Oğlanlar və qızların ali təhsil sisteminə gəlməsinin gender tədqiqatı

Regionlar üzrə tədris problemlərinin qiymətləndirilməsində bəzi gender müxtəlifliyi müşahidə olunur. Mingəçevirdə tələbə qızların 23,8%, Naxçıvandan olan qızların 44,5%, Bakıdan ola qızların içə 46,6% belə problemləri olmasını qeyd etmişdilər.

Ali məktəbin yerləşdiyi ərazi	Cins
	kişi	qadın
Bakı
Naxçıvan
Mincəçevir

Göründüyü kimi, kursdan kursa keçdikcə, problemlər artır (həm Naxçıvanda, həm Bakıda), Mingəçevirdə isə – bir qədər azalır.

IV. Təhsildə yarana problemlərin Azərbaycan və rus bölmələridə paylanılması (texniki və humanitar istiqamətlər üzrə)

Bölmə	İxtisas istiqaməti
	Təbii-elmi və texniki	Sosial-humanitar
1. bəli
2. xeyr
3. cavab verməyə çətinlik çəkirəm

Cavablardan görünür ki, problemlər daha çox Azərbaycan bölməsində özünü biruzə verir. Ola bilsin ki, bunun səbəbləri – Azərbaycan bölməsində oxuyanların hazırlıq səviyyəsi bir qədər aşağı olmasa, ana dilində ədəbiyyatın olmması, bunlarla müqayisədə rus bölməsində oxuyan tələbələrin ümumi dünyagörüşü, hazırlığının daha geiş olması və s.-dir. Eyni zamandahər iki ixtisas istiqamətində tədrisdə problemlər eyni miqdarda mövcuddur (44%).

V. Müəllim-tələbə münasibətlərinin gender aspekti

Sorğunun nəticələrinə əsasən demək olar ki, (tədqiq orlunan regionlarda), müəllimin cinsi tələbələrin ona olan münasibətinə heç bir təsir göstərmir. “Müəllim kimi görmək istərdiniz? Kişini və yaxud qadını?” sualına sorğu iştirakçılarını 77,6% onun əhəmiyyətsiz olduğunu qeyd etdilər. Respondentlərin 13,2% qadın-müəllimlərə, 9,2% isə kişi-muəllimlərə üstünlük vermişdilər.

Təhlil göstərdi ki, bu məsələyə münasibətdə qızlar və oğlanlar təxminən eyni mövqedə olmşudular:

Kimə üstünlük verirsiniz?	Respondentin cinsi
	kişi %	qadın %
1. qadına
2. kişiyə
3. bunun heç bir əhəmiyyəti yoxdur
Yekun

Qeyd edək ki, peşəkarlıq baxımından müəllimlərin səviyyəsinin qiymətlənlirilməsi kursdan kursa fərqlənmir:

Ktimi müəllim görmək istərdiniz?	Tədris ili
	I kurs	II kurs
1. qadını
2. kişini
3. fərqi yoxdur
Yekun

Sorğunun nəticələrinə görə, sorğu iştirakçılarını 17,2% hesab edir ki, müəllimlər bilik baxımından oğlanlara qarşı daha çox tələbkardırlar (belə düşünənlər sırasında 29,6% oğlan və 6,9% qız var). Sorğu iştirakçılarını 72,4% hesab edir ki, müəllimlər hər iki tərəfə qarşı eyni tələbkarlıqla yaaşır. Yalnız 6,2% iştirakçı hesab edir ki, qızların biliklərinə qarşı müəllimlər daha tələbkardırlar.

Müəllimlər dərsdə bilikləri daha çoz kimdən tələb edir?	Cins
	kişi	qadın	total
1. oğlanlardan
2. qızlardan
3. hər ikisindən
4. eyni dərəcədə bilmirəm
Total

Regionlarda həmin problemə münasibət müxtəlifdir. Məs.: Mingəçevirdə texniki ixtisaslar çoxdur, məhz buna görə, fikrimizcə, oğlan-tələbələrə olan tələblər qızlara olan tələblərdən üstündür.

Təxminən üç nəfərdə biri hesab edir ki, qiyməti verərkən müəllim uşağın cinsi mənsubiyyətini nəzərə alır:
Oğlan-tələbələr qızlar – tələbələrdən təqribən 8 dəfə çox cəzalandırılır; sorğu iştirakçılarının 42,7% hesab edir ki, eyni əmələ görə həm qızlara, həm oğlanlara enyi cəza verilir:
Cəzalandırma hansı əməllərə görə verilir? Ümumi səbəblərlə yanaşı (dərsi buraxmaq, dərsə gecikmək, dərsi oxumamaq), oğlanların davranışında kobudluğu, dərslərə biganəliyi, tapşırıqların yerinə yetirilməməsi də cəzalandırılır; nəzərə alaq ki, gənclər, xüsusilə oğlanlar, bəzən özünüifadə və özünütəsdiq olunu məhz deviant davranışının hər hansı bir formasında axtarıb tapırlar.

12.1
bu bir ənənədir (stepeotip)
daha çox gecikmə və dərs buraxmaq hallarına görə
oxumayanlar, kəsri olanlar
kobudluq, tərbiyəsizlik
məsuliyyətsizlik, səhlənkarlıq
qızların cəzalandırpmağın əvəzin çıxması
özünütəsdiq
dekanlıq və müəllimlərə sərfəlidir
Total
Konkret olaraq qeyd edilməyib
Sistem
Total

Qızlara qarşı cəza tədbirləri həm sayına, həm də həcminə görə daha azdır:

12.1
özünü lazımi olan kimi aparmalıdırlar
elə bilməsinlər ki, onlara güzəşt edilməməlidir
qoy məsafə saxlasınlar
Total
Konkret cavab verilməyib
Sistem
Total

Tələbələrin ali məktəblərdən çıxarılmasına aid səbəblərini oğlanlarla bağlı 149 nəfər (24,8%) qeyd etmişdilər (62 arqumentli və məzmunlu cavab olmşudur) və 133 (22,2%) nəfər qızlarla bağlı öz fikrini bildirmişdir. 318 respondent (53%) hesab edirlər ki, ali məktəbdən xaric edilməsində tələbənin cinsi mənsubiyyəti heç bir əhəmiyyət kəsb etmir:

S 13
1. oğlanlar üçün
2. qızlar üçün
3. eyni dərəcədə həm oğlanlar, həm də qızlar üçün
S.13.1
təhsil haqqının ödənilməsi
dərsi buraxmaq, dərs oxumamaq, pis davranış
mühitin təsiri, tüfeyli həyat
ailə vəziyyəti başqa
Total
Konkret cavab yoxdur
Cavab yoxdur
Total
13.2.
təhsil haqqının ödənilməməsi
dərsi buraxmaq, ana olmaq
ailə vəziyyəti
başqa
Total
cavab yoxdur
Total

Tədqiqat göstərdi ki, qızların təhsildə uğurları daha çox təhsil sisteminin özü ilə yox, xarici mühitin təsiri ilə əlaqəlidir. Nəticədə, qızların ali məktəblərdən xaric edilməsinin əsas səbəbləri – dərsi oxumamaq,

II. Ali məktəb tələbələrin arasında keçirilən

sosioloji tədqiqatın yekun nəticələri

I. Sorğu iştirakçılarının tərkibi və əhatə dairələri

Respondentlərin yaşayış yeri (regionu)

	Miqdarı	%%	Toplum %
Bakı və Abşeron	332	55,3	55,3
Gəncə-basar	12	2,0	57,3
Aşağı Qarabağ	6	1,0	58,3
Aran	63	10,5	68,8
Şirvan	5	,8	69,7
Şəki-Zaqatala	16	2,7	72,3
Mil-Muqan	10	1,7	74,0
Quba-Xaçmaz	3	,5	74,5
Lənkəran-Astara	8	1,3	75,8
Naxçıvan	145	24,2	100,0
Total	600	100,0