5.2. Kondensatorlarni ulash va himoya qilish
Vakuumlangan kondensatorlar
Asosiy afzalliklari: tula quriq, gaz yoki izolyasiyalovchi
suyuqlikda shimdirilmagan. Bir fazali kondensatorlar uch burchak
78
ulanadi va uch fazali kondensatorni tashkil qiladi. Kondensatorning
qatlamlari ikki yarim utkazgichli polipropillangan pardalardan
tayyorlangan, ularning bir tarafi rux qatlamli:
rux qoplama elektrodni shakillantiradi polipropillangan parda
izolyasiyani shakillantiradi qoplamalari metallashtirilgan vakuumli
qoplamalari tashqaridan uzi uchadigan termokirishishli poliuretanli
shilimli, u tanani shakillantiradi, mexanik himoyani va elektrli
izolyasiyani ta’minlovchidir.
Vakuumli texnologiya havo kirib qolishiga va sig‘imli element
ichiga nam kirishiga yo‘l qo‘ymaydi. Kondensatorning atrof muhitni
himoyalash talablariga tula mos keladi (polixloridlangan difenillarga ega
emas).
O‘zitiklanuvchi dielektrikli kondensator. Metall changlatilgan
(poluretanli darpardalar), tabiatidan ko‘rinib turibdiki uta kuchlanishdan
izolyasiya buzilishi sodir bo‘lgandan so‘ng o‘zi tiklanish xususiyatiga
ega, shakllanayotgan elektrod va izolyasiyalovchi qobiqlardan (yarim
o‘tkazgichli poluretanli darpardalardan) iborat.
Kondensatorlarning o‘ta kuchlanishdan buzilishiga maxsus
texnologiyada tayyorlash usuli yo‘l qo‘ymaydi. Asosan, izolyasiyaning
buzilishi sodir bo‘lishidan birdan qayta tiklanishi buzilish mintaqasida
metallning bo‘g‘i va qisman zaryadsizlanishi mavjudligi, dielektrikni
o‘ta kuchlanish buzilishida oniy ravishda izolyasiya tiklanishiga olib
keladi.
*Ichiga kiritilgan saqlagichlar. Har bir qatlamga bittadan.
*Ortiqcha bosimdan himoyalash. Agar uta kuchlanishdan o‘zi
qayta tiklanish yordamida va saqlagich ishlashida bartaraf qilib
bo‘lmasa, u holda ajralib chiqayotgan gaz membrana shaklini
o‘zgartiradi, u ishdan chiqqan kondenstorni tashqi tarmoqdan o‘zadi. Bu
himoyaning ishlagani tashqaridan ko‘rinadi, shu sababli ishga yaroqsiz
kondensatorni tez topish mumkin.
Uchta ko‘rsatilgan himoyalar turi va vakuumli texnologik
qatlamlarni metallashtirish kondensatorni yuqori texnologik jihozga
aylantiradi
79
5.5-rasm. Kondlensator batareyalar turlari:a)o‘zi qayta tiklanadigan
dielektrikli kondensator; b) ichiga kiritilgan saqlagichlar yordamida
himoyalangan dielektrik pardali kondensator; v) ortiqcha bosimdan
himoyalangan kondesator
Quvvat
koeffitsientini
oshirish
uchun
qo‘llaniladigan
kondensatorlar mo‘ntazam nazoratga muhtoj emas va navbatchi
xizmatchiga ega bo‘lmagan obyektlarda o‘rnatilishi mumkin. KUlarga
xizmat ko‘rsatish davriy qarab chiqish va sinashdan iborat. Ular
quyidagilarga bo‘linadi:
- qurilmani ajratmasdan tashqi qarab chiqish;
- sinchiklab qarab chiqish va qurilmani sinash albatta uni ajratib
(qurilmani ta’mirlash) yuqorida ko‘rsatilgan operatsiyalar davriyligi
quyidagicha qabo‘l qilingan:
- tashqi qarab chiqish kamida bir oyda 1 marta qurilmalar quvvati
500 kVArgacha va kamida 1 marta har 10 ko‘nda quvvati 500 kVAr dan
yirik bo‘lganda;
- shu ko‘ngi ta’mirlash ishlari kamida bir yilda bir marta bo‘lishi
kerak.
Ko‘rsatilgan muddatlar chegaralangani kabi qaralishi kerak va
KUni qarab chiqish va sinalishi kam oraliqlarda olib boriladi. Ayniqsa
bu 3 kV kuchlanishli va o‘ndan yuqorilariga qaratiladi alohida bo‘limlar
himoyasi bo‘lmaganlar uchun navbatdan tashqari qarab chiqish, agar ish
rejimidan og‘ish belgilari bor bo‘lsa misol kondensatorlarining bir
qismini o‘chirganini ko‘rsatadi.
