3.3. Kondensator qurilmalarni zaryadsizlantirishi
KQ
kondensator
qurilmalarini
tarmoqdan
ajratilgach
zaryadsizlanish taminlanishi kerak. Shu maqsadda agar kondensatorlar,
faqat elektr dvigatel yoki transformatorlar bilan tarmoqqa umumiy
o‘chirgich orqali ulanmagan bo‘lsa, kondensatorlar tarkibiga
zaryadsizlovchi qarshilik kiradi (3.4-rasm).
3.4-rasm. Elektr dvigatel yoki transformator bilan umumiy o‘chirgich
orqali batareyalarni biriktirilishi
38
EQUQ ga oid kuchlanishi 1000 V dan yuqori bo‘lgan kondensator
qurilmalarda kondensatorga razryadlovchi qarshiliklar doimo ulangan
bo’lishi kerak, kondensator va qarshiliklar zanjirlari oralig‘ida o‘chirish
apparatlari bo‘lmasligi kerak. 1000 V dan past kuchlanishli qurilmalar
uchun elektr energiyani tejash maqsadida zaryadsizlovchi qarshiliklar
doimiy ulanishsiz, lekin kondensatorlarini ajratish vaqtidan boshlab,
avtomatik ulanishi tavsiya qilinadi.
Agar bo‘limlangan kondensator batareyalarning ayrim bo‘limlari
o‘chirilishi kuchlanish ostida bajariladi, u holda bu bo‘limlarning har
biri o‘z to‘plami zaryadsizlash qarshiligiga ega bo‘lishi zarur.
Zaryadsizlanish
ishonchligini
oshirish
uchun
shaxoblanishda
zaryadsizlovchi jihozda saqlagichlar erish o‘rnatmasi bo‘lmasligi kerak.
Uch fazali kondensator qurilmalarida qarshiliklar uchburchak,
ochiq uchburchak va yulduz ulanishi mumkin. Agar zaryadsizlovchi
qarshiliklar uchburchak ulangan bo‘lsa zanjirda eng ishonchli
zaryadsizlash ta’minlanadi, cho‘nki birorta qarshilik uzilganida ham
ochiq uchburchak ulanishiga aylanadi va uchchala faza batareyalari
uchun zaryadsizlanish imkoniyati saqlanib qoladi. Faqat zaryadsizlanish
sharti o‘zgaradi holos: razryadlovchi qarshiliklarni ochiq uchburchak
ulanganida zanjirda razryadlanish har xil fazalar batareyalari uchun bir
xilda bo‘lmaydi.
Ochiq uchburchak ulangan, ikkita qarshilikning birortasi uzilsa,
ishlayotgan kandensator batareyalari zaryadsizlanadi va uning barcha
uchchala fazasi to‘la zaryadsizlanishi ta’minlanadi. Batareyalar fazasi,
qarshilik ishlashida parallel ulanib, qolganlari to‘la zaryadsizlanadi.
Boshqa fazadagi bu batareyalar zaryadsizlanishi, uni o‘chirish
momentida batareyalar fazalaridagi kuchlanishning oniy qiymatiga
bog‘liq ravishda amalga oshiriladi. Batareyalar yulduz ulanganida uning
bitta fazasi zaryadsizlanmaydi, qolgan ikkitasi esa katta yoki kichik
darajada zaryadsizlanadi. Agar zaryadsizlovchi qarshilik yulduz ulangan
bo‘lsa, u holda barcha faza batareyalari uchun zaryadsizlanish shoraiti
bir xil birorta qarshilik uzilishi sxemani ochiq uchburchak sxemaga teng
kuchli qilib quyadi.
Zaryadsizlovchi qarshiliklarni yulduz ulash, zaryadsizlanadigan
jihozda oldindan biriktirib qo‘yilgani uchun uch fazali kuchlanish
transformatorida,
yoki
amaldagi
razryadlovchi
jihoz
nominal
kuchlanishiga qulayroq bo‘lsa, misol, chug‘lanma lampalar uchun KQ
narxini kamaytirish maqsadida, uchta qarshilik o‘rniga ikkita bir fazali
39
zaryadsizlovchi qarshilikni talab qiluvchi ochiq uchburchak ulash
qo‘layroq hisoblanadi. Shu sababli kuchlanishi 1000 V dan yuqori
kuchlanishli jihozlarda, zaryadsizlovchi qarshiliklar narxi yuqori bo‘lgan
joylarda, ularni ochiq uchburchakli ulash qo‘llaniladi (3.5-rasm).
