Oila pedagogikasi

«Ijtimoiy
fikri>
2,2
31,6
29,0
28,8
4,1
«Oila»
0,7
15,6
33,2
42,4
8,1
Ко‘rib turganimizdek, reproduktiv madaniyat oshgani 
sari real va ideal dasturlarda ham muayyan o‘zgarishlar sodir 
bo‘lmoqda. Muhimi — yurtdoshlarimiz bugungi kunga kelib,
321

---

oilada farzandning borligi uning mustahkamligi omili 
ekanligini chuqur anglagan holda, sog‘lom onadan tug'ilgan 
sog‘lom bola uning baxt-saodati ekanligini to‘la anglaydilar. 
Shu bois ham olib borilayotgan taig‘ibot-tashviqot ishlari, 
xotin-qizlaming ijtimoiy hayotdagi faollashib borayotgan 
o‘mi ulaming reproduktiv xulqlariga o‘z ta’sirini ko‘rsat- 
moqda.
Oilaviy munosabatlaming eng ta’sirli, jozibali va muhim 
bo‘lagi — bu ona-bola munosabatlaridir. Ulaming muhimligi 
shundaki, ayni dastlabki muloqot va mehrli munosabatlar 
bolaning keyingi psixik va aqliy taraqqiyotini hamda onaning 
xulq-atvorini shakllantiradi.
Bola tug‘ilishining dastlabki onlarida ona va bola o‘zaro 
hissan va psixologik jihatdan bog‘langan bo'lib, ikkalasi bir 
tan, bir vujud hisoblanadi. Shu bois ulaming munosabatlarida 
simbiotiklik (bir xillik, qo‘shilib ketganlik, yaxlitlik) bo‘ladi. 
Bola ulg‘ayib, katta bo‘lgani sari ular o‘rtasidagi masofa, 
psixologik distansiya ortib boraveradi, simbioz munosabatlar 
aqliy-kognitiv munosabatlar shaklidagi psixologik aloqalarga 
aylanib ketaveradi.
Chaqaloqning jismoniy o'sishi va rivojlanishi tabiiyki, 
onaning g‘amxo‘rligiga bevosita bog'liq. Shunisi muhimki, 
bola uchun har qanday g‘amxo‘r va mehribon inson unga 
ona o‘mini bosishi mumkin (buvisi, otasi, enagasi). Lekin 
kimningdir doimiy g‘amxo‘rligi, ya’ni, mehribon insonning — 
«obyekt»ning doimiyligi bola rivojlanishi uchun o‘ta muhim 
hisoblanadi. Bola bir yoshga to‘lguncha bo‘lgan davri no­
verbal muloqot davri hisoblanib, undagi barcha o‘zgarishlar 
onasi yoki yaqinlari bilan bo'ladigan emotsional, bevosita 
munosabatlaming natijasi bo‘ladi va bora-bora muomalaga til
322

---

va tovushlar bilan bog‘liq belgilar kirib kela boshlaydi. 
Onaning barcha say’i-harakatlari bu davrda bola psixik 
rivojlanishining muvaffaqiyatini belgilaydi.
Agar ota va ona tomonidan ko‘rsatilayotgan g‘amxo‘rlik 
doimiy va samimiylik kasb etsa, bu E. Erikson ta’biri bilan 
aytganda, «mutloq ishonch» (базальное доверие^а asos 
bo‘ladi. Ya’ni, haqiqiy, g‘amxo‘r ona bolasining ayni payt- 
dagi barcha ehtiyojlarini qalban his etib, o‘sha zahoti qon- 
dirishga harakat qiladi, masalan, chanqasa suv, och qolsa — 
ko‘krak suti, peshob qistaganda, to ‘sish kabi ishlami o‘z 
vaqtida bajarib boradi. Onaning bola ehtiyojlarini shu kabi 
aniq bilib, o‘z vaqtida mehr ko'rsatishi ba’zan intuitiv tarzda 
kechsa, ba’zan ona o‘zini bola bilan identifikatsiya qiladi, 
ya’ni, o‘zini uning o‘miga qo‘yish orqali, uning talab-istak- 
larini sezganday bo‘ladi, «vujudi bilan his etadi». Bunday his 
qilishlar odatda, ona tomonidan aniq anglanmaydi, lekin, 
tabiiiyki, onaning kechinmalari va sezishlari to‘g‘ri chiqadi. 
Lekin ba’zan pediatr yoki boshqa mutaxassis bilan bolaning 
holati haqida fikrlashganda ayrim hollarda o‘zining intuitiv 
qarorlari to‘g‘ri yoki noto‘g‘ri ekanligini anglab qoladi.
Tan-vujud bilan ona va bolaning yaxlitligi o‘ziga xos 
hissiyot boiib, u ko‘pincha «xolding» (inglizcha «tutish», 
«ushlash» so‘zidan olingan) tajribasidan kelib chiqadi. Ya’ni, 
ona o‘z bolasini qo‘lida ushlab, badani badaniga tekkanda his 
qiladigan kechinmalari orqali boladagi o‘zgarishlami tuyadi, 
his qiladi. Vinnikott degan olimning fikricha, «xolding» 
tajribasi yaxshi bo‘lmagan onalaming shaxsiy muammolari 
ko‘p bo‘lib, ular bolani qoiida ushlaganda ham deyarli hech 
nimani his etmaydilar. Ana shunday chaqaloqlarda keyin- 
chalik ixtiyoriy psixik fiinksiyalar rivojida muayyan muam-
323

---

molar bo'lishi mumkin, masalan, ixtiyoriy ravishda diqqatni 
bir narsaga to‘plash, ixtiyor holda u yoki bu narsani eslab 
qolish, gapirish, mantiqiy fikrlash va shunga o‘xshash.
Gapirish, nutq faoliyati bilan bog‘liq psixik funksiyalar 
ko‘pincha