Oila pedagogikasi

Oilada bolalami mehnat tarbiyasida tejamkorlikka
o ‘rgatish
Bolalarni maktabgacha muassasalardagi mehnat tarbiyasi 
oilaviy tarbiyadan ajralmagan holda olib borilishi kerak. Bo- 
lada mehnatsevarlikni tarbiyasining barcha qulay sharoitlari 
oilada mavjud.
212

---

Biz bolani oilada mehnatga o'rgatibgina qolmasdan 
ulami tejamkorlikga ham o‘rgatib borishimiz lozim.
Bu borada xonadonlarda uchraydigan tashlandiq ash- 
yolardan foydalanamiz.
Har bir tashlandiq ashyodan biror bir buyum yasashni 
o‘rgatsak, bolalarda ijodkorlik hissi ham shakllanib boradi.
Masalan, suv ichimliklaridan bo‘shagan idishlardan chi- 
royli o‘yinchoqlar yasash mumkin. Svetofor, timsoq, katta- 
kichik matriyoshkar, ari, tulki o‘yinchoqlari hamda chiroyli 
qalamdon, guidon yasash mumkin, bu o'yinchoqlami yasash- 
lari asosida bolalarda tejamkorlik hissi singdiriladi.
Tashlandiq ashyo hisoblangan paypoq, kiyilmaydigan 
ko‘ylaklami lentasimon qilib qirqib, ulami bir-biriga ulanadi, 
so‘ng koptok qilib o‘raladi.
Bu ipdan to‘qilgan gilamchalar juda mustahkam bo‘lib, 
yuvilish va quritish juda osondir.
Yana eski paypoqqa uyda ishlatilmaydigan, qolgan may- 
da sovun parchalarini solib, ulardan yostiqcha shakli tikilsa, 
oshxona mebeli va muzlatkichni artish uchun qulay mo- 
chalka hosil bo4adi.
Biz bolalami oilada tejamkorlikni o‘rgatib, borar eka- 
nmiz, ular yoshligidanoq buyum va materiallami isrof qil- 
maslikni har bir narsani hayotda tejab ishlatishga ko‘nikma 
va malaka hosil qilib borishlarini o‘rgatishimiz zarur. Qog‘oz 
karton va gazlama hamda tolali materiallar tayyor mahsulot 
bo‘lib, ulardan turli o‘yinchoqlar yasaladi, ulaming chiqin- 
dilaridan ham tejamkorlik bilan foydalanishni o‘rgatiladi.
Bolalar bog‘chasida turli materiallar bilan ishlashda esa 
eng, awalo, qaysi narsadan nimalar yasash mumkinligini 
awaldan rejalab, anchayin izlanib, tabiat qo‘ynidan axtarib 
topib, yig‘ib olingandan, so‘ng reja asosida turli o‘yinchoqlar,

---

ertaklar asosida ko‘rsatmali ko‘rinishlarga boy personajlar 
yasash mumkin. Turli omillar: Eman daraxti mevasi po‘st- 
log‘i, na’matak mevasi, chig'anoqlar, yong‘oq po‘stlog‘i, 
qovoq urug‘lari, na’matak guli va boshqalardan xalq ma- 
sallari, multfilm qahramonlarini; «Ninachi va chumoli», 
«Toshbaqa va chayon» kabi masallami ertak qahramonlarini 
yasashlari mumkin. Mehnat mashg‘ulotlarida — daraxt 
navdalari qamish paxol, g‘o‘za chanoqlari, qumlaming 
ishlatilishi hamda plastik massalar: plastilin, rezina, selofan, 
polietilen lentalari, plyonkalar, gugurt qutuchalari, g‘altak 
iplar, flomasteming tugaganlari hamda pista po‘choqlari 
danak po‘choqlari, kungaboqar o'simligining kosachasi, 
tuxum po'choqlari ishlatiladiki, ana shunday tashlab yubo- 
rilishi mumkin bo'lgan narsalardan chiroyli, go‘zal o‘yin- 
choqlar, ertak qahramonlari, turli ko‘rsatmali manzaralar 
yasash mumkinligini tejamkorlik ruhida taibiyalash imko- 
niyatlari ko'pligini ko‘rsatadi.
Tashlandiq narsalardan ham kerakli buyumlar, estetik 
zavq olsa bo'ladigan, ayniqsa, o‘z ko‘rinishi, mazmuni bilan 
bolalami tarbiyalashi mumkin bo‘lgan narsalar yasalishi ular 
tarbiyasiga ijobiy ta’sir etadi. Oilada, ota-onalar, bolalar 
bog‘chasida tarbiyachi bolalami ana shunday ishlami amalga 
oshirishi uchun ushbu materiallarga ehtiyotkorona munosa- 
batda bo‘lishlikni ulardan unumli ham tejamkordik bilan 
foydalana olishlikni uqtirib borish kerak.
Shunday qilinsa, bolalar yashnab turgan daraxt shoxlarini 
shart kesib yoki sindirib olmaydi, daraxtlami kuzatib, qurigan 
keraksiz shoxlarini kesib oladi. Kesib olayotganda o‘sha 
shoxdan nima yasasa bo‘ladi, chamalashni o‘rganadi. Turli 
tabiiy materiallami to‘plash, saqlash, ishlov berish yo‘llarini
214

---

qo‘llash bolalarini tabiat bilan tanishgandagi bilimini mustah- 
kamlaydi.
Turli tabiat materiallari bilan ishlash mashg‘ulotlami 
rejalashtirish va materiallami tanlashda albatta mahalliy sha- 
roitlardan kelib chiqish, o‘lka iqlimi, tabiati, islilab chiqarish 
korxonalari, xalq badiiy ustaxonalari va shu kabilari e’tiborga 
olish kerakligini unutmaslik lozim.
Bunday mashg‘ulotlar bolalaming ijodiy qobiliyatlarini 
o'stiribgina qolmay, ulaming ijodkorligini o‘stiradi, estetik 
hissiyotini shakllantiradi.
Bolalar turli materiallar bilan ishlash jarayonida turli 
tabiiy materiallami to‘plash, saqlash qoidalari bilan tanishadi, 
tevarak-atrofni muhofaza qilishga o‘rgatadi. Turli tabiiy 
materiallaiga ishlov berish va rejalashtirishni, ulami nimalar 
yasay olishni tahlil qilishni hamda ishlov berish asboblarini 
tanlay oladilar. Bolalarda bu ishlami bajarishlarida ular 
mustaqil fikrlay olib, ijodkorhkni namoyon qiladilar. Ijod- 
korlik qobiliyatlari o‘sadi.
Obrazlar, personajlar, o‘yinchoqlami yaratishda kons- 
truktorlik va ijodiy qobiliyatlari rivojlanadi, murakkab 
asboblar, bigiz, qaychi, bolg‘acha, pichoqchalar bilan kattalar 
yordamida ishlata bilish malakalarini egallaydilar. Bolalar 
turli tabiat materiallar bilan ishlashlari alohida qiziqish 
uyg‘otadi, ayniqsa, loy, plastilin, daraxt shoxchalari, chinor 
urug‘lari, turli qurigan barglar, daraxt po‘stlari, yelimlaridan 
foydalanib qushlar, jonivorlar, ertak ishtirokchilarining 
shakllarini qiziqib yasaydilar. 0 ‘z tasawurlari personajlar 
bilan boyiydi.
Bolalar turli materiallar bilan ishlashda ishlar qoidalari 
bilan tanishadilar, texnik xavfsizlik qoidalari, gigiena-sani-
215

---

tariya holatlariga rioya qilibgina qolmay tejamkorlikka ham 
alohida e’tibor beradilar.
Bolalarga turli ashyolardan narsalar yasashni rejalash- 
tirishni o‘rgatar ekanmiz tabiiy materiallaming xossa va 
xususiyatini hisobga olgan holda isrofgarchilikka ham yo‘l 
qo‘ymaslikni tushuntiriladi. Ulaming shakl, ko‘rinishlarini 
rejalab aniq narsa yasash yo‘li bilan tejashni o‘rgatiladi. 
Qanday asboblami bolalarga berish mumkinligi va asboblami 
to‘g‘ri ishlatish (sindirmaslik, buzmaslik) yo‘llari uqtiriladi.
Ish joyini tartibsiz qolishdan saqlashni ta’kidlanadi.
Ish mazmuni sodda murakkabligiga qarab, bosqichma- 
bosqich guruhlarga moslash yo‘li bilan tejamkorlik tuyg‘usini 
singdirish talab etiladi. Yuqoridagi tartib qoidalar bolalarda 
tejamkorlik, tadbirkorlik sifatlarini tarbiyalashda mehnat 
mashg'ulotlari samaradorligi oshiriladi. Asosan, tayyorlov 
gurhida bolaning yosh xususiyatini hisobga olib, sanchil- 
maydigan, kesmaydigan asboblardan foydalangan holda 
po‘kak, turli bo‘sh qutilar, qutichalar, daraxtlaming urug‘lari, 
qurigan barglardan yelimlab yopishtirish, plastilin yordamida 
yopishtirish yo‘li bilan turli shakldagi