Birikmalari. Ksenon birikmalari 1962 yildan boshlab o’rganila boshlangan.
Ksenon faqat ftor bilan bevosita birikadi va bu jarayonda uning barqaror birikmalari hosil bo’ladi. Bu birikmalarda ksenonning oksidlanish darajalari +2 dan +8 gacha boradi. Jadvalda ksenon birikmalarining ba’zi xossalari keltirilgan.
Ksenon (II) ftorid barqaror modda, ksenon bilan ftor aralashmasini qizdirilsa, (yoki aralashmadan elektr toki o’tkazilsa), ksenon (II) ftorid hosil bo’ladi. Hosil bo’lgan XeF2 ni reaksion muhitdan chiqarish kerak, aks holda XeF2 bilan F2 birikib XeF4 hosil bo’lib qoladi.
Ksenon (IV)ftorid 1140 C da sezilarli darajada parchalanmay suyuqlanadigan qattiq uchuvchan modda; XeF4 olish uchun Xe bilan F2 aralashmasini 608 kPa bosim va 4000 C da bir necha soat isitish kerak.
Ksenon (VI) ftorid hosil qilish uchun ancha katta bosim (5-20 ming kPa) va yuqori harorat (200 -7000 C) talab qilinadi.
XeF6 rangsiz qattiq modda, 430 C dan yuqorida sarg’aya boshlaydi, 47,70 C da suyuqlanib sariq rangli suyuqlikka aylanadi. XeF6 ning suvda gidrolizlanishi natijasida XeF4 hosil bo’ladi. Gidroliz davom ettirilsa, ksenon (VI) oksid XeO3 hosil bo’ladi. XeO3 - portlovchi, rangsiz kristall modda, metall gidroksidlar bilan reaksiyaga kirishib ksenatlar hosil qiladi.
Ba(OH)2 + XeO3 = BaXeO4 + H2O
Ksenatlar ko’p xossalari jihatidan sulfatlarga o’xshaydi. Masalan, BaXeO4 xuddi BaSO4 kabi suvda yomon eriydi.
Ksenon (VI) birikmalari kuchli oksidlovchilardir. Lekin juda kuchli oksidlovchilar ta’sirida ksenon (VI) birikmalari ksenon (VIII) birikmalariga aylanadi:
2BaXeO4 → Ba2XeO6 + Xe + O2
XULOSA:
Inert gazlar davriy sestimadagi urni , tartib raqami,atom massasi, izotoplari va birikmalari nechta, oksidlanish darajasi bular nodir gazlar deb atalishi qayerlarda ishlatilishi rangsiz hidsiz modda ekanligi elektronlar soni haqida umumiy tushunchalar .
Geliyning ,Neoonning, kripton, ksinon va radonlarning tabiatda tarqalishi gazsimon modda ekanligi VIII guruhda fizik- kimyoviy xossalari haqida umumiy tushunchalar tabiatda katta ahamiyatga ega ekanligi boshqa elementlar bilan reaksiyaga kirisha olmasligi hayot tarzimizda ishlatishimiz ular nma vazifasini bajarishi sanoatlarda olinishi tabiatda uchrachligi neon ilm- fanda amaliyotda keng foydalaniladi. Temperaturasi suyultirish temperaturasi, zichligi, qaynash harorati, barqaror va beqaror ekanliklari umumiy tushunchalar
V Baholash. Dars davomida faol ishtirok etgan o’quvchilar individual tarzda baholanadi.
VI Uyga vazifa (2 daqiqa): savollarga javob yozish.
