Oliy matematika, statistika va ekonometrika

Milliy hisoblar tizimida tashqi iqtisodiy faoliyat statistikasi 
Maxsulotlar xaqida ma’lumotlar manbaisi xalqaro ma’lumot savdosining statistikasi hisoblanadi. Xalqaro standartlar
“
Maxsulotlar 
 
xalqaro 
savdo 
statistikasi
”da kursatilgan. 
SMTT 
(InternationalMerchandiseTradeStatistics: 
ConceptsandDefinitions
— 
IMTS)
(BMT, 1998). V 
RPB-6 RPB-6
da bir necha kelishmovchiliklar aniqlangan. Ular 
dunyoning bir qismida va butun dunyo bo’ylab paydo bo’lishlari mumkin. Unda qo’shimcha kelishuvning standart jadvali 
keltirilgan. Mazkur jadval yordamchi sifatida xizmat ko’rsatadi. Kelishmovchiliklarni asosiy sababi – SMTT importni 
baxolash uchun NSFni (narx, sug’urta va fraxt) qo’llashni taklif etishadi, to’lov balansida esa import va eksportni 
universal tarzda FOB narxlariga asosan universal baxolash usuli qo’llaniladi. Shunaqa vaziyatlarda fraxt va sug’urta 
bo’yicha eksporter boj chegarasi tomonidan va importer boj chegarsi tomonidan qo’shimcha to’lovlarni yo’kotish lozim. 
FOB narxlariga asosan baxolash va shartnomalar talablaridagi o’rtasida farq mavjudligi fraxt va sug’urta bo’yicha 
to’lovlar yo’nalishining o’zgartirilishligini talab etadi.
Uchta standart tarkibiy qism operatsiya ishtirokchilari bilan bog’liq, ya’ni ular yo xaridorga tegishli, yoki 
sotuvchiga, biroq mahsulotga tegishli emas. Ushbu toifalarga safarlar, qurilish xizmatlariva boshqa toifalarga kiritilmagan 
davlat tovarlari va xizmatlari kiradi.
a. safarlar norezidentlar tomonidan biror-bir mamlakatga safar davomida o’z ehtiyojlariuchun, yoki biror-bir 
shaxsga olib borish uchun xarid qilingan barcha tovar va xizmatlar kiradi. Safar xarajatlariga tovarlar, mahalliy transport 
xizmatlarini to’lash, joylashish, ovqatlanish va boshqa xizmatlar uchun xarajatlar kiradi.
b. qurilish xizmatlari o’z ichiga ham pudratchi tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulotning to’liq bahosi, ham 
pudratchi tomonidan mahalliy manbalardan olingan, tovarlarning importi va eksportiga kiritilmagan har qanday tovar va 
xizmatlarni oladi.

---

83 
c. boshqa toifalarga kiritilmagan davlat tovar va xizmatlari, boshqa aniq moddalar bo’yicha taqsimlanmaydigan bir 
qator elementlarni o’z ichiga oladi.
Operatsiya ishtirokchilari bilan bog’liq bo’lgan uchta moddadan tashqari, ro’yxatdagi qolgan komponentlar 
mahsulotlar bilan bog’liq bo’lgan va detalli sinflar (turkumlar, darajalar) asosida hosil bo’lgan 
Asosiy mahsulotlar 
tasniflanishi, Versiya (namuna) 2 (SRS).
Xizmatlar savdosi bo’yicha qo’shimcha standartlar 
Xizmatlar xalqaro 
savdosining statistikasi bo’yicha yo’riqnoma (Manual on Statistics of International Trade in Services)
sida keltirilgan 
bo’lib(Birlashgan Millatlar Tashkiloti, Evropa komissiyasi, Xalqaro valyuta fondi, Iqtisodiy hamkorlik va rivojlanish 
tashkiloti, Savdo va rivojlanish bo’yicha BMT komissiyasi va Butunjahon savdo tashkiloti, 2002), ular xalqaro hisoblar 
bilan to’liq uyg’unlashgan. 
Birlamchi daromad
hisobidagi yozuvlar mehnat uchun to’lov va mulkdan olinadigan foydaga to’g’ri keladi, bu esa 
aniqlik bilan Milliy hisob tizimining (MHT) birlamchi daromadni taqsimlash hisobiga to’g’ri keladi. Sanoat bilan bog’liq 
bo’lgan soliqni rezidentlar tomonidan to’lanishi va o’z mamlakatidan subsidiyalarni olishi daromadni tashkil etish 
hisobiga yoziladi, ya’ni to’lov balansi tarkibiga kirmaydigan hisobga oid bo’ladi. Rezident tomonidan boshqa 
Jadval 3.