80
Yangi kondensator qurilmalarda ishlatilish boshlanishida nazorat
juda sinchiklab olib borilishi kerak. Bu davrda kondensatorlar uzoq
muddat kuchlanish ostida bo‘lganida oldingi izolyasiya nuqsonlari
yaratuvchi korxonani sinashida aniqlanmagan nuqsonlar yuzaga chiqishi
mumkin.
Shu sababli ishlatilishning 10-15 ko‘nlari davomida yangi
kondensator qurilmalar 3 kV kuchlanishli va o‘ndan yuqori
kuchlanishlilarini har kuni tashqi qarab chiqish olib boriladi, navbatdan
tashqari ta’mirlash ko‘rsatilgan muddati tugagach olib boriladi. 1000
Vgacha kuchlanishli yangi qurilmalar tashqi qarab chiqilishi 2-3 ko‘nda
bir marta o‘tkazilishi kerak.
Kondensator qurilmalarda barcha olib borilgan qarab chiqish va
ta’mirlashlar ishlatilish jurnaliga yoziladi. KUlarni qarab chiqishda
EQTIQ (PTEE) bo‘yicha uning butunligi va uning ishlash shoraiti mos
kelishi tekshiriladi, bundan tashqari:
- kondensator tanasida bo‘rtiq borligi yoki moy oqishi
(izolyatordan moy juda kam oqsa kondensatorni o‘chirish talab
qilinmaydi);
- saqlagichlar o‘rnatmalari butligi (ishlaganini ko‘rsatgichlar
bo‘lganida);
- ularning nominal ma’lumotlariga kondensator qisqichlaridagi
kuchlanish mos kelishi;
- batareyalar fazalaridagi yuklamalar tengligi (uning zanjirida
uchta ampermetr bo‘lganida);
- kondensatorlar joylashtirilgan xonadagi havo horarati ruxsat
etilgan chegaradaligi;
KU ni tashqi qarab chiqishdagi, barcha o‘lchashlar, bu barcha
ko‘rsatgichlar kuchmas o‘rnatilgan o‘lchov asboblarning ko‘rsatgichlari.
Shu ko‘ndagi ta’mirlashda olib boriladi:
- tana va qisqichlar orasida to‘tashuv yo‘qligi kondensatorlarni
megommetrda tekshirish;
- har bir kondensator sig‘imini o‘lchash;
- saqlagichlar o‘rnatmalari butligini va kondensatorlar zanjir
zaryadini megommetrda tekshirish;
- kontaktli biriktirilishlarda gaykalar siqilish darajasini tekshirish;
- izolyatorlar sirt yuzasini tozalash, kondensatorlar tanalarini,
apparatlarni va metalli kontruksiyalarni chang va boshqa ifloslardan
tozalash.
81
Kondensatorlarda tana qisqichlarida va tana oralig‘ida to‘tashuv
yo‘qligi 1000 yoki 2500 V ni megommetrda alohida har bir
kondensatorning yoki barcha qurilmalar bir vaqtda tekshiriladi.
Izolyasiya qarshiligi normalanmaydi.
Sig‘im faqat nominal kuchlanishi 1050 V va yuqori
kuchlanishlilarda o‘lchanadi.
O‘lchash xatoligi 3% dan oshmasligi kerak. Ishlatilib kelinayotgan
kondensatorlar1050 V gacha kuchlanishlilar bo‘limlari parallel
ulanishga ega, alohida himoya bilan jihozlangan.
Ishlash davrida vaqt o‘tishi bilan ularni sig‘imi kamaya boshlaydi.
Bu nuqsonli bo‘limlarni ajratilishi saqlagichlar ishlashi tufayli, bu
kondensatorlar ishlatilishi davom etishiga to‘siq bo‘lmaydi. Mustasno
sifatida faqat batareyalarning, qaysilarida kondensatorlar parallel ulanish
bo‘limlari parallel ketma-ket ulanganlarida.
3150 V li undan yuqori kuchlanishli kondensatorlar bo‘limlari
alohida himoyaga ega emas. Ularda sig‘imining kamayishi bo‘limlar
orasiga kavsharlab biriktirishlardagi buzilishlarda kuzatilishi mumkin.
