Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi jizzах dаvlаt pеdаgоgikа universiteti

Boshlang’ich sinflarda matematik tushunchalarni shakllantirish

Sodda tenglamalarni yechish

Amal hadlaridan biri o’zgaruvchi bo’lgan x + 17 = 27; 20 + x = 29; x – 16 = 10 va 25 – x = 19 kabi tengliklar tenglama deyiladi. Tenglamani yechish uchun noma’lum hadning son qiymatini topish kerak. Buning uchun qo’shish va ayirishni tekshirish qoidasidan foydalaniladi.
1. Quyidagilarning to’g’riligini tekshiring

71 + 19 = 90	14 + 61 = 75	93 – 23 = 70
58 + 22 = 80	49 – 18 = 31	61 – 40 = 21

2. Quyidagi tenglamalarni yechib tekshiring.

63 – u = 40	23 + x = 69	u + 26 = 50
39 + x = 60	74 – u = 52	Z – 30 = 65

3. Misollarni ustun shaklida yozib yeching.

28 + 45	80 - 67	23 + 37	98 – 74
49 + 27	90 - 53	46 + 31	76 – 55
55 + 27	70 - 45	80 - 67	49 + 30

4. Birlik va o’nliklar xonasidagi raqamlar yig’indisi 4 ga teng bo’lgan barcha ikki xonali sonlarni yozing.

5. Masalalarni tenglama tuzib yeching.
a) Karim o’zidagi quyonlarning 25 tasini sotgandan keyin o’zida 40 ta quyon qoldi. Karimning quyonlari nechta bo’lgan?
b) Sobirjonda 43 ta kanareyka bor edi. U bir nechta kanareykani sotgandan keyin o’zida 20 ta kanoreyka qoldi? Nechta kanoreyka sotilgan?
v) Sobirjon yana bir nechta to’ti sotib olgandan keyin qushlari 66 ta bo’ldi. U nechta to’ti sotib olgan?

Sonli tengsizliklar va ularni yechish

1. Bir katakni bir birlik deb quyidagi sonlarni son nurida belgilang:
a) 1; 3; 4; 6; 9; 12; 8; 10.
b) 2; 5; 6; 8; 10; 13.

2.

2s * 80 tiy		20 + 7 * 30 – 3
25 sm * 3 dm		27 – 7 * 16 + 4
10 dm * 15 sm		91 – 40 * 40 + 9

3.

50 + 24 – 7	15 + 23 – 8	45 + 40 – 4
44 + 44 – 9	26 + 24 + 4	34 + 23 – 9
22 + 22 – 12	23 + 23 + 7	73 – 14 + 9

4. Ishoralarni to’g’ri qo’ying:

3 * 5 * 8 = 16		6 * 6 * 7 = 5
7 * 5 * 5 = 7		14 * 5 * 10 = 19
6 * 3 * 8 = 11		45 * 20 * 10 = 15

5. Qavslarni to’g’ri qo’ying:

73 – 14 + 9 = 50		18 + 50 – 25 = 43
61 + 34 – 29 = 66		84 – 30 – 24 = 30
19 + 84 – 23 = 80		79 – 39 – 20 = 60

6. Munosabat belgilarini to’g’ri qo’ying

83 – 23 * 38 + 22		19 + 20 * 52 – 13
56 – 12 * 24 + 25		27 + 31 * 80 – 11
37 + 52 * 35 + 55		24 + 23 * 60 – 14

7. Darchalarni yoping

24 + 26 > 		74 – 13 < 
33 + 40 > 		99 – 34 < 
50 + 36 > 		56 + 19 < 

Qavsli ifodalarning qiymatini hisoblash

Qavssiz ifodalarda faqat qo’shish va ayirish amallari qatnashsa, boshidan boshlab tartib bilan ishlanaveradi. Agar qavs qatnashsa, avval qavs ichidagi amal keyin boshqa amallar bajariladi.

1.

41 – (9 + 6)	76 – (30 + 17)	63 – (19 + 17)
76 – (17 + 8)	80 – (42 - 16)	54 + (60 – 32)
63 + (40 - 26)	48 + (35 - 13)	89 – (84 – 45)

2.

50 + (14 + 23)	28 + (70 - 51)	94 – (21 + 32)
50 – (28 - 13)	30 + (15 + 23)	89 – (17 + 23)
73 – (35 - 18)	96 – (64 - 23)	78 – (34 + 9)

3.