Kondensatorlarni zaryadsizlash uchun qarshiliklar quyidagi
talablarni qoniqtirishi zarur:
3.5-rasm. Ochiq uchburchakli (TN-kuchlanish transformatorlari)
zaryadsizlovchi qarshiliklarni ulash sxemasi
- zaryadsizlanadigan kondensator qisqichlarida kuchlanish etarli
darajada tez pasayishi kerak, kondensatorga tegish xavfsizligi
taminlanishi uchun, kondensator o‘chirilgach kuchlanish oniy
minimumga pasayishi zarur, ya’ni kondensator, qayta ulanish momenti;
o‘chirilishdan 30 s dan keyin kondensator qurilmadagi kuchlanish 65 V
dan oshmasligi kerak;
- aktiv quvvat yo‘qolishi doimo ulangan qarshiliklarda 1 kVAr
batareya quvvatiga 1Vtdan oshmasligi kerak;
- KQni zaryadsizlovchi jihozda avtomatik rostlanadigan quvvati
o‘chirilgan qurilmalarda va jihozlarni qayta ulanish vaqt oralig‘ida,
kuchlanish pasayishi kuchlanish me’yorining 10%dan oshmasligi kerak.
Tarmoqqa
zaryadsizlanmagan
kondensator
ulansa
to’la
zaryadsizlangan kondensator tokidan sezilarli qiymatga yuqori katta tok
silkinishi sodir bo‘lishi mumkin.
Kondensator qurilma yig‘ma shinalarga avtomatik qayta ulaydigan
uchirgich orqali biriktirilgan bo‘lishi mumkin. Avtomatik qayta ulagich
ajratilgandan keyin qisqa vaqt oralig‘ida ishlaydi. Zaryadsizlovchi
qarshilik, yuqorida keltirilgan miyor bo‘yicha tanlanganlari, ularni qayta
40
ulashda kondensatorlar qayta ulanishida ularning etarli darajada
zaryadsizlanishini ta’minlay olmaydi.
Lekin KQ yig‘ma shinalari o‘chirilganida boshqa elektr
jihozlar(kuch transformatorlari, elektr dvigatellar),shu yig‘ma shinalarga
biriktirilgan. Bu elektr jihozlar cho‘lg‘amlari – KQ zaryadsizlanishi
uchun qo‘shimcha qarshilik yo‘llar, bundan tashqari ularning qarshiligi
zaryadsizlovchi qurilmalar qarshiligidan sezilarli darajaga kichikdir.
Bunday shoraitlarda KQ zaryadsizlanishi, faqat birgina zaryadsizlagich
qurilmanikiga nisbatan tez zaryadsizlanadi. Ajratilgan batareya
qisqichlaridagi kuchlanish uni qayta ulashga qadar etarli darajada
pasayadi.
Agar kondensatorlarga cho‘g‘lanma lampalari ulash tavsiya
qilinsa, ularning kuchlanishi bo‘yicha me’yoriga va ulanish sxemasiga
qaraladi. 380 V batareyalar razryadi uchun bir xil oltita 220 V li lampa
qo‘llaninilib, ikkita lampani ketma – ket ulab, uch guruhli – yulduzli
ulanish hosil qilinadi.
Bunday holatda harbir lampa 110 Vda ishlaydi va 35%ga yaqin
me’yorli quvvatni iste’mol qiladi. Lampalar ishlatilish muddati ortadi va
elektr jihozlar, elektr energiya iste’moli kamayadi. Agar lampalar
batareyaga faqat o‘chirishi onida ulansa (3.6-rasm), u holda lampalarda
kuchlanishini kamaytirish kerak bo‘lmaydi.
3.6-rasm. Lampalar doimiy ulanishsiz 220 va 380 V li kondensator
batareyalarni tejamli zaryadsizlantirish sxemalari: a, b – rele sxemasi; v
– (tarmoqdan ajralishi bilan bir vaqtda kondensator batareyalarga ZQ
zaryadsizlovchi qarshiliklar ulanadi) blokirovkali sxemasi
41
1000 V dan yuqori kuchlanishli kondensator qurilmalarda
zaryadsizlovchi qarshilik sifatida bir fazali ochiq uchburchak ulangan
ikkita kuchlanish transformatori va ayrim hollarda bitta uch fazali
kuchlanish transformatori qo‘llaniladi.
Zaryadsizlovchi
zanjir
yaroqligini
nazorat
qilish
uchun
zaryadsizlagich transformatorlarning ikkilamchi chulg‘amiga kam
energiya iste’mol qiluvchi lampalar ulanadi (misol, neonli). Shu
chulg‘amlarga o‘lchov asboblarini va relelarni ham ulash mumkin.
Agar kuch kondensatorlari o‘rnatmali yoki qo‘shib o‘rnatilgan
zaryadsizlovchi qarshilikli qilib yaratilgan bo‘lsa, bunday holatlarda
alohida zaryadsizlovchi qarshiliklarni o‘rnatish zarurati bo‘lmaydi.
Dostları ilə paylaş: |