Bo‘limlar qatlamlari ora to‘tashuvda kondensator sig‘imining
oshishi kuzatiladi, bu shikastlanish keyinchalik rivojlanib ketmasligi
uchun uni ajratish zarurligini ko‘rsatadi. Har xil kuchlanishli
kondensatorlar har xil ketma-ket va kup sonli ulangan bo‘lim guruhlar
biriktirilishiga ega, birorta bo‘limga siriqish bo‘lganida sig‘im nisbatan
oshishi ularda hal bo‘ladi.
Shu sababli tekshirishda kondensatorlar butligi ularning sig‘imini
ulash yo‘li bilan har xil normalardan kelib chiqqan holda sig‘im ortishi
har xil kuchlanishli kondensatorlar uchun alohida o‘lchanadi.
Boshqa operatsiyalar bilan birga kondensatorlar sig‘imini ulash
shu ko‘ndagi ta’mirlashda olib boriladi va kamida yiliga bir marta.
Agar, bo‘limlari parallel ketma-ket ulangan kondensatorlarda sig‘imni
ulchash tez-tez olib borilsa, qisqichlari orasida tutashish ehtimoli
kamayadi.
Sig‘imni o‘lchash muddatining qisqartirilishi ba’zi qurilmalar
ishlatilishida foydali, qaysilarida guruhli va alohida himoya saqlagich
o‘rnatmaga ega bo‘lmasa va qaerda KB lar bir fazali QT ehtimolini
kamaytirish zarur bo‘lsa.
KU ishlatishi bo‘yicha ishlab chiqargan korxona qo‘llanmasida 2-3
yilda bir marta kondensatorlar dielektri yo‘qolish burchagini o‘lchash
tavsiya qilinadi, bu kondensator batareyalar izolyasiyasi holatini
82
tekshirish maqsadida. Afsuski, tgδ ni o‘lchash kuch kondensatorlarda
o‘lchov va sinov usko‘nalari kam tarqalgan (o‘lchov ko‘prigi,
obyektning yirik sig‘imlariga mo‘ljallangan va sinov transformatori bir
necha o‘n kV.A li).
Shu sababli ishlab chiqarish korxona tgδ ni o‘lchashni tavsiya
qilishi kam miqdordagi qurilmalarda bajariladi.
Kondensatorlar butligini nazorat qilish samarali usuli ularning
horaratini davriy o‘lchab turish hisoblanadi. Bo‘limlar QT yoki tgδ
oshishi kondensatorlar qizishi bilan kuzatiladi. Har bir kondensator
horaratini ulash bilan, batareyaga kiradigan va o‘lchovlar natijasini
o‘zora taqqoslab, kondensatorlar nuqsonini ajratib (chiqarish mezonini
aniqlash) mumkin.
Kondensatorlar horaratini nazorat qilish ko‘chmas termometrlarda
yoki har bir kondensatorga ko‘chmas qilib o‘rnatilganlarida, yoki
ko‘chma termometrlarda horaratni ulash mumkin, ikkinchisida – birdan
o‘chirilgach va nazoratli zaryadsizlanishdan keyin. Kondensatorlarni
ikki yoki uch ustma – ust joylashtirilgan eng pastkisi eng kichik
horaratga ega bo‘ladi. Shu sababli horaratni nazorat qilishda ajratilgan
kondensatorlarni horarati ba’zi paytlarda faqat tegib bajariladi, faqat
ularni ajratib va zaryadsizlantirish nazoratidan so‘ng. Barcha o‘lchovlar
noaniqligi kondensator bo‘limlarida (buzilishlar) borligini aniqlab
beradi.
Har qanday usul bilan horaratni nazorat qilishida qay bir
kondensatorda, horaratning oshgani topilgan bo‘lsa, shu kondensator
ajratilib ta’mirlash va sinashga chiqarilishi kerak.
Agar kondensator batareyalar avtomatik o‘chirilsa uning
himoyalovchisi bilan qayta batareya ulanadi faqat o‘chirishning sababi
aniqlanib bartaraf qilingandan keyin.
Agar kondensator o‘chishida alohida saqlagichi ishlagani tufayli
sodir bo‘lgan bo‘lsa yoki guruhlar himoyasidan, u holda saqlagich
patronini almashtirgo‘ncha bu kondensator yaroqligini sig‘imini ulchash
yo‘li bilan tekshiriladi. Qo‘lda batareyalarni ulash faqat uning oldingi
o‘chishi bir minut o‘tgandan keyin bajarilishi kerak. Bunday bo‘limining
zarurligi kondensatorlarni qayta ulash momentgacha ular to‘la
zaryadsizlanishi ta’minlanadi.
Dostları ilə paylaş: |