər məsələlərdə lisenziyadan bacarıqla və səm ərəli istifadə etməyə qa dirdir.
Göstərilən tələblərə əməl olunduqda patent sahibi ilə ilk seleksiya nailiyyə tindən istifadə etmək niyyətində olan şəxs arasında məcburi lisenziya müqavilə si bağlanılır. Lisenziat seleksiya nailiyyətindən istifadə etməyə görə patent sahi binə haqq ödəməlidir. Belə haqqın məbləğini səlahiyyətli orqan müəyyənləşdirir. Məcburi lisenziya müqaviləsinin qüvvədə olm a m üddəti 4 ild ir. Bu müd dətin uzadılması mümkündür. Lisenziat (istifadəçi) müqavilə şərtlərini pozduq da məcburi lisenziya müqaviləsi ləğv olunur. Patent sahibinin patent hüququndan istifadə etməsi və ona sərəncam ver məsi patentin özünün qüvvədə olma müddəti ilə bağlıdır. Nə qədər ki, patent qüvvədədir, patent sahibi özünəməxsus hüquqları həyata keçirə bilər. Qeyd etdiyimiz kimi, patent müddətli sənəddir. Onun qüvvədə olma müd dəti ötdükdə (keçdikdə) seleksiya nailiyyəti qorunmur, yəni hüquqi mühafizə sferasından çıxarılır və cəm iyyətin üm um i istifa d ə sin ə keçir. Buna görə də istənilən maraqlı şəxs hər hansı icazə almadan ondan sərbəst şəkildə istifadə edə bilər. Sözsüz, belə istifadə hüquq pozuntusu sayılmayacaqdır. Patent sahibi iki halda da öz hüquqlarını həyata keçirmək imkanından məh rum olur: patent etibarsız hesab edildiyi halda; patent ləğv edildiyi halda. Qa nunun iki maddəsindən biri patentin etibarsız hesab olunması1, digəri isə pa tentin ləğv edilməsi ilə bağlı münasibətləri tənzimləyir1 2.
Patentin etibarsız hesab olunm ası o deməkdir ki, seleksiya nailiyyətinin patentlə qorunması lap əvvəlindən qanunsuz olmuşdur, yəni ümumiyyətlə, mövcud olmamışdır. Onun qüvvəsi geriyə şamil olunur. Buna görə də verildiyi andan patentin hüquqi qüvvəsi olmur. Bu səbəbdən patentdən əmələ gələn hüquqlar patent verildiyi andan ləğv edilir. Qanuna görə patent iki halda eti barsız hesab olunur: • yenilik, fərqlilik, oxşarlıq və sabitlik şərtlərinə uyğun gəlməyən seleksiya nailiyyətlərinə patent verilmişsə; • patent onu almağa hüquqi əsası olmayan şəxsə verilmişsə. Patentin ləğv edilm əsi dedikdə, patentin gələcək üçün qüvvəsinə xitam verilməsi başa düşülür. Onun qüvvəsi geriyə şam il olu n m u r. Buna görə pa tent hüququ patent verildiyi andan yox, patent ləğv edildiyi andan qüvvəsini iti rir. Patent aşağıdakı hallarda ləğv edilə bilər: • patent sahibinin ərizəsinə əsasən; • seleksiya nailiyyəti oxşarlıq və sabitlik əlamətlərini itirdikdə; • patent sahibi müəyyən edilmiş müddətdə səlahiyyətli orqanın təklifi ilə seleksiya nailiyyətinin əlamətlərinin saxlanılmasını yoxlamaq üçün bitki və damazlıq materialları, lazımi sənədlər və məlumatlar vermədikdə və yaxud bu məqsədlə yerlərdə yoxlama aparmağa şərait yaratmadıqda; • patent sahibi müəyyən olunmuş müddətdə patentin qüvvədə qalması üçün rüsum ödəmədikdə. 1 «Seleksiya n a iliy y ə tlə ri haqqında» qanunun 19-cu maddəsi. 2 «Seleksiya n a iliy y ə tlə ri haqqında» qanunun 20-ci maddəsi. 500
