O’lchov birliklari to’G’risidagi tasavvurlarni shakllantirish metodikasi

Academic Research in Educational Sciences 
VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021 
ISSN: 2181-1385 
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 
Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89 
DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-281-289 
Google Scholar 
 Scientific Library of Uzbekistan 
Academic Research, Uzbekistan 287  www.ares.uz 
I-IV sinflarda bolalar yil, oy, hafta, sutka, soat, minut, sekund, asr, ―vaqt 
o‘lchovi‖ ning asosiy birliklari haqida aniq tasavvurga ega bo‘lishlari kerak. 
Insonning butun umri vaqt bilan, qadrlash o‘quvi bilan bog‘liq. Vaqt beto‘xtov 
o‘tadi, uni to‘xtatish ham, qaytarish ham mumkin emas. Shuning uchun vaqt 
oraliqlarini qabul qilish, voqealarni davom etishi bo‘yicha taqqoslash ham qiyin. 
Vaqtni qabul qilishimiz mukammal emas, vaqtning u yoki bu oralig‘ida nima 
bo‘layotganligiga bog‘liq ravishda vaqt dam tez dam sekin o‘tayotgandek bo‘lib 
tuyuladi. Shuning uchun vaqt o‘rganish qiyin bo‘lgan miqdorlardan biridir. Bolalarda 
vaqt haqida tasavvurlar uzoq kuzatishlar, turmush tajribalarining jamlanib borishi 
jarayonida asta sekin rivojlanadi. Vaqt haqidagi dastlabki tasavvurlarni bolalar 
maktabgacha bolgan davrda oladilar. Tun va kunning, yil fasllarining almashinishi, 
bolalar hayotidagi rejimli momentlarning takrorlanishi vaqt haqidagi tasavvurlarni 
shakllantiradi. 
Voqealarning vaqt bo‘yicha ketma-ketligi ham (nima avval bo‘lgan edi, nima 
keyin bo‘lgan edi) va hodisalarning davomiyligi haqidagi tushuncha ham bolalar 
tomonidan qiyin o‘zlashtiriladi. Birinchi sinf o‘quvchilarida vaqt haqidagi tasavvurlar 
maktabgacha yoshdagi bolalardagi kabi eng avvalo ularning amaliy faoliyatlarida 
shakllanadi; kun rejimi, tabiat kalendarining yuritilishi, hikoyalar, ertaklar 
o‘qiganlarida va kinofilmlar ko‘rganlarida voqealarning ketma-ket kelishini qabul 
qilinishi, har kuni dafarlarda ish kunining yozib borilishi - bola vaqt o‘zgarishini 
ko‘rishiga, vaqt o‘tishini his qilishiga yordam beradi. Dastur 1-sinfda bolalarni hafta 
kunlari va ularnig kelish tatibi bilan tanishtirishni ko‘zda tutadi. Shu bilan birga 
dastur yildagi oylarning nomlarini va ularni kelish tartibini bilib olishlarini, tanish 
vaqt oraliqlarini taqqoslashni ya‘ni nima uzoq davom etadi: darsmi yoki tanaffusmi, 
o‘quv choragimi yoki kanikulmi, yoshi bir xil, yoshi kichik, yoshi har xil kabi 
tushunchalarni o‘rgatishni nazarda tutadi. Bolalarda yig‘ilgan bunday tasavvurlar 
ikkinchi sinfda vaqt o‘lchovlarini o‘rganishga zamin bo‘ladi. Berilgan mavzuni 
o‘rganishga bag‘ishlangan birinchi darsda bolalarda yil, oy, hafta haqidagi
tasavvurlarni shakllantirishga doir ishlar bajariladi. Yil, oy, hafta bilan tanishtirishda 
o‘qituvchi tabel kalendardan foydalanadi. Bolalar tabel–kalendar yordamida bir yilda 
o‘n ikki oy borligi, davomiyligi bir xil bo‘lgan oylarning nomini o‟zlashtiradilar, 
ajratadilar: aprel, iyun, sentyabr, noyabr 30 kundan, qolgan 7 oy esa 31 kundan, 
oddiy yilning fevrali 28 kundan, kabisa yili esa 29 kundan iborat. Shu bilan birga 
kalendardan oyning tartib raqamini aniqlash o‘rgatiladi. Masalan yilning beshinchi 
oyi qanday ataladi? Iyul, avgust, oktyabr tartib bo‘yicha nechanchi oylar? 

---