8	36	16
28	20	12
24	4	32

a) Kvadratdagi sonlarni satrlar bo’yicha, ustunlar bo’yicha va burchakdan burchakka qarab qo’shganda bir xil son 60 chiqayapti. Tekshirib ko’ring, to’g’rimi?

b) Shu qoidalar foydalanib, ushbu kvadratlarning kataklariga yetishmagan sonlarni qo’yib chiqing:

		26		12				9						35
	21	1			10			24	12				28
16					18	8				15		21	56

2. 
   Nargiza 100 dan 27 ni ayirdi, so’ngra 18 ni ayirdi va yana bir sonni ayirgan edi 39 qoldi. Nargiza eng keyin qaysi sonni ayirgan?
   

Xulosa
Boshlang’ich sinflarda matematik tushunchalarni o’rgatish bilan bog’liq nazariy va amaliy tadqiqot natijasida tushunchalar mazmuni va uni ishlab chiqishning asosiy yo’nalishlari aniqlandi, bu muammoni boshlang’ich o’quvchilari matematik tayyorgarligiga nisbatan qo’llash shart-sharoitlari belgilandi.
Boshlang’ich sinflarda matematik tushunchalarni o’rgatish metodikasining asosiy yo’nalishi sifatida rag’batlantirish; psixologik jarayonlarni faollashtirish (qabul qilish, diqqat va hokazo)usullaridan foydalanish imkoniyatlari sinab ko’rildi;
Tadqiqotning asosiy maqsadi boshlang’ich sinflarda matematik tushunchalarni o’rgatishni tashkil etish masalalarini, ularni hal etish jarayonida takamollishtirish shart-sharoitlarini belgilashdan ham iborat bo’ldi.
Izlanishimiz yakuni boshlang’ich sinf o’quvchilarida matematk tushunchalarni o’rgatish matematika o’qitishning nazariy va amaliy muammolarini hal qilish xususiyatlarini nazarda tutib, tarbiyaviy ishlarga asos bo’la oladigan nazariy xulosalar va amaliy tavsiyalar ishlab chiqish imkonini berdi.
Bu uslubiy tavsiyalardan boshlang`ich sinf o`qituvchilari o`z ish faoliyatlarida foydalansalar o`quvchilarni matematik tushunchalar haqida to`g`ri umumlashtirish qobiliyarini riyojlanishiga erishishlari mumkin.


FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:

1. 
   Barkamol avlod - O‘zbekiston taraqqiyotining poydcvori.- 1 «Sharq» nashriyot-matbaa kontsemi, 1997.
   
2. 
   Axmedov M. .Abduraxmonova N.Jumacv M.E. Birinchi sinf matematika darsligi.)Toshkent. "Sharq" 2005 yil., 160 bet 8 Axmedov M va boshqalar. To‘rtinchi sinl matematika darsln-.i. Toshkent. "O‘qituvchi" 2005 il
   

9. 
   Axmedov M. .Abduraxmonova NJumaev M.E. Birinchi sinl' matemalika darsligi metodik qo‘llanma.)Toshkent. "Sharq" 2005 yil., 96 bet
   
10. 
    Bikbaeva N.U, R.I.Sidelnikova,G.A.Adambekova. Boshlang‘ich sinllarda matematika o‘qitish metodikasi. (O‘rta maktab bosh'ang‘ich sinf o‘qituvchilari uchun metodik qo‘llanma..) Toshkent. "O‘qituvchi" 1996 yil.
    
11. 
    Bikboeva.N.U. Yangiboeva E.Ya. Ikkinchi sinf m.itematika darsligi. Toshkent. O‘qituvchi" 2005 yil.
    
12. 
    Bikboeva.N.U. Yangiboeva E.Ya. Uchinchi sinf matematika darsligi. Toshkent. "O‘qituvchi" 2005 yil.
    
13. 
    Jumaev M.E, Matematika o‘qitish metodikasi (KIIK uchun ) Toshkent. "11m Ziyo" 2003 yil.
    
14. 
    Jumaev M.E, Bolalarda matematik tushunchr.larni rivojlantirish nazariynsi va metodikasi. (KHK uchun ) Toshkent. "Urn Ziyo" 2005 yil.
    
15. 
    Jumaev M.E. va boshq. Birinchi sinf matematika daftari. Toshkent. "Sarq" 2005 yil., 64 bet
    
16. 
    Ta’lim taraqqiyoti. O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi Vazirligining a x b orotnomasi. 7- maxsus son.1999 yil. 136-178 betlar. Toshkent. "Sharq" Umumiy. o‘rta ta’lim Davlat ta’Iim standarti va o‘quv dasturi.
    

INTERNET MA`LUMOTLAT

1. 
   ZIYO.NET
   
2. 
   KITOB.UZ
   
3. 
   JDPU.UZ