Müdafiə formaları § 4. Seleksiya nailiyyətinin müəllifinin və patent sahibinin hüquqlarının müdafiəsi Müəllifin və ya patent sahibinin hüquqları pozulduqda, həmin hüquqlar müdafiə olunaraq bərpa edilir. Seleksiya nailiyyəti müəllifinin və ya patent sahibinin hüquq ları iki form ada m üdafiə edilir: yurisdiksiya formasında; qeyri-yurisdiksi- ya form asında. Yurisdiksiya formalarından biri olan məhkəmə yurisdiksiyası müəllifin və patent sahibinin hüquqlarının müdafiəsində vacib rol oynayır. Məhkəmə yuris- diksiyasından istifadə edilməsi qanunda nəzərdə tutulur. Qanun müəyyən edir ki, seleksiya nailiyyətlərinin ekspertizası, sınağı, istifadəsi və mühafizəsi ilə əlaqədar mübahisəli məsələlər məhkəmə qaydasında həll olunur1. Müəllifin və ya patent sahibinin hüquqlarının müdafiəsində inzibati yuris- diksiyadan da istifadə oluna bilər ki, bu, yurisdiksiya formalarından biri sayılır. Onun mahiyyəti səlahiyyətli orqana hüququ pozulmuş şəxsin ərizə ilə müraci ət etməsindən ibarətdir. Həmin orqan ərizəyə baxaraq, öz səlahiyyəti çərçivə sində müvafiq qərar qəbul edir. Ərizə inzibati yurisdiksiyada istifadə olunan əsas hüquqi vasitədir. Qanunda inzibati yurisdiksiyadan da istifadə olunmasının mümkünlüyü gös tərilir. Belə ki, hər bir şəxs patentin etibarsız sayılması barədə səlahiyyətli or qana ərizə ilə müraciət edə bilər1 2. Səlahiyyətli orqan ərizənin surətini patent sahibinə göndərir, lazım gəldikdə məsələnin həlli üçün əlavə sınaqlar keçirir və kifayət qədər əsaslar olduqda, patentin etibarsız hesab olunması barədə qərar qəbul edir. Bundan əlavə, iddiaçı ekspertiza və sınaqların nəticəsinə gö rə çıxarılan qərarla razılaşmadığı hallarda da hüququnu müdafiə etmək üçün inzibati yurisdiksiyadan istifadə edə bilər. Belə ki, o, həmin qərarı alan tarix dən üç ay müddətində səlahiyyətli orqanın Apellyasiya Komissiyasına müraci ət edə bilər3. Seleksiya nailiyyəti müəllifin və patent sahibinin hüquqlarının müdafiəsində həm də qeyri-yurisdiksiya formasından istifadə oluna bilər. Söhbət, hər şeydən əvvəl, özünüm üdafiədən (özünüqorumadan gedir). Müəllifin və patent sahibinin hüquqları pozulduqda (hüquqlar mübahisə edildikdə) pozulmuş hüquqları (mübahisə edilən hü quqları) müdafiə etmək (bərpa etmək və ya tanımaq) üçün müxtəlif m ülki-hüquqi müdafiə üsullarından istifadə oluna bilər. Əlbəttə, hansı müdafiə üsulunun tətbiq edilməsi yol verilmiş hüquq pozuntusunun xa rakterindən asılıdır. Hüququn tanınması göstərilən sferada istifadə olunan əsas müdafiə üsul larından biridir. Bu üsuldan o halda istifadə olunur ki, seleksiya nailiyyətini ya radan şəxsin müəlliflik hüququ barədə mübahisə yaransın və ya həmin hüquq üçüncü şəxs tərəfindən tanınmasın və inkar edilsin, həmin hüququn mövcud Müdafiə
üsulları 1 «Seleksiya n a iliy y ə tlə ri haqqında» qanunun 34-cü maddəsi. 2 «Seleksiya n a iliy y ə tlə ri haqqında» qanunun 19-cu maddəsi. 1 «Seleksiya n a iliy y ə tlə ri haqqında» qanunun 11-ci maddəsinin 3-cü hissəsi. 501
olmasına şübhə ilə yanaşılsın və s. Belə halda seleksiya nailiyyətinin həqiqi yaradıcısı m ü ə lliflik hüququnun tanınması barədə iddia verir ki, bu iddia dan istifadə olunması hər hansı pozuntu halına yol verilməsi ilə bağlı deyil1. Hüquqların pozulm asınadək m övcud olan vəziyyətin bərpa edilm əsi kimi mülki-hüquqi müdafiə üsulunun göstərdiyimiz sahədə tətbiq edilməsi mümkündür. Məsələn, sənədlərdə müəllifin adı düzgün göstərilmir, təhrif olu nur və bununla onun ad hüququ pozulur. Pozulmuş hüququnu müdafiə etmək üçün o, hüququn pozulm asından m övcud olan və ziyyə tin bərpa edilm əsi barədə iddia (tələb) verir. Hüquq p o zuntusunun dayandırılm ası (hüquqları pozan hərəkətlərin qarşısının alınması) kimi müdafiə üsulu müəllifin və patent sahibinin hüquq larının müdafiəsində az rol oynamır. Məsələn, üçüncü şəxs seleksiya nailiyyə tinin həqiqi yaradıcısının müəlliflik hüququnu mənimsəyir. Başqa bir misalda üçüncü şəxs patent sahibinin icazəsi olmadan seleksiya nailiyyətindən istifadə edir. Göstərilən hallarda pozulmuş hüquqları müdafiə etmək üçün hüququ pozan hərəkətin (hüquq pozuntusunun) dayandırılm ası barədə iddia veri lir. Göstərilən sahədə zərərin əvəzinin ödənilm əsi kimi universal müdafiə üsulundan da istifadə edilə bilər. Bu üsul çox vaxt seleksiya nailiyyətindən qa nunsuz istifadə olunduğu hallarda tətbiq edilir. Əgər qanunsuz istifadə nəticə sində istifadəçi gəlir əldə edərsə, patent sahibi onun öz xeyrinə tutulmasını tə ləb edə bilər. Bu, zərərin əldən çıxmış fayda adlı hissəsini əvəz edir. Patent sahibinin hüquqları həm də müqavilə çərçivəsində pozula bilər. Mə sələn, lisenziatın (istifadəçinin) lisenziya müqaviləsinin şərtlərini pozması və s. Tövsiyə olunan əlavə ədəbiyyat Сергеев А.П. Право интеллектуальной собственности в Российской Федерации. Учебник. М., 1999 (гл.23); Гражданское право. Учебник. Часть 3 /Под ред. А.П.Сергеева, Ю .К.Толстого. М., 1998 (гл. 55, параграф 3); Гражданское право. Учебник. Том 1/Под ред. Е.А.Суханова. М., 1998 (гл 24, параграф 4); Калягин В. Интеллектуальная собственность. М., 2000; A llahverdiyev S.S. Əqli mülkiyyət hüququ. Dərs vəsaiti. Bakı. 2006 (fəsil 8
Гуев A.H. Гражданское право. Учебник. Том 3. M., 2003 (гл. 11, параграф 7). ' Л .Р.Sergeyev düzgiin mövqe tutmayaraq g öste rir k i, m ü ə lliflik hüququ üçüncü şəxs tərəfindən m ənim sənildiyi (bu, hüquq pozuntusu d em əkdir) halda belə iddia v e rilir (Сергеев А.П. Право
интеллектуальной собственности. М ., 1999, с. 728). 502
|