STORGE — tashqi ko’rinishidan kuchli ifodalanmagan, ammo ishonchli muhabbat
— do’stlik turi.
4.
PRAGMA (LQS) — lyudus va storgelardan iborat doimo ong nazoratida bo’lgan,
sevgan shaxsining manfaatlarini ko’zlagan maqsadlari asosida yuzaga kelgan sevgi
hislaridir.
5.
MANIYa (EQL) — eros va lyudusdan iborat bo’lib, sevgan kishi sevgi obektidan
tobeligi bilan xarakterlanadi. Ammo eros va lyudusdan bu turning farqi sevgan shaxsda
o’ziga ishonch hislari etarli bo’lmaydi.
6.
AGAPE (EQS) — eros va storgelar yig’indisidan iborat kuchli ifodalanadigan
sevgan kishi muhabbat obektiga hamma narsasini va hatto o’zini ham bag’ishlashga
tayyor bo’lgan hislar turi va hokazo. Kuzatishlarga ko’ra erkaklarning sevgi muhabbat
hislarida ko’proq qismini eros va lyudus, ayollarda esa pragma, storge va maniya turlari
tashkil etadi.
O’smir va o’spirin yoshidagi o’g’il va qiz bolalarda ko’proq maniya turi, katta
yoshdagilarda esa boshqa turlar kuzatiladi. Bir shaxsning hayotida muhabbatning
yuqoridagi bir necha turlari alohida kuzatilishi mumkin. Ba’zilarda esa faqat bitta tur
uchraydi. Bizning fikrimizcha, muhabbat turlari sevgan va sevilgan kishilarning
yoshiga, husniga, ma’lumotiga, madaniy saviyasiga, jamiyatda tutgan mavqeyiga, hayot
tarziga, dunyoqarashiga, qaysi muhitda tarbiya ko’rganligiga, xarakteriga, jinsiy
hulqiga, qarama-qarshi jins haqidagi tasavvuriga, nerv sistemasiga, milliy psixologik
xususiyatlariga bog’liq. Ba’zi yigit va qizlarda sevgi hislari bir turda boshlanib, ma’lum
vaqtdan so’ng o’zga turiga o’tishi mumkin. Masalan: «Eros» turida 4 — Oila
psixologiyasi boshlanib «agape» ga aylanish yoki «lyudus» tarzida yuzaga kelib,
«storge» turiga o’tishi mumkin. Agar muhabbat turiga nazar tashlaydigan bo’lsak, erkin
muhabbatning shakllanishi o’rta asrlarga to’g’ri keladi. Xususiy mulkchilikning
ravnaqi, antagonistik sinflarning mavjudligi, ayollarning huquqsizligi erkin
muhabbatning ravnaq topishiga to’sqinlik qiladi. «Layli va Majnun», «Tohir va Zuhra»,
«Farhod va Shirin», «Romeo va Juletta» kabilarni erkin muhabbatning yuzaga kelishi
va uning taqdiri haqidagi ilk asarlar deb aytish mumkin.
Taraqqiy etgan jamiyatda yangi tartiblarga asosan yuzaga kelgan oila, erkak va
ayol o’rtasidagi mavjud tengsizliklarni yo’qotish muhabbatning yuqori darajada ravnaq
topishiga zaruriy shart-sharoit yaratadi. Lekin afsuski, ba’zi yoshlar «erkin hayot»,
«erkin muhabbat» kabi ruhiyat omillarini noto’g’ri tushunib, ma’naviy axloqsizlikka
mayl qo’yishyapti, insonlar o’rtasidagi eng nozik bo’lmish jinsiy munosabatlardan esa
«boylik orttirish», «go’zal hayot» kechirish manbayi sifatida foydalanishmoqda. Bu
axloqiy tubanlik, nosog’lom dunyoqarash oqibatidir. Bu hol ba’zi oilalarda ma’naviy
tarbiya masalasi unutib qo’yilganligining, ayrim ta’lim-tarbiya muassasalari va ularning
pedagogik jamoalarining o’z vazifalarini etarli darajada uddalay olmayotganliklari
natijasidir.