O’lchov birliklari to’G’risidagi tasavvurlarni shakllantirish metodikasi

Academic Research in Educational Sciences 
VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021 
ISSN: 2181-1385 
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 
Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89 
DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-281-289 
Google Scholar 
 Scientific Library of Uzbekistan 
Academic Research, Uzbekistan 286  www.ares.uz 
4) Misol: Mustaqillik kuni 1991 yil 1-sentyabrda bo‘lgan. 2000 yil 1- dekabrda 
mustaqillikka qancha vaqt bo‘lgan? 
Vaqt tushunchasini uzunlik, massa tushunchalariga nisbatan ancha murakkab 
bo‘lgan kattalik - miqdor sifatida qaraladi, chunki vaqt oraliqlari uzunlik, yuz, 
og‘irlik xossalariga oxshash masalalariga ega. Kundalik hayotda vaqt bir voqeani 
ikkinchi voqeadan ajratib turadi. Vaqt birliklarini taqqoslash, qo‘shish, ayirish 
mumkin. Insonning butun umri vaqt bilan, vaqtni o‘lchash, taqsim qilish, qadrlash 
uquvi bilan bog‘liq. Vaqt uzluksiz o‘tadi, uni to‘xtatish ham, qaytarish ham mumkin 
emas. Vaqt oraliqlari o‘lchanadi. Birlik sifatida qabul qilingan vaqt oralig‘idan bir 
martagina foydalanish mumkin. Shuning uchun vaqt birligi muntazam ravishda 
takrorlanuvchi jarayon bo‘lishi kerak. Xalqaro sistemada bunday birlik qilib sekund 
olingan. Sekund bilan bir qatorda vaqtning boshqa birliklari minut, soat, sutka, yil, 
hafta, oy, asr ishlatiladi. Yil va sutka birliklari tabiatdan olingan, soat, minut, sekund 
birliklari kishilar o‘ylab topgan.
Yil Yerning Quyosh atrofida aylanish vaqti, sutka yerning o‘z o‘qi atrofida 
aylanish vaqti. Yil taxminan 365 sutkaga teng. Lekin kishilarning bir yilgi hayoti 
sutkalarning butun sonlaridan tuzilgan. Shuning uchun har yilga olti soatdan qo‘shish 
o‘rniga har to‘rtinchi yilga butun sutka qo‘shiladi. Bu yil 366 kundan iborat bo‘lib, 
kabisa yili deyiladi. Bizning eramizgacha 46- yilda Rim Imperatori Yuliy Sezar o‘sha 
paytda chalkashib ketgan kalendarni tartibga solish maqsadida yillar shunday navbat 
bilan keladigan kalendarni yaratdi. Shuning uchun bu yangi kalendar yuli Yulian 
kalendari deyiladi. Shu kalendarga asosan yangi yil 1- yanvardan boshlanadi va 12 oy 
davom etadi. Bu kalendarda vavilonlik astronomlar yaratgan vaqt o‘lchovlardan hafta 
ham saqlanib qolgan. Oy vaqtning uncha aniq bo‘lmagan birligidir, u 31, 30, 28, 29 
kundan iborat. Ammo bu birlik qadim zamonlardan beri mavjud va u oyning Er 
atrofida aylanishi bilan bog‘liq. Oy taxminan 29,5 sutkada Erni to‘la bir marotaba 
aylanib chiqadi va bir yilda taxminan 12 marta aylanadi. Shu ma‟lumotlar qadimgi 
kalendarni tuzishga asos bo‘ldi. Ko‘p asr davomida izlanish, mukammallashtirish 
natijasida hozirgi kalendar vujudga keldi. Sutkaning hozirgidek 24 soatga bo‘linishi 
ham qadimgi davrdan kelib chiqqan bo‘lib, u qadimgi Misrda kiritilgan. Minut, 
sekund qadimgi Vavilonda kelib chiqqan.
1 soatni 60 minutligi, 1 minutni 60 sekundligini Vavilonlik olimlar topganlar. 1 
soat = 60 minutga, 1 minut=60 sekundligiga vavilonlik olimlar yaratgan oltmishli 
sanoq sistemasining ta‘siri bor faraz qilinadi